Тау-кен ісі
Тақырыбы | ГАЗ БӨЛІНУДІҢ НАҚТЫ МӘЛІМЕТТЕРІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ШЕРУБАЙНҰР БӨЛІМШЕСІНІҢ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ К10 ҚАБАТЫНЫҢ ГАЗДЫЛЫҒЫН БАҒАЛАУ |
Авторлар | Портнов В.С., Филимонов Е.Н., Маусымбаева А.Д., Ахматнуров Д.Р., Мусин Р.А. (Караганда) |
Авторлар туралы мәлімет | Қарағанды мемелекеттік техникалық университеті, Қарағанды Портнов В.С., д.т.н., профессор Маусымбаева А.Д., к.т.н., оқытушы Ахматнуров Д.Р., докторанты Мусин Р.А., докторанты, R.A.Mussin@mail.ruАҚ «АрселорМиттал Теміртау», Қарағанды Филимонов Е.Н., к.т.н., тау-кен инженеры |
Реферат | К10 көмір қабатының газдылық мөлшерін анықтау үшін мазмұны құнын анықтау үшін Қарағанды көмір бассейнінде есептік және нақты деректер негізінде түрлі әдістер қолданылды. Мақсаты. Әр түрлі жолмен алынған нәтижелерді салыстыру негізінде К10 тақтасының табиғи газдылық мөлщерін нақтылау. Әдістері. Ленгмюр коэффициенті бойынша есептеу, ДМТ фирмасының әдісімен көмір сынамаларды іріктеу және өңдеу, сондай-ақ оны өндіру барысында тақтадан фактілік газ шығару базаланады. Нәтижелері. к10 табиғи газдылық көрсеткіштері, ДМТ фирмасының әдісімен көмір сынамаларды іріктеу және өңдеу нәтижелері, «Абайс» УД АО АМТ шақтасында к 20 тақтасының табиғи газ бөлінуі көрсетілген. Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Алғаш рет Қарағанды бассейніеде көмір тақтасының газдылығын кешенді зерттеулер, оның көлеміне әсері туралы сипаттамлар жүргізілді, Практикалық маңыздылығы. тақтадағы метанның тазалау жұмыстары кезінде мөлшеріне байланысты күнделікті жүк тиеу, желдету параметрлерін, газсыздандыру және басқа да жағдайлар газдылықтың нақты мағынасы үшін білу қажет. |
Түйінді сөздер: | Көмір қабаты, газдылық, газ мазмұны, газсыздандыру. |
Библиографический список |
|
Пайдалы қазбаларды байыту
Название | ЕЛЕКТІ САРАПТАМА БОЙЫНША ТӨМЕНГІ КЛАСТЫҢ ІРІЛІГІ ЖӘНЕ ҚҰРАМЫ БОЙЫНША БӨЛІНУІН БАҒАЛАУ |
Авторы | Малышев В.П., Макашева А.М., Зубрина Ю.С., Каткеева Г.Л. (Караганда) |
Информация об авторах | Әбішев атындағы химия-металлургия институты, энтропиялық-ақпараттық сараптау зертханасы, Қарағанды Малышев В.П., д.т.н., профессор, зертхана меңгерушісі, Ақапараттық академиясының академигі, және Қазақ Ұлттық академиясының академигі, eia_hmi@mail.ru. Макашева А.М., д.т н., профессор, бас ғылыми қызметкер, Ақапараттық академиясының академиг академигі Зубрина Ю. С., Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің магистарныт, лаборант Каткеева Г.Л., к.т.н., доцент, “Түсті металдардың техногендік шикізат пен минералдарды қайта өндеу” тобының басшысы |
Реферат | Тәжірибеде ұсақталған материалдың ағымдағы фракциялық құрамында да, бастапқы құрамында да шламдас фракцияны көрсететін субмикрондық және микрондық бөлшектер үшін електі сараптама жасау қиындықтарының орындалу түрі төмен класстардың жиынтықтық құрамын көрсетумен ұсынылдады.Алайда оның мағынасы үшін флотациялаудың тиімділігі маңызды және оперативті бағаны қажет етеді. Төменгі елек астындағы материал құрамы түрінде жалпы ұсынылатын таңдамалы класстардың фракциялық құрамын нақты бағалау үшін, олардың j dP − жалпы мөлшерінің есептік мағынасы,таңдамалы фракциясы және қатаң теңдіктердігі жағында «күрт құлдырауы» деп аталатын жағдайлар сақталуы керек. Бұл талаптар кейбір ұсынылып отырған ұстанымдардың келістірілген баға ретін есептеу негізінде орындалады.Бағалардың алгебралық өзгерту жолы арқылы шешеімін табудың қолайлығы келтірілген.Нәтижесінде төменгі фракцияның үлестік құрамының есептік тәуелділігі алынған, , ол күрт құлдырауыны мен .жағдайларына кепілдік береді. j dP − төмен классты құрамдағы таңдамалы фракцияның кез келген і-не шығу үшін де, әр реттің мүшесі үшін де оның адаптациялық мүмкіндігін күшейтетін функцияның жалпы түрі шығарылған онда . -де бұл функция базалыққа жатқызылады. Ұсынылып отырған тәуелділікті қолданудың жоғарғы адекваттылығы туралы куәландыратын тәжірибелі деректер бойынша төменгі классты шығыстарды есептеу үшін келтірілген формулаларға тексеріс жүргізілді. |
Түйінді сөздер: | бөлу, баға, үлкендігі, қалдық классы, електі сараптама |
Библиографический список |
|
Металлургия
Название | ФОСФОР ӨНДІРІСІНІҢ ҚОЖДАРЫНАН СИРЕК ЖЕР МЕТАЛДАРЫН БӨЛІП АЛУ ЖӘНЕ СИЛИКАТТЫ ЕРІТІНДІ АЛУ |
Авторы | Каршигина З.Б., Абишева З.С., Бочевская Е.Г. (Алматы), Ата Акчил (Испарта, Турция), Бахирева Н. А. (Алматы) |
Информация об авторах |
