ТАУ КЕН ІСІ
Тақырыбы |
ТАУ-КЕН ЖЫНЫСТАРЫН ЖАРЫЛЫССЫЗ БҰЗУДЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІН ДАМЫТУ КЕЛЕШЕКТЕРІ |
Авторлар | Едыгенов Е.К. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Филиал РГП «Национальный центр по комплексной переработке минерального сырья Республики Казахстан» Институт горного дела им.Д.А.Кунаева Едыгенов Ерик Казтаевич – доктор технических наук, академик АМР РК, заведующий отделом «Геотехника». E-mail: e.k.edigenov@rambler.ru |
Түйіндеме | Қазіргі уақытта кен өндіру саласында тау-кеннің геологиялық жағдайлардың күрделенуімен, сонымен қатар кенді үлкен тереңдіктен өндіруімен, құрамындағы құнды құрауыштары төмен кендерді қайта өңдеуге тарту қажеттілігімен, құнды кендерді селекциялық өндіруді талап ететін жұқа және өте жұқа қыртыстардан кен шығарудың үлес салмағының ұлғаюымен байланысты белгілі қиындықтарға кезігіп отыр. Бұл жағдайларда кен өндірудің бұрғылап-жару жұмыс тәсілінің тиімділігі төмендейді, сонымен қатар кен орындарын игерудің баламалы әдістерін және жарылыссыз тәсіл технологияларын дамытуын қажет етеді. Тау-кен жыныстарын қуатты соққы машиналарымен қирату тиімділігі – соққы машиналарының технологиялық және функционалдық мүмкіндіктерін көтерудің және жарылыссыз технологияларды қолдану аясын кеңейтудің өзекті проблемасын ашып отыр. Гидробалға аспалы жабдық ретінде кеңінен таралып отыр, алайда төмен температураларда оның жұмыс өнімділігі төмендейді және олар беріктігі бойынша қиратылатын жыныстың өзгерістеріне бейімделуге қабілетті емес. Осыған байланысты бұндай кемшіліктерді жоюға бағытталған Д. А. Қонаев атындағы тау-кен институтында жасалған электрлік-магниттік балғада мін жоқ деп есептеуге болады. Мақалада, жасалған электрлік-магниттік балғаның жасау тәжірибесі және сынау нәтижелері келтірілген. Осындай электрлік-магниттік балғаның құрылымы қарапайым екені және отандық зауыттарда жасауға болатынын, сонымен қатар бұл құрылғы минус 40 °С-тан плюс 40 °С дейін температурада орнықты жұмыс істейтінін, кең ауқымда жалғыз-жарым соққының энергияны реттейтінін анықталды. Бұндай электрлік-магниттік балғаларды шығаруды ұйымдастыру – экономиканың шикізаттық емес секторларын дамыту жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға бағытталған қадамдардың бірі болып табылатыны көрсетілген. |
Түйін сөздер | кен өндіру саласы, жарылыссыз қирату, соққылық әрекет машиналары, электрлік-магниттік балға |
Пайдала-нылған әдебиеттер тізімі |
1 Шумаков В.И. Разработка теории гидрорезания песчаников струями воды высокого давления // Горный информационно-аналитический бюллетень: сб. трудов. – Москва, Россия, 2001. – №3. – С. 200–202. 2 Булавкин А.А., Семешин И.М., Шеметов М.Г. Технологические комплексы на базе гидроагрегата УСВД-3500 для контурной резки камня // Горный информационно-аналитический бюллетень: сб. трудов. – Москва, Россия, – 2000. – №3. – С. 105-106. 4 Tang JR, LU YY, Ge ZL, Xia BW, Wang JH. Combined drilling of hard rock with abrasive water jet and mechanical bit to improve drilling efficiency. // Journal of Mining & Safety Engineering, – 2013. – V 30(4). – P. 621–627. 5 Все о горном деле. Добывающая промышленность. (Электрон. ресурс) – 2018. URL: http://industry-portal24.ru/razrushenie/. (дата обраще-ния: 12.05.2018). 6 Каркашадзе Г.Г. Механическое разрушение горных пород. – Москва: МГГУ, 2004. – 220 с. 7 Подэрни Р.