АҚ «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», Алматы, сирек және шашыранды элементтер зертханасы. Алматы Қазақстан Каршигина З. Б., кіші ғылыми қызметкер, zaure_karshyga@mail.ru Бахирева Н. А., ғылыми қызметкер Сулейман Демирель атындағы университет, Испарта, Түркия Ата Акчил, Ph.D., техника факультетінің профессоры |
Реферат | Мақалада фосфор өндірісінің шлагын сілтілі және қышқылды реагенттер қолдана отырып ашу жолдары келтірілген. Натрий гидроксиді және натрий карбонатымен автоклавты сілтілеу зерттеулері кремнийдің ерітіндіге бөлінуі сәйкесінше 1,1 және 16,6 % екенін көрсетеді. Сирек жер металдарын (СЖМ) ерітіндіге бөліп ала отырып фосфор өндірісінің шлагын азотқышқылды ашу зерттеулері келтірілген. Сілтілеу үрдісінің келесі жүргiзу жағдайлар таңдалды: азот қышқылының концентрациясы – 7,5 моль/дм3, С/Қ қатынасы = 2,6 см3/г; температура – 60 ºС; үрдістің жалғасуы – 1 сағат, араластыру жылдамдығы – 500 айн/мин. Бұл жағдайда сирек жер металдарының ерітіндіге бөлінуі 98 %, кальцийдің– 99,1 %, алюминийдің – 99 % және темірдің – 18,8 % құрады. Тұндырылған кремний диоксидін алуға болатын құрамында ~75-80 % SiO2 бар кек алынды. Фосфорлы шлакты азот қышқылымен ашудан кейін алынған кекті натрий гидроксидімен 98 оС термостатты ұяшықта және автоклавта 220 оС температурасында сілтілеу жүргізілді. Үрдісті 98 оС температурасында термостатты ұяшықта жүргізген анағұрлым тиімді екені анықталды. Кремнийдің ерітіндіге бөлінуі 97,9 % құрады. Сирек жер металдар концентратын, тұндырылған кремний диоксидін («ақ күйе»), құрылыс материалдары мен тыңайтқыштарды алуға мүмкіндік беретін, фосфор өдірісінің шлагын кешенді өңдеудің техникалық сызбасы ұсынылды. |
Түйін сөздер: | сирек жер металдары, фосфорлы шлак, сілтілеу, азот қышқылы, натрий гидроксиді, бөліп алу. |
Библиографический список |
|
Название | ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ТИТАНҚҰРАМДЫ МИНЕРАЛДЫҚ ШИКІЗАТТЫ ФТОРИДТІ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША КЕШЕНДІ ӨҢДЕУ |
Авторы | Крысенко Г.Ф., Эпов Д.Г., Медков М.А. (Владивосток, Россия), Николаев А.И. (Апатиты, Россия) |
Информация об авторах |
Ресей академиясының Қиыршығыс бөлімшесінің химия институты, Владивосток, Ресей, минералды шикізатты қайта өңдеу зертханасы Крысенко Г.Ф., к.х.н., ғылыми қызметкер, Krisenko@ich.dvo.ru Т.В.Тананнаев атындағы сирек элементтер мен минералды шикізаттар институты, Ресей академиясының Кольск ғылыми орталығы, Апатиты, Ресей Николаев А.И., РАН корр-мүшесі, директор институтының орынбасары |
Реферат | Мақалада Кольск түбегінің перовскитті және лопаритті концентраттарын аммоний гидродифторидімен барлық бағалы компоненттерін алу арқылы кешенді өңдеу мүмкіншіліктерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Титанқұрамды минералдық шикізатты фторидтеу электр тогымен қыздырылатын реакторда орналастырылған никельді контейнерде жүргізілді. Өлшенділер 50-100 г болды. Оларды ашу 160-170 және 180-190 оС температурада және концентраттың фторлаушы реагентке қатынасы сәйкес перовскитті және лопаритті концентраттар үшін 1:1,9 және 1:1,7 болғанда жүргізілді. Термогравиметриялық, рентгенфазалық және рентген-флюоресценттік талдау әдістері қолданылды. Фторлаушы реагенттің балқу температурасында әрекеттесу диффузиялық және кинетикалық аймақтардың шекарасында жүретіні, ал NH4HF2 балқымасында – кинетикалық аймақта және одан да жоғары жылдамдықпен жүретіні көрсетілді. Перовскитті және лопаритті концентраттары үшін активтендіру энергия шамаларының мәндері сәйкес 69,1 және 74,4 кДж/моль құрады. Титанқұрамды минералдық шикізаттың негізгі компоненттерінің NH4HF2-мен әрекеттесуі титанның (NH4)2TiF6, темірдің (NH4)3FeF6, сирек жер элементтерінің NH4LnF4, ниобийдің (NH4)3NbOF6, кремнийдің (NH4)2SiF6 кешенді аммоний фтормеллаттары және жай кальций CaF2 және натрия NaF фторидтері түзіліп жүреді. Фторланған өнімді сумен ерітінділеу арқылы ниобий мен танталды титан мен кремнийдің фтораммонийлі тұздарымен бірге ерітіндіге өткізуге мүмкіндік туады, оларды кейін экстракциямен бөліп алуға болады. Ал сирек жер элементтері жалпы формуласы NaLnF4 болатын кешенді тұздар түрінде ерімейтін қалдыққа айналдырылады. Ерімейтін қалдықты 700 оС пирогидролизге ұшыратып, алынған өнімді ары қарай азот қышқылымен өңдеп ~90 % сирек жер элементтерін ерітіндіге өткізуге, содан кейін оларды сілтімен гидролиздеп гидроксидтер түрінде алуға болатыны анықталды. |
Түйінді сөздер: | перовскитті концентрат, лопаритті концентрат, сирек жер элементтер, аммоний гидродифториді, фторлау, фтораммонийлі тұздар. |
Библиографический список |
|
Название | ҚҰРАМЫНДА ХРОМНЫҢ МӨЛШЕРІ КӨП ИЛЬМЕНИТТІ КОНЦЕНТРАТТЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ |
Авторы | Найманбаев М.А., Уласюк С.М. (Алматы), Смирнов К.М. (Москва, Россия), Онаев М.И., Касымжанов К.К. (Алматы) |
Информация об авторах |
АҚ «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», титан және сирек қиын балқитын металлдар зертханасы, Алматы Найманбаев М.А., к.т.н., зертхана меңгерушісі, madali_2011@inbox.ru АҚ «Жетекші ғылыми-зерттеу химиялық технология институты». «Минералды шикізатты кешенді пайдалану» бөлімшесі, сілтісіздену және үрдістерді бөлу зертханасы, Мәскеу, Ресей Смирнов К.М., к.т.н., бөлімшенің басшысы |
Реферат | Обуховка кенорнының ильменитті концентраттарының технологиялық ерекшеліктері мен заттық құрамы зеределенді. Қайталанған процесстердің нәтижесінде ильменит – негізгі темір-титанқұрамдас минералдар айтарлықтай дәрежеде псевдорутилға айналатындығы анықталды. Ильменит түрінде және псевдорутилдің – сыртқы лейкоксенизирленген қабаттың орталық өзгертілмеген бөлігінің бар болуын қамтамасыз ететін, ильменит түйіршігінің аймақтық түзілу болады. Концентратта темір-титанқұрамдас минералдардың құрамы – 87% құрайды. Концентратта негізгі қоспа алюмхромит (10% дейін). Технологиялық ерекшеліктерді бағалау кезінде ильменитті концентраттарды кесекшелеу және тотықсыздау зерделенді. Тотықсыздағыш ретінде Шұбаркөл кенорнының көмірінен алынған, металлургиялық кокс және арнайыкокс қолданылды. Илменитті концентраттарды шұбаркөл көмірінен алынған, металлургиялық кокспен және арнайыкокспен тотықсыздау дәрежесін салыстыру кезінде, арнайыкокс жақсы реакцилық қабілеттілігі бар екендігі көрсетілді. Кесекшелеу шарттары анықталды: тотықсыздағышты усақтау дәрежесі – 70% класы бойынша – 0,074мм, байланыстырушы ретінде концентраттың салмағынан 1% көлемінде бентонитті сазы қолданылды. Кесекшелерде ильмениттің тотықсыздану дәрежесі унтақтүріндегі шикіқұраммен салыстырғанда 6-8% жоғары, тотықсыздағыш пен концентратты кесекшелеу кезінде тығыз байланысты жасауға жету екендігі көрсетілді. Кесекшелерде темір оксидтері 1000°C кезінде 39,7% тотықсызданады, ал унтақ шикіқұрамда – 32,6%. Тотықсыздап күйдірудің тиімді температурасы анықталды – 1250-1300°C. Сонымен бірге магнитті фракцияға 90% жоғары металлдық темір алынады. Магнитті емес фракцияға диоксид титан мен тироксид хром қалады. Күйдіру температурасын 1300°C жоғарлатқан кезде диоксид титан мен триоксид хром магнитті фракцияға алына бастайды. . |
Түйінді сөздер: | ильменитті концентрат, псевдорутил, алюмхромит, кесекшелеу, тотықсыздау, арнайыкокс, металлургиялық кокс, хром оксиді, темір оксиді |
Библиографический список |
|
Физика-химиялық зерттеулер
Название | ТЕМІР МЕН ҚАЛАЙЫ МОНОСУЛЬФИДТЕРІНІҢ КВАЗИБИНАРЛЫ ЖҮЙЕДЕ БАЛҚЫМА-БУ ФАЗАЛЫҚ АУЫСУЫ |
Авторы | Володин В.Н., Требухов С.А., Бурабаева Н.М., Ниценко А.В., Тулеутай Ф.Х. (Алматы) |
Информация об авторах |
АҚ “Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы” вакуумдық үрдістер зертханасы , Алматы Володин В.Н., д.т.н., физ.-мат. ғылымдарының джокторы, профессор, бас ғылыми қызметкер Ядролық физика инстиуты |
Реферат | Темір моносульфиді балқымалардың үстіндегі ағынды әдіспен анықталған қалайы моносульфидінің қаныққан буының парциалды қысымының тәуелділігі және Гиббс-Дюгемнің теңдеуін интегралдау арқылы табылған және темір моносульфидінің қаныққан бу қысымына негізделген, 700 Па вакуумда және атмосфералық қысымда FeS-SnS сұйық жүйесінің концентрацияларының барлық аралықтарына сәйкес келетін бу қысымдары және қайнау температурасы есептелген, бұл штейнді вакуум-термиялық өңдеуде орын алады. Қысымды 700 Па-ға дейін төмендету ерітінділердің қайнау температурасының айтарлықтай төмендеуімен және штейнді балқымаларды құраушылардың бөліну коэффициентінің көтерілуімен бірге жүреді. Полиметалды штейндерді қайта өңдеу үрдістерінің температурасын және SnS бу құрамының қисық қалпында вакуумдағы күй диаграммасының шетін игере отырғанның арқасында сульфидтердің толық бөлінуі бір сатыда өтеді деп күтуге болады. FeS-SnS сұйық балқымаларының булануы мен пайда болуының термодинамикалық функцияларының белгілі тәуелділіктеріне сәйкес бу қысымының шамасына негізделеміз. Темір мен қалайы моносульфидтерінің сұйық ерітінділерінің пайда болуы эндотермиялы және жылуды жұту арқылы жүреді. Энтальпия интегралды өзгеру максимумының ығысуы 1,38 кДж/моль, энтропия – 5,6 Дж/(моль·К) құрайды және эквимолярлы ерітінділерге сәйкес келеді. Сульфидтер барлық аралықта тұрақты концентрациялы сұйық балқыманы құрайды. FeS-SnS квазибинарлы жүйелеріндегі балқымалардың булануы мен пайда болуының анықталған термодинамикалық функциялары осы қосылыстардың термодинамикалық константаларының мәліметтер базасын толықтырады. |