Ю. Механическое оборудование карьеров. – Москва: МГГУ, 2003. – 420 с. 8 Холодняков Г.А., Лигоцкий Д.Н., Половинко А.В. Схемы работы гидравлического экскаватора с подвесным гидромолотом в забое при первичной отбойке породы // Горный информационно-аналитический бюллетень: сб. трудов. – Москва, Россия, 2012. – №4. – С. 248-251. 9 Deniz T, Shahabedin H. Predicting performance of impact hammers from rock quality designation and compressive strength properties in various rock masses. TUNN UNDERGR SP TECH, – 2016. – V 59. – P. 37–47. 10 Mishnaevsky JR. A brief review of Soviet theoretical approaches to dynamic rock failure. Int. J. Rock Mech. Min. Sc., – 1993. – V. 30(6). – P. 663–668. 11 Бексалов Е.Б., Абсаматов Э.Н., Гарипов Ф.Р., Дандыбаев М.Ж., Бексалов И.E. Безвзрывная технология разрушения крепких пород на открытых работах и рекомендации по её применению. // Машиноведение: сб. трудов. – Бишкек, Кыргызская Республика, –2008. – Вып.6. – С. 117-124. 13 Пат. №026610 ЕАП / Электромагнитный молот / Едыгенов Е.К. Опубл. 28.04.2017. Бюл. №4. 14 Yedygenov Ye.K, Lyashkov V. Electromagnetic rock breaker for non-explosive rocks breaking // International Symposium on planning of mining and selection of equipment of MPES 2011 – Алматы. – 2011. – Р. 1002-1012. 15 Едыгенов Е.К. Создание горных машин с электромагнитным приводом – шаг к импортозамещению // Инновации в комплексной переработке минерального сырья: матер. междунар. конф. Алматы. – 2016. – С. 116-120. 17 Едыгенов Е.К. Электромагнитный молот-конкурент гидромолоту // Горный журнал Казахстана — Алматы. – 2015. – № 8. – С. 42-46. 18 Модельный ряд МТВ. / Буклет. – Стамбул. –2015. – 15 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Едыгенов Е. К. Перспективы развития механических методов безвзрывного разрушения горных пород // Комплексное использование минерального сырья. – 20018. – №4. – С. 6-10. https://doi.org/10.31643/2018/6445.24
ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ БАЙЫТУ
Тақырыбы | ФЛОТАЦИЯ ӘДІС АРҚЫЛЫ ЕСКІ ҚАЛДЫҚТАРЫНАН АЛТЫН КОНЦЕНТРАТ АЛУ |
Авторлар | Әбділдаев Н. Н., Қойжанова А. Қ., Камалов Э. М., Жаңабай Ж. Д., Ақшұлақова С. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Кен байыту және металлургия институты Гидрометаллургия мамандандырылған зертханасы Әбділдаев Нұрғали Нұрланұлы – бакалавр металлургия, инженер. orcid.org/0000-0001-8145-5741. E.mail: nur.ab.kz@mail.ru Қойжанова Айгүль Қайыргельдыкызы – Техника ғылымдарының кандидаты. Зертхана меңгерушісі. orcid.org/0000-0001-9358-3193. E.mail: aigul_koizhan@mail.ru Камалов Эмиль Мақсұтұлы – Бакалавр – металлургия. Аға ғылыми қызметкер. orcid.org/0000-0002-6073-3489. E.mail: emil-kamalov@mail.ru Жаңабай Жанар Ділдәбекқызы – Бакалавр – металлургия. Инженер. orcid.org/0000-0002-8320-2112. E.mail: zhanabay.89@mail.ru Ақшұлақова Сайран Төлеутайқызы – Техника ғылымдарының кандидаты. Ғылыми қызметкер. |