Түйн сөздер | қалайы моносульфиді, темір моносульфиді, бу қысымы, энтропия, энтальпия, парциалды функциялар, интегралды функциялар, араласу, булану |
Библиографический список |
|
Название | ҰНТАҚТАУ ҮРДІСІНІҢ ЭНТРОПИЯСЫН ЕСЕПТЕГЕН КЕЗДЕГІ АЙЫРМАШЫЛЫҚ БЕЛГІЛЕР ТУРАЛЫ |
Авторы | Зубрина Ю.С., Малышев В.П., Макашева А.М. (Караганда) |
Информация об авторах |
Әбішев атындағы химия-металлургия институты, энтропиялық- ақпараттық сараптау, Қарағанды, Зубрина Ю.С., магистрант, лаборант |
Реферат | Энтропия үдерісін ұсақтауды ажырату айырмашылық белгілері арқылы есептеуде ұсақталған материалдың фракциялық құрамын анықтаудың үш нұсқасы болуы мүмкін: әр фракциядағы дәнек саны бойынша,олардың бет ауданы бойынша және дәнектің орташа көлемі бойынша. Бұл жұмыста энтропия үдерісін ұсақтауды есептеу жоғарыда аталған нұсқалары бойынша ұсақталған материалдың фракциялық құрамын ажыратудағы белгілердің математикалық және физикалық маңыздылығының салыстырмалы сараптамасы арқылы жүргізіледі. Фракцияларды араластыруда энтропиялық сараптама үдерісі үшін орташа көлемді дәнекті пайдалану фракция ұғымына тікелей қатысы бар ұғым болып табылады, ал дәнектің бет ауданы мен саны ,өз кезегінде материалдарды араластыруда ұсақтау үдерісін жанамалап көрсетеді,желілік көлем бойынша материалды фракциялау қатынас бойынша тек екінші нұсқалы болып табылады,сол себепті әр фракциядағы дәнектің нақты бет ауданы мен санын анықтауда қиындық туады. Барлық фракция бірдей көлемі және массасы бойынша, берілген фракцияларды біркелкі бөлуде дәнектің саны бойынша бұрмалау болады, оған қоса бет ауданы бойынша айырмашылық белгілерін пайдалану жағдайында да, энтропия үдерісін ұсақтауды есептеу үшін орташа көлемді дәнекті мақсатты пайдалану қажет. Сол себепті энтропия үдерісін ұсақтау сараптамасы үшін материалдарды фракциялауға дәнектің көлемі бойынша олардың кезекті белгіленген заңдылығын бұзуды пайдалануы қажет. |
Түйінді сөздер: | ұсақтау,энтропия,есептеу,ажырату белгілері,салыстырмалы сараптама. |
Библиографический список |
|
Название | ШУНГИТ, ФОСФОГИПС ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕНГЕН ӨНІМДЕРІН ҚОЛДАНЫП ЖЕР АСТЫ СУЛАРЫНАН УРАНДЫ СОРБЦИЯЛАУ |
Авторы | Садуакасова А.Т., Самойлов В.И. (Усть-Каменогорск), Зеленин В.И. (Екатеринбург, Россия), Куленова Н.А. (Усть-Каменогорск) |
Информация об авторах | Д.Серикбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті , Өскемен Садуакасова А.Т., докторант, a_saduakasova@mail.ru Самойлов В.И., д.т.н., PhDдокторы, доцент Куленова Н.А., к.т.н., қауымдастырылған профессор, кафедра меңгерушісі Бірінші президент Б.Н.Ельциннің атындағы Орал университеті , Екатеринбург, Ресей Зеленин В.И., д. т. н., «Физическая и коллоидная химия»кафедрасының профессоры |
Реферат | Гидроминералдық шикізат – мұхит, теңіз, көл және жер асты сулары – келешекте металдарды, соның ішінде уранды сорбциялық әдістермен бөліп алу көздері бола алады. Берілген жұмыста уранды құрамында 246 мкг/дм3 ураны бар жер асты суынан сорбциялау үшін Көксу кенорнының (Қазақстан) табиғи шунгиті, техногендік текті фосфогипс (Орталық Орал мыс балқыту зауыты, Ресей), олардың негізіндегі композиция және олардың түр өзгерту өнімдері қолданылды. Табиғи шунгитті түр өзгерту әдістері, фосфогипс және шунгит негізінде композиция алу, оларды түр өзгерту шарттары ұсынылған. Түр өзгерткіштер ретінде мыс және никель гидроксидтері немесе мырыш гидроксиді, сонымен қатар трибутилфосфат пайдаланылды. Иониттердің сорбциялық сыйымдылықтарын арттыру үшін зерттелген түр өзгерту әдістерін пайдаланудың келешегі бағаланды. Эксперименталдық зерттеулердің көрсетуі бойынша түр өзгертілген шунгит түйіршіктендіруден кейін жер асты суынан сорбцияның сынамаланған динамикалық режимінде тек 66 % уранды бөліп алуға мүмкіндік береді. «Фосфогипс–шунгит» композициясының түсйіршіктері және оларды түр өзгерту өнімдері динамикалық жағдайларда сорбентке ~ 82-ден ~95 % дейін уранды бөліп алуды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар құрамында шунгиті бар сорбенттердің бірқатары алынып, сыналудан кейін уранды жер асты суынан сорбциялаудың статикалық режимінде уранды бөліп алу ~88-ден ~99,5 % дейін қамтамасыз етілді. Орнатылған тәуелділіктерді уранды өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығаратын суларынан және гидроминералдық шикізат көздерінен уранды бөліп алу технологиясын әзірлеу кезінде қолдануға болады. |
Түйінді сөздер: | сорбция, уран, шунгит, фосфогипс, трибутилфосфатмыс, никель, мырыш гидроксидтері. |
Библиографический список |
|
Материалтану
Название | КЕШЕНДІ АЛЮМОСИЛИКОХРОМ ҚОРЫТПАСЫН РЕНТГЕНФАЗАЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТАЛЛОГРАФИЯЛЫҚ ТАЛДАУ |
Авторы | Исагулов А.З., Байсанов С.О., Байсанов А.С. (Караганда), Азотте А. (Мец, Франция), Шабанов Е.Ж. (Караганда) |
Информация об авторах |
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, Қарағанды Исагулов А.З., д.т.н., профессор, КазНАЕН академигі, бірінші проректоры КарГТУ Әбішев атындағы химия-металлургиялық институты, Қарағанды Байсанов С.О., д.т.н., профессор, КазНАЕН академигі, зертхана меңгерушісі Лотарингия Университеті, Мец, Франция Азотте А., PhD докторы , профессоры |
Реферат | Мақалада рентгенфазалық және металлографиялық талдаулар көмегімен жүргізілген кешенді алюмосиликохром қорытпасының фазалық құрамын анықтауға арналған зерттеулердің нәтижесі келтірілеген. Сканерлейтін электрондық микроскопты қолдана отырып, дайындалған шлифтардың үстіңгі бетін талдау қорытпа құрылысының сан-алуандығын көрсетті. Алюмосиликохромның құрылысы жолақтар мен жазық табақша тәрізді таза кремнийдің кристалдарынан, Al-Si-Cr-Fe эвтектикасынан және де (Fe,Cr)xAlySiz, (Fe,Cr)xSiyTiz, TixCrySiz интерметалдық қосылыстарынан тұрады. Карбидті фазадағы көміртектің мөлшері 29,8234,49% аралығында болғандықтан, оны шамамен (Fe,Cr)7C3 қосылысы түрінде кездеседі деп айтуға болады. Сонымен қатар, қорытпа компоненттерінің зерттеліп отырған үлгінің барлық көлеміне тең таралмауы анықталды. Бұл жағдай металдың суып-қатаю уақыты аралығындағы жүретін ликвация урдістерімен және кристализациялану жылдамдығымен түсіндіріледі. Рентгенфазалық және металлографиялық талдаулар мен термодинамикалы-диаграммалық талдаудың (ТДТ) нәтижелерін салыстыра отырып, металлургиялық қайта өңдеу кезіндегі аралық және соңғы өнімдер ішінде жүретін фазалық ауысулардың өзгеру динамикасын зерттеуге ТДТ-ның нәтижелерін қолдануға болатындығы расталды. Осыған дейін жүргізілген Cr-Fe-Al-Si металдық жүйесінің ТДТ-ы барысында алюмосиликохром құрамында Si, FeSi2, Al, CrSi2 қосылыстарының және осы қосылыстар ыдырағанда пайда болатын өнімдердің көп кездесетіндігі анықталған болатын. Рентгенфазалық мәліметтер бойынша алюмосиликохром құрамындағы анық байқалған фазалар – таза кремний (Siмет) және SiC, FeCr, CrSi2. Бұл мәліметтер ТДТ-ның нәтижелерімен сәйкес келеді. Таза алюминий табылған жоқ, ол FeAl3Si2, Fe2Al3Si3, Al3,6CrSi0,4 және CrAl0,42Si1,58 секілді күрделі қосылыстар – хром мен темір силицидтерінің құрамына кіреді. |
Түйінді сөздер: | алюмосиликохром, кешенді қорытпа, термодинамикалы-диаграммалық талдау, металлографиялық талдау, рентгенфазалық талдау |
Библиографический список |
|
Название | МЕХАНИКАХИМИЯЛЫҚ ҚОСЫНДЫЛАУ УАҚЫТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ Fe-Ni-Cr-Cu-SiB-C ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҰНТАҚ КӨЛЕМІНДЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ТАРАЛУЫ |
Авторы | Капсаламова Ф.Р., Кенжалиев Б.К., Миронов В.Г., Шилов Г.Т. (Алматы) |
Информация об авторах |
Қазақстан-Британ техникалық университеті, Алматы Капсаламова Ф.Р., докторант, dfr_09.10@mail.ru АҚ «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», Алматы Кенжалиев Б.К., д.т.н., профессор, президенті |
Реферат | Опа балқытылған қорытпалар термиялық бүрку технологияларды, атап айтқанда жалынды басу жабдықтарын пайдалана отырып, машина бөлшектері мен құралдарын қалпына келтіру және беріктендіру үшін күнделікті өмірде кеңінен қолданылады. Мұндай металдардың әр түрлі элементтер белгілі бір физикалық, химиялық, механикалық және өзін-өзі өзгертуге арналған қасиеттері бар. Бұл мақалада, механохимиялық қоспалау әдісі жалын жабыны үшін темір негізіндегі жаңа өзін-өзі өзгертетін ұнтақ толтырғыш материал алу үшін пайдаланылған. Әзірленген толтырғыш құймалар ұнтақтарының құрамы темір негізіндегі салмағы мынадай химиялық элементтерді қамтиды, %: Fe – 36-40; Cr – 15-18; Ni – 30-35; B – 2,5-4; Cu – 3-5; C – 0,6-1,0; Si – 3-5. Ұнтақ материалды өндiру технологиялық параметрлерін оңтайландыру мақсатында жалын жабыны үшін механика-химиялық қоспалау әдісін қолдана отырып, механикалық активтендіру жүйесінің Fe-Ni-Cr-Cu-Si-B-C процесіне өңдеу уақыт әсері зерттелген. Зерттеулер нәтижесінде энергия сыйымды диірмен жылы пакеттік өңдеу негізінде құрамына ұнтақты қажетті дисперсия алынатын, бастапқы компоненттерінің біртекті бөлуі бар, реакциялық механика-химиялық легирлену анықталды. Бұл алауды дәнекерлеуге арналған толтырғыш материал өндіру үшін тиімді әдісі болып табылады. |