Түйіндеме | Жұмыстарды жаңғырту барысында қалдықтарды қайта өңдеу бойынша, қалдықтарды негізінде қазіргі заманғы әдістерін байыту, гидрометаллургия, өңдеуге қатыстыру жөнінде минералдық ресурстар техногендік шығу тегі қарастырылған. Қазіргі уақытта Майқайың байыту фабрикасында шикізат базасын кеңейту мақсатында пайдаланудың кешенділігін арттыру және табиғи шикізатты қарқынды геологиялық барлау жұмыстары бойынша іздеу алтынның қиын төзімді шикізат өткізіледі. Дегенмен, бұл алтын кұрамды техногендік минералды білімі осы кен орындары санатына жатады табанды мәселе алу алтын және басқа да асыл металдардың маңызды болып табылады. Зерттеу нәтижелері заттық құрамын қалдықтарын қалдықтардың техногендік минералдық білім Майқайың кен-байыту фабрикасының ұсынылды. Анықталғаны, зерттелетін сынамада бар 1,46 г/т Au. Мазмұны сульфидтік минералдар құрайды 28,2 % – ға, негізгі сульфидами болып табылады, пирит (10 %). Елеулі бөлігі алтын (42 %) тұр жіңішке күйде сульфидах, сондай-ақ таужыныстағы минералды жыныстар 12,7 %. Оңтайлы реагентті режимі флотация үшін сульфидті сынамалар: негізгі флотация бутил ксантогенат – 120 г/т, Т-80 – 72 г/т), бақылау флотация бутил ксантогенат – 60 г/т. Үшін істелген флотоконцентратов ең оңтайлы нұсқа болып табылады ұнтақтау ірілігі 97,02 % сынып -0,040 мм 20 минут ішінде. Зерттеу байытылушылыққа флотационными әдістерін көрсетті, нәтижесінде байыту қалдықтарын оңтайлы реагентном режимде сонда концентрат құрамында алтын 9,39 г/т шығарып алу кезінде 82,39 %. |
Түйін сөздер | алтын қалдықтары, флотация, флотоконцентрат, ұсақтау, табу, заттық құрамы. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Healy T. W. Fundamentals of Sulfide and Non Sulfide Flotation Chemistry. A Focus on the Differences and the Similarities // Centenary of flotation proceedings, AIMM, Brisbane. – 2005. – Р. 233 – 245. 3 Chanturya V. A., Bunin I. J., Lunin V. D. Non traditional highly effective breaking up technology for resistant gold containing ores and beneficiation products // Proceeding of XXII IMPC. – Cape Town, – 2003. – Р. 137-149. 4 Алгебраистова Н.К., Алексеева Е.А., Коляго Е.К. Минералогия и технология обогащения лежалых хвостов Артемовской ЗИФ // Доклад на симп. «Неделя горняка». – Москва, 2000. – С. 41-48. 5 Меретуков М.А., Турин К.К. Поведение золота в хвостовых отвалах // Цветные металлы. – 2011. – №7. – С. 27-31. 6 Логачев А.В., Комащенко В.И. Проблемы получения золота из хвостов обогащения // Горное, нефтяное, геологическое и геоэкологическое образование. – Горно- Алтайск. – 2008. – С. 56-61. 7 Гурин К.К., Башлыкова Т.В., Ананьев П.П., Бобоев И.Р., Горбунов Е.П. Извлечение золота из хвостов золотоизвлекательной фабрики от переработки упорных руд смешанного типа // Цветные металлы. – 2013. – №5. – С. 39-43. 8 Абдыкирова Г.Ж., Бектурганов Н.С., Дюсенова С.Б., Танекеева М.Ш., Сукуров Б. М. Исследование возможности извлечения золота из лежалых хвостов золотоизвлекательной фабрики // Обогащение руд. – 2015. – №5. – С. 46-53. DOI: 10.17580.or-2015-03-03. 9 Койжанова А К. Седельникова Г. В. Камалов Э.М. Ерденова М.Б., Абдылдаев Н.Н. Извлечение золота из лежалых хвостов золотоизвлекательной фабрики. // Отечественная геология. – 2017. – № 6. – С. 98-102. 10 Бектурганов Н. С. Инновационные технологии обогащения минерального и техногенного сырья Казахстана // Материалы Международного совещания «Инновационные процессы комплексной и глубокой переработки минерального сырья» (Плаксинские чтения–2013), Томск, 16–19 сентября 2013. – С. 24–27. 12 Федотов П.К., Сенченко А.Е., Федотов К.В., Бурдонов А.Е. Исследования обогатимости упорных первичных и смешанных руд золоторудного месторождения Красноярского края // Обогащение руд. – 2017. – №3. – С. 21-25. |