Түйінді сөздер: | механика-химиялық қоспалау, қаптаушы қорытпа, газжалынды қаптау. |
Библиографический список |
|
Название | ТАНТАЛ ЖӘНЕ НИОБИЙ НЕГІЗІНДЕ ЖАСАЛГАН СУТЕГІ ӨТКІЗГІШ МЕМБРАНАЛАРДЫҢ БЕТІНДЕ ҚҰРАМЫ ГРАДИЕНТТІ БОЛАТЫН ӘДІСТЕРДІ ДАМУ |
Авторы | Паничкин А.В., Дербисалин А.М., Мамаева А.А., Джумабеков Д.М., Имбарова А.Т. (Алматы) |
Информация об авторах |
АО «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», металтану зертханасы, Алматы Паничкин А.В., к.т.н., лаборатория меңгерушісі Дербисалин А.М., кіші ғылыми қызметкер, aderbissalin@gmail.com |
Реферат | Жұмыста коррозиялық тұрақтылығын жоғарылату мақсатында және синтез-газдан пайда болатын сутегінің бөлу кезіндегі көмірсутектердің бу конверсиясында сынгыштык байсалдылыгын төмендету үшін алғаш рет диффузиялық қоспалау әдісімен тантал және ниобий негізінде суөткізгіш мембраналардың бетінде градиент қабатын алу ұсынылады. Эксперименттердің нәтижелері бөлім бойынша пысықтау кезеңдерінің әдістемесінің диффузиялық қоспалау ниобий және тантал фольгаларын дайындау және фольга бетін дайындау, легірлеуші элементтерден жұқа беткі қабатын жүргізу және термиялық өңдеуді қамтиды. Легірлеуші элементтен қабат түсіру үшін фольга бетін дайындауға электролиттік жылтырату, ионды-атом тазалау және олардың комбинациясы әдістері сарапталды. Ниобий және тантал фольгаларына қабатты тұндыру үшін магнетронды тозаңдату кезінде беткі қабаттарында қамтамасыз етілетін ең аз кернеу болатын әдіс шарттары таңдалған.Резистивті қыздыру кезінде вакуум жағдайында ниобий және тантал фольгаларын диффузиялық қоспалау үшін әзірленген жабдық сипатталған. Представлены данные о коррозии фольг из ниобия и тантала при их отжиге в низком вакууме. төменгі вакуумда ниобий мен тантал фольгаларының коррозиясы туралы деректер ұсынылған. Құрылым беті және градиентті қабаттың қимасы бойынша құрамын ниобий және тантал фольгаларының диффузиялық-қоспалау элементтері ретінде W, Zr, Mo, Al болатын зерттеу нәтижелері келтірілген. Көрсетілгендей, бұл неғұрлым қарқынды да ниобий және танталды коспалап енген молибден және вольфрам. Цирконий және алюминий іс жүзінде ниобийге коспалап енбеген. Фольга бетіне интерметаллидті TaAl3 қосылыстар түзе отырып алюминий қанағаттанарлықтай танталға коспалап енген. Алынған деректертерден уақыт пен күйдіру температурасын өзгерте отырып айтарлықтай ниобий және тантал негізіндегі суөткізгіш мембраналардың легірлеуші элементтерінің концентрасиясы мен олардың тереңге таралуы мен диффузиялық қабатта айнымалы құрамды қатты ерітінділерің қалыптастыруына әсер етуге болады. |
Түйін сөздер | Сутек, суөткізгіш мембранасы, диффузиялық легірлеу, ниобий, тантал. |
Библиографический список |
|
Электрохимиялық үрдістерді зерттеу
Название | CІЛТІЛІ ЕРІТІНДІЛЕРДЕН ГАЛЛИЙДІ ЭЛЕКТРОЛИЗ ӘДІСІМЕН ЭЛЕКТРОХИМИЯЛЫҚ БӨЛІП АЛУ |
Авторы | Абдулвалиев Р.А., Ата Акчил (Испарта, Турция), Ахмадиева Н.К., Гладышев С.В., Бейсембекова К.О. (Алматы) |
Информация об авторах |
АО «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», сазбылшық және алюминий зертханасы, Алматы Абдулвалиев Р.А., к.т.н., лаборатория меңгерушісі Ахмадиева Н.К., жетекші инженер Сулейман Демирел Университеті, Испарта, Түркия Ата Акчил, Ph.D., техника факультетінің профессоры |
Реферат | Галлийдің негізгі бөлігін алюминий тотығын қайта өңдеу технологиясының өнімдерінен алады. Галлийді электролиттік шөгу үшін сытрқы беті галлиймен қапталған металда электрототықсыздау әдісі жасалды. Айналмалы, сыртқы беті галлиймен қапталған катоды бар, кезеңді және үздіксіз режімдерінде жұмыс істейтін электролизер жасалды. Құрамында 0,4 г/дм3 және жоғары галлий бар сілтілі ерітіндіден келесі шарттары бойынша галлийдің алынуы тиімді болады: температурасы 50-70°С, катодтың айналу жылдамдығы 0,8-1,0 м/сек, ток күші 700-1000 А/м2, ваннадағы кернеу 5-6 В. Жағарғы шарттар бойынша электроқуатының шығыны 55,1-323,9 кВтс/кг болған кезде галлийдің айналуы 88,6-96,8% болады. Металды электродтардың бетін галлиймен қаптаудың шарттары қаралды. Галлийленген беттің беріктігі түптөсемнің материалына байланысты болып келетіні көрсетілді және келесі қатар бойынша өседі: тоттанбайтын болат 08Х18Н12Т < Ст 1, Ст 2, Ст 3, Ст 45 < Ni < Cd < Cu. Электрод түптөсемесін құрастыруға артықшылық мысқа беріледі. Қатты электродтарды галлиймен қаптау кезінде суртқы беткі қабатының фазалы құрамы зерттелді. Галлий никельмен Ga36Ni64 (GaNi2), ал мыспен CuGa2 құрайтыны анықталды. H2SO4, HNO3, H3PO4, HCI минералды қыщқылдарын пайдалану мүмкіндігі қарастырылды. Тек қана тұз қышқылын қолданғанда металды электродты бетін галлиймен қаптауға болатыны анықталды. |
Түйінді сөздер: | алюмосілтілі ерітінді, галлий, электролизер, катод, галлиймен қаптау |
Библиографический список |
|
Название | ЖЕЗ ЕРІГЕНДЕГІ БІРЛЕСКЕН ЭЛЕКТРОХИМИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯНЫ ҚОЛДАНҒАНДА СУЛЫ СІЛТІЛІ ЕРІТІНДІЛЕРДІҢ ПАРАМЕТРЛЕРІНЕ ЕРІТІНДІЛЕУШІ АГЕНТТІҢ ТҮЗІЛУ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӘСЕРІ |
Авторы | Шарипов Р.Х., Беркинбаева А.Н.,Кенжалиев Б.К., Досымбаева З.Д., Сулейменов Э.Н. (Алматы) |
Информация об авторах |
Қазақстан-Британ техникалық университеті, Алматы Шарипов Р.Х., кіші ғылыми қызметкер, докторант, freedom.k@mail.ru АО «Жер туралы ғылымдар металлургия және кен байт орталығы», Алматы Кенжалиев Б.К., д.т.н., профессор,АҚ президенті |
Реферат | Қайталама шикізаттан (жез қалдықтарынан) түсті металдарды Қазақ-Британ техникалық университетінде жасалған күкіртті графитті электродты пайдалана отырып бірлескен электрохимиялық реакциялар әдісімен бөліп алу процесінің зерттеулері жүргізілді. Күкіртті графитті электродты анод ретінде, ал (жез) катод ретінде пайдаланып жезден металды электрохимиялық сілтілеу кезінде алынған сілтілі сулы ерітіндінің параметрлерінің (рH, электрөткізгіштік, оттегі концентрациясы) өзгеруі зерттелді. Зерттелетін қайталама шикізаттың электрохимиялық шаймалауын термостаттық ұяшықта жүргіздік. Күкіртграфитті электродтың құрамы 65% күкірт және 35% графитті құрайды. Салыстырмалы электрод-хлорлыкүміс электроды болса, көмекші электрод-жез болып табылады. Шаймалау барысында реакциялық ыдыстағы сілтінің көлемі 0,15дм3 гидроксид натрийі, тоқ тығыздығы 100А/м2, араластырудың жылдамдығы 480 айн/мин, шаймалау уақыты 5 сағат. Шаймалау ерітіндісіндегі сілтілердің бастапқы концентрациясы 0,1М, 0,2М, 0,5М, 1,0 М болып табылады. Алынған мәліметтер ұсынылған әдісті түрлі қайталама металдық қалдықтарды өңдеуге пайдалануға мүмкіндік береді. Металдық қорытпадан металды электрохимиялық сілтілеу арқылы алынған бейорганикалық сулы ерітіндінің физика-химиялық сипаттамалары анықталды. Бейорганикалық сулы ерітінділердің микроқұрылымның қалыптасу қағидасында эксперименттердің нәтижелерін теориялық көзқарас тұрғысынан түсіндіруге қиын екені көрсетілген. Шаймалау ерітінділерінің зерттеу бойынша деректері келтірілген. Жезді күкірттіграфитті анод – сілті ерітіндісі (немесе натрий тиосульфаты және аралас ерітінді) – катод – жез жүйесінде сілтілеудің өз ерекшеліктері бар және жоғары жылдамдықта жүруі мүмкін. |
Түйінді сөздер: | электрохимиялық шаймалау, жез, күкіртграфитті электрод, оттегі концентрациясы, ерітіндінің электрөткізгіштігі. |
Библиографический список |
|
Отқа төзімділікті арттыру
Тақырыбы | ҚАЗАҚСТАН ШИКІЗАТЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕГІ КОРДИЕРИТТІ-МУЛЛИТТІ КЕРАМИКАНЫ АЛДЫН АЛА БЕЛГІЛЕНГЕН ФАЗАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫМЕН СИНТЕЗДЕУ |
Авторлар | Бирюкова А.А., Тихонова Т.А., Меркибаев Е.С. (Алматы), Хабас Т.А., Погребенков В.М. (Томск, Россия) |
Авторлар туралы мәлімет |
АҚ «Жер туралы ғылымдар, металлургия және кен байыту институты», металтану зертханасы, Алматы Бирюкова А.А., к.т.н., жетекші ғылыми қызметкер, biryuk.silikat@mail.ru «Ұлттық ғылыми Томск политехникалық университеті», «Силикаттар мен наноматреиалдар» кафедрасы, Томск, Ресей Хабас Т.А., д.т.н., профессор |
Реферат | Кордиеритмуллитті керамиканы синтездеу үшін Арқалықтың отқа төзімді саздары, Краснооктябрь бокситі және Кемпірсай хромитті кенінің серпентиниті қолданылды. Бастапқы шикізаттың сынамаларына жүргізілген химиялық-минералогиялық талдаулар Арқалық сазының негізгі жыныс түзгіш минералы болып каолинит, ал қоспалармен – гиббсит, кварц және гематит болатынын көрсетті. Краснооктябрь бокситінің негізгі минералдары болып гиббсит, ал ілеспе минералдар ретінде каолинит және гематит болады. Бұл жұмыста магнезиалды-силикатты шикізат ретінде серпентинитті жыныстар хризотил мен антигорит пайдаланылды. Кордиерит:муллиттің мольдік қатынасы 5:1-тен 1:1 дейін болатын фазалық құрылымы алдын ала белгіленген кордиеритмуллитті композициялар синтезделді. Синтезделген кордиеритмуллитті керамиканың тепе-теңдік фазалық құрамы рентгенқұрылымдық және микроскопиялық талдау әдістерімен зерттелді. Қазақстан шикізатының негізінде алынған магнезиалды-алюмосиликатты композицияларды синтездеу температурасының кордиеритмуллитті керамикасының фазалық құрамына әсері зерттелді. Синтезделген керамикалар композицияларының барлық құрамдарының негізгі фазалары кордиерит пен муллит болатыны, бірақ фазалардың сандық мөлшері және олардың қатынасы қоспа минералдардың болуына байланысты толық есептелген деректерге сәйкес келмейтіні анықталды. Керамикалық композициялардың барлық құрамдарында магнезиалды силикаттар, шпинелдер, корунд және кварц болатыны анықталды. Композициялардың құрамына сәйкес 2,0-ден 7,0% -ға дейін су сіңіру қабілеттілігі және 70-тен 140 МПа дейін қысуға беріктігі бар, тығыз құрылымды кордиеритмуллитті керамикасы алынды. |
Түйін сөздер: | саз, боксит, каолинит, гиббсит, синтез, күйежентектеу, фаза, кордиерит, муллит, су сіңіру қабылеттілігі, құрылысы, беріктік |
Библиографический список |
|
Минералды шикізаттан бейорганикалық материалдарды ал
Название | ПОРТЛАНДЦЕМЕНТ КЛИНКЕРІНІҢ ЭНЕРГИЯ ҮНЕМДЕЙТІН ӨНДІРІСІНЕ ҚАЖЕТТІ МИНЕРАЛДЫҚ ШИКІЗАТ КӨЗДЕРІ |
Авторы | Таймасов Б.Т., Жаникулов Н.Н., Калтай А.Р., Нурмаганбет Н., Косымбекова А. (Шымкент) |
Информация об авторах |
М. Әуезов атындағы Шығыс-Қазақстан мемелекеттік университеті , Химия және биотехнлогия инженериясының жоғары мектебі, «Цемент пен керамика және шыны технолоогиясы» кафедрасы, Шымкент Таймасов Б.Т., д.т.н., профессор, taimasovukgu@mail.ru |
Реферат | Зерттелінген дәстүрлі шикізат материалдарынан, дәстүрліемес шикізат материалдарынан және көптонажды өндірс қалдықтарынан энергия үнемдейтін, энергия аз тұтынатын шикізат қоспасының құрамын, өндірістің жалпы құрылыстық және арнайы сульфатқа төзімді, тампонажды және жолға арналған портландцементтерді, отын-энергетикалық шығындарды азайту және қоршаған ортаның ластануы мақсатында әзірлеу. Зерттеу объектілері – элетротермофосфорлы және доменді шлактар, көмір жағудан қалған күлді шлактар, темірді реттеуші қоспа ретінде қорғасын және мыс балқыту шлактары зерттелінді, ішінара алюмосиликатты және карбонатты компонентті алмастыруға – магматикалық жыныстар – базальт және тефритобазальт, сонымен қатар сондай-ақ дәстүрлі шикізат материалдары: әк, саз, құм (Каракус, Састөбе, Қазығұрт, Отырар, Текесу, Қарақұдық кен орындарының). Дәстүрлі және дәстүрлі емес түрдегі шикізаттардың, өндіріс қалдықтарының химия-минералогиялық, минералды-петрографиялық құрамдары оқып зерттелінді. Талдау көрсеткендей, зерттелінген материалдар мен қалдықтар цемент клинкерін түрлі мақсатта алу үшін жарамды, зиянды және жағымсыз қоспаларды шегі орналасқан нормадан аспайды. Түсті металлургия шлактары пиритті огарканың орнын алмастыруға мүмкіндік береді. 1280 0С температурада вулканды жыныстар оңайбалқитын эвтетика пайда болуына мүмкіндік береді, бұл клинкер түзілу процессін жылдамдатып және температураны төмендетуге мүмкіндік береді. Жалпықұрылыстық және арнайы цемент клинкерлерін алу үшін оңтайлы энергия үнемдейтін екі және үш компонентті шикізат қоспаларының құрамы әзірленді. Күйдіру кезіндегі жоғалту 2-3 %-ға, 1 т клинкер алуға қажетті меншікті шикізат шығыны 44-59 кг төмендейді, бұл шикізат материалының салмағының азюына байланысты клинкер күйдіруге отын шығынының қосымша төмендеуіне мүмкіндік береді, қажетті 1350-1400 оС-қа температураға дейін қыздырғаны үшін. Белгіленген заңдылықтар шикізат материалдары мен түрлері модуль көрсеткіштерінің әсер етуін, шикізат қоспасының химия-минералогиялық және заттық құрамын, өнеркәсіп қалдықтары қамтиды. Дәстүрлі емес аз энергияны тұтынатын шикізат қоспадағы силикатты модульдің 2,0-3,0 арттырумен, қанығу коэффициентіне қарамастан тефритобазальттың үлесі азаяды және фосфорлы шлак және құмның үлесі артады, глиноземді модульдің шамасы 1,96-2,23 артыпүшкальцийлі алюминат және төрткальцийлі алюмоферрит мөлшері төмендейді, сонымен қатар, С3А және С4АF минерал-балқыманың жиынтық саны төмендейді. . |
Түйінді сөздер: | шикізаттар, қалдықтар, бейтрадициялы материалдар, клинкер, модульді мінездемелер |
Библиографический список |
|