Осы мақалаға сілтеме: Н. Н., Койжановa А. К., Камалов Э. М., Жанабай Ж. Д., Акчулакова С. Т. Доизвлечение золота в концентрат из лежалых хвостов методом флотации // Комплексное использование минерального сырья. – 20018. – №4. – С. 11-16. https://doi.org/10.31643/2018/6445.25
Тақырыбы |
КВАРЦ СУСПЕНЗИЯСЫН ӘРТҮРЛІ ЗАРЯДТАЛҒАН СУПЕРФЛОКУЛЯНТТАР ҚАТЫСЫНДА ФЛОКУЛЯЦИЯЛАУ ҮРДІСІ |
Авторлар | Түсіпбаев Н.Қ., Ержанова Ж.А., Біләлова С.М., Тойланбай Г.Ә. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты Түсіпбаев Несіпбай Қуандықұлы – Техника ғылымының докторы. Бас ғылыми қызметкер. E.mail: nesipbay@mail.ru Ержанова Жадыра Аманкелдіқызы – магистр, Ғылыми қызметкер. E.mail: Jadu@mail.ru Біләлова Салтанат Манапқызы – магистр, инженер. E.mail: salta.b-79@mail.ru Тойланбай Гүлнәра Әуелбекқызы – Жетекші инженер. E.mail: toilanbai@mail.ru |
Түйіндеме | Кварц суспензиясының бөлшектерінің агрегаттану дәрежесі мен зарядтарына катион мен анионды суперфлокулянттардың сондай-ақ, олардың бинарлы қоспаларының әсері зерттелінді. Суспензияға берілетін реагенттердің саны, флокулянттар зарядының тығыздығы, жүйеге берілетін қоспа компоненттерінің енгізу реті өзгертілді. Анионды флокулянтты қосқанда теріс зарядталған полимерлі сегменттердің иондарының теріс зарядты кварцтың бетіне адсорбциялану әсерінен кулондық емес күш арқылы-потенциалдың теріс мәндері екі есе өсетіні байқалды. Катионды флокулянтты қосқанда түйіршіктердің теріс мәні анағұрлым төмендейді де олардың заряд таңбасының өзгеретіндігі көрсетілді. Анионды және катионды флокулянттардың қоспалары қатысында, олардың құрамы мен суспензияға берілетін компоненттердің ретіне тәуелсіз, түйіршіктердің x-потенциалы теріс болады әрі ол тек анионды флокулянттарды адсорбциялайтын түйіршіктерге тән. Қосылатын флокулянттар қоспасының мөлшері артқан сайын флокуляция жылдамдығы және түзілген флокулалардың өлшемі артады, бірақ әрі қарай қоспаның концентрациясы артылса агоегаттардың өлшемдері азаяды.Анионды және катионды флокулянттардың зарядталған қоспаларында флокуляциялау әсерінің синергизмі байқалды. Бұл әсер оң зарядталған полимерлі сегменттері бар флокулянт пен бірнеше рет артық мөлшерде болатын теріс зарядталған сегменттері бар флокулянт қоспасыда байқалатыны көрсетілген. Байқалған заңдылықтар қоспадағы адсорбциялық қабаттыңқұрылымының ерекшелігіне байланысты яғни, бет қабатында сан-алуан тиісуден тұратын жұқа қабатты катионды полимерлі тізбектер мен анионды флокулянттың ұзындалған қабатында ( макромолекуланың ұзын ілмек тәріздес және құйыршық сияқты түрлерінде) бір уақытта орнығуының арқасында ұзын қабатта катионды полимердің қабаты “еніп” кеткендей болады.Анионды және катионды флокулянттардың ерітінділерінің қоспасында электркинетикалық потенциалдың мәндері және бөлшектердің агрегаттануы (полимерлік көпіршелер түзілу механизмі бойынша) алдымен, анионды полимердің адсорбциялану мәндерімен анықталады. |
Түйін сөздер | катионды и анионды суперфлокулянттар, флокуляция, агрегаттану, электркинетикалық потенциал. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
3 Мусабеков К.Б., Тусупбаев Н.К. Новые композиционные флокулянты. // Химия и химическая технология. – 2001. – № 1. – С.113-137. 6 Есенгазиев А. М., Сыдыков А.Е, Мусина М.М, Тусупбаев Н.К, Серикова Ж. Особенности сгущения суспензии отвальных хвостов флотации методом ультрафлокуляции. // Материалы Международной научно-практической конференции Абишевские чтения – 2016 “Инновации в комплексной переработке минерального сырья”. г,Алматы, 21-22 января 2016. – С.236-240. 10 Gregory J., Barany S. Adsorption and flocculation by polymers and polymer mixtures. //Adv.Colloid Interface Sci. – 2011. – V.169. – P. 1-12. 12 Novikova N. A., Golikova E. V. , Molodkina L. M., Bareeva R. S., Yanklovich M. A. , Chernoberezhskii Yu. M. Aggregation stability of monodisperse silica sol in NaCl and BaCl2 solutions. Colloid Journalю // – 2015. – V.77, 3. – Р. 312-320. DOI: 10.1134/S1061933X15030138 14 Таубаева Р., Месарош Р., Мусабеков К., Барань Ш. Электрокинетический потенциал и флокуляция суспензий бентонита в растворах ПАВ, полиэлектролитов и их смесей. // Коллоид. журн. – 2015. – Т.77. – С.100-106. DOI: 10.7868/S0023291214060172 |
Осы мақалаға сілтеме: Н.К., Ержанова Ж.А., Билялова С.М., Тойланбай Г.А. Флокуляция суспензии кварца в присутствии суперфлокулянтов различного заряда // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 17-27. https://doi.org/10.31643/2018/6445.26
МЕТАЛЛУРГИЯ
Тақырыбы |
СИРЕК МЕТАЛДАРДЫ АЛУДАҒЫ КӨМІРБАЙЫТУ ҮЙІНДІЛЕРДІҢ СІЛТІСІЗДЕНДІРУ ҮРДІСТІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРІ |
Авторлар | Блайда И.А., Васильева Т.В., Слюсаренко Л.И., Барба И.Н., Водзинский С.В. (Одесса, Украина) |
Авторлар туралы мәлімет |
И.И.Мечников атындағы одессалық ұлттық университеті. Биотехнологиялық оқу-ғылыми орталығы. Одесса, Украина. Блайда Ирина Андреевна – техника ғылымдарының докторы, аға ғылыми қызметкер, зертхана меңгерушісі. ORCID: 0000-0003-2684-7878. E-mail: iblayda@ukr.net Васильева Татьяна Владимировна – биология ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-3068-2746. E.mail: taninmir20@gmail.com Слюсаренко Лариса Ивановна – ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-9182-7833. E.mail: dslyusarenko@gmail.com Барба Ирина Николаевна – ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-1696-8935. E-mail: iblayda@ukr.net Водзинский Сергей Валентинович – техника ғылымдарының докторы, аға ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-0479-2917. E-mail: iblayda@ukr.net |
Түйіндеме | Мақалада – тез арада сирек металдардарды барынша алуға бағытталған аборигенді микроағза ассоциациялардың әрекеттерін белсендету арқылы көмірбайытудағы биосілтісіздендіру үйінділер үрдістерінің технологиялық параметрлерін қарқынды жолдарын анықтау мәселелері талқыланды. Жұмыста заманауи және классикалық зерттеу әдістері қолданды: атомно-абсорбциялық, спектралды, грек-латын шаршыларындағы жоспарлауға беімделген экспериментті математикалық жоспарлау әдісі, және т.б. Тотығу-тотықсыздану потенциалды өлшеу үшін (Eh) мен рН потенциаометрлік әдіс және авторлардың патенттелген электрхимиялық ұяшықтары қолданды. Әр-түрлі қоректі орта мен жағдайларды қолданаотырып көмірбайыту үйінділерінен германий мен галий бактериалды сілтісіздендіру үрдістері ұсынылған: экспериментті математикалық жоспарлаумен алынған оңтайлы құрамы бар қоректі орта; Eh=0,65 B болғанда 9К з 44,5 г/дм3 FeSO4.7H2O ортасы; 9К з 15,0 г/дм3 Fe2(SO4.)3.7H2O ортасы; 9К з 44,5 г/дм3 FeSO4.7H2O орта. Осындай жағдайға байланысты көмірбайыту үйындыларынан германий мен галлийді 81,5-93,5 % және 75,5-89,5 %-ға биосілтісіздендіруді 4-7 тәулікте алуға мүмкіндік береді. Тиімділікті жоғарлату үшін көмірді байыту үйінділерінен оқшауланған Acidithiobacillus ferrooxidans Lv black 37 және Acidithiobacillus ferrooxidans Lv red 9 штамм асссоциялары негізінде алынған оптималды құрамға бактериалды препаратты енгізуді ұсынылады. Оңтайлы құрамды және бакпрепаратты қолдана отырып үш жүйелі каскадтты күбі қондырғыларынан тұратын эксперименталды стендтте ірі масштабта өңделген биотехнологияның сынаудың нәтижелері келтіріліп технологиялық кесте ұсынылып отыр. Ұсынылып отырған технологиялық кестенің үйінділер ары қарай қолдану үшін – жоғары тиімділігі және экологиялық қауыпсіздігі мен перспективасы көрсетілді сонымен қатар сирек металдардың концентартын алуға бағытталған, ары қарай қайта өндеуге жарамды германийлі ертініділер үшін де. |
Түйін сөздер | көмірбайыту үйінділері, аборигенді микроағазалардың ассоциациясы, германий, галлий, биосілтісіздендіру |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Толстов Е. А., Латышев В. Е., Лильбок Л. А. Возможности применения биогеотехнологии при выщелачивании бедных и упорных руд // Горный журнал. – 2003. – № 8. – С. 63 – 65. 3 Brierley J.A. Expanding role of microbiology in metallurgical processes // Mining Engineering. – 2000. – V. 52, – № 1. – P. 49 – 53. 5 Blayda I., Vasyleva T., Slyusarenko L., Abisheva Z., Ivanytsia V. The germanium extraction from industrial wastes by microbiological methods // XXVI International Mineral Processing Congress (IMPC 2012). – New Delhi, India, Sept. 24-28, 2012. – P. 550-558. 9 Хавезов И., Цалев Д. Атомно-абсорбционный анализ. – Л.: Химия, 1983. – 144 с. 10 Назаренко В.А. Аналитическая химия германия. – М.: Наука, 1973. – 264 с. 11 Дымов А.М., Савостин А.П. Аналитическая химия галлия. – М.: Наука, 1968. – 256 с. 16 Каравайко Г.И. Практическое руководство по биогеотехнологии металлов. – М.: АН СССР, 1989. – 371 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Блайда И.А., Васильева Т.В., Слюсаренко Л.И., Барба И.Н., Водзинский С.В. Технологические параметры процесса биовыщелачивания отвалов углеобогащения с целью извлечения редких металлов // Комплексное использование минерального сырья. – 20018. – №4. – С. 28-37. https://doi.org/10.31643/2018/6445.27
Тақырыбы | ФЕРРОҚОРЫТПАЛАР ӨНДІРІСІНЕ АРНАЛҒАН ЖОҒАРЫ КҮЛДІ КӨМІРЛЕРДІҢ МЕТАЛЛУРГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ |
Авторлар | Габдуллин С. Т., Байсанов С., Шабанов Е. Ж., Төлеуқадыр Р.Т., Мұздыбаев Д.Р. (Қарағанды) |
Авторлар туралы мәлімет |
Ж. Абишев атындағы Химия-металлургия институтының ферроқорытпа және тотықсыздану үрдістері лабораториясы, Қарағанды қ. Габдуллин Серик Токенович – т.ғ.к. жетекші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0001-5551-2386. E.mail: S.gabdullin.63@mail.ru. Ж. Әбішев атындағы Химия-металлургия институтының металлургиялық қорытпалар лабораториясы, Қарағанды қ Байсанов Сайлаубай – т.ғ.д, профессор. директор, лаборатория жетекшісі. E.mail: splav-sailaubai@mail.ru Ж. Абишев атындағы Химия-металлургия институтының ферроқорытпа және тотықсыздану үрдістері лабораториясы, Қарағанды қ. Шабанов Ербол Жақсылықұлы – PhD докторы. лаборатория жетекшісі. ORCID: 0000-0001-6902-1211. E.mail: ye.shabanov@gmail.com Төлеуқадыр Руслан Төлеужанұлы – 2 дәрежелі инженер. E.mail: ruslan-94kz@mail.ru. Мұздыбаев Досаман Рашидұлы – 2 дәрежелі инженер. E.mail: 5178d@mail.ru. |
Түйіндеме | Зертхана жағдайында Борлы кен орнының тас көмірінің мысалында жоғары күлді тотықсыздандырғыштардың металлургиялық қасиеттерін зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттелетін көмірдің физика-химиялық сипаттамалары анықталды: беріктігі, тығыздығы, кеуектілігі, меншікті электр кедергісі және реакциялық қабілеті. Ферроқорытпа өндірісінде кең таралған тотықсыздандырғыштармен көмір қасиеттерінің салыстырмалы талдауы жасалды: магнитогорск және қытай кокстарымен, ангар және ленинск-кузнецк шалакокстарымен. Зерттелетін көмір жоғары меншікті электр кедергісі мен жоғары реакциялық қабілетке ие екені анықталды, ал бұл шикіқұрам материалдарының оксидтерінің қарқынды тотықсыздануын қамтамасыз етеді, сонымен қатар пеш қуатының толық қолданылуына мүмкіндік береді. Зерттелетін көмірдің механикалық беріктігінің көрсеткіші ферроқорытпа өндіруде қолданылатын көмірқұрамды шикізатқа қойылатын талапқа сәйкес келеді және 50-60% құрайды. Ферроқорытпа өндірісінде қолданылатын көміртекті тотықсыздандырғыштардың негізгі беріктік сипаттамасы оның құрылымдық беріктігі болып табылады, оның мәні 45-55% аралығында болуы тиіс. Зерттелетін көмірдің құрылымдық беріктігі едәуір жоғары және 81,35 % құрайды және мәні бойынша магнитогорск коксына жақын 87,5 %. Реакциялық қабілетінің мәні 8,61 мл/г∙с құрайды және ленинск-кузнецк 8,02 мл/г∙с пен ангар 9,80 мл/г∙с шалакокстарының мәндеріне сәйкес келеді. Жалпы жоғары күлді борлы көмірінің металлургиялық қасиеттері ферроқорытпаның электротермиялық өндірісінде қолданылатын тотықсыздандырғыштарға қойылатын талаптарға толық сәйкес келеді. |
Түйін сөздер | жоғары күлді көмір, тотықсыздандырғыш, ферроқорытпа, шалакокс, меншікті электр кедергісі, беріктік. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Святов Б.А., Головачев Н., Платонов В. Привалов О., Ким В., Ефимец А., Худов С., Нурмуханбетов Ж. Опытная кампания по использованию Ленинск-Кузнецкого полукокса при производстве высококремнистого ферросилиция. Физико-химические и технологические вопросы металлургического производства Казахстана: сб. науч. тр. ХМИ им.Ж.Абишева. – Алматы, 2002. Т. 30, кн.2. – С. 325-329. 2 Ким В. А., Толымбеков М.Ж., Привалов О.Е., Осипова Л.В., Кударинов С.Х. Использование углеродистых восстановителей в ферросплавном производстве Казахстана. // Москва. Сталь. – 2010. – №10. – С. 33-37. 3 Мусина И.Б., Такенов Т.Д., Толымбеков М.Ж. Привалов О.Е., Головачев Н.П. Оценка высокозольного низкофосфористого угля в качестве восстановителя при выплавке высокоуглеродистого феррохрома. // Тезисы докл. IV Межд. науч.-практ. конф. «Проблемы и пути устойчивого развития горно-добывающих отраслей промышленности». Казахcтан, Хромтау, 2007. – С. 691-694. 4 Толымбеков М.Ж., Мусина И.Б., Акуов А.М., Такенов Т.Д., Осипова Л.В. Разработка технологии получения комплексного сплава АХС (алюминий-хром-кремний) из кемпирсайских хромовых руд и экибастухкого угля. // Комлексное использование минерального сырья. Алматы. – 2008. – №5. – С. 105-109. 5 Мусина И.Б., Толымбеков М.Ж., Байсанов С.О. Привалов О.Е., Осипова Л. Использование высокозольных каменных углей при производстве углеродистого феррохрома и ферросиликомарганца. // Теория и практика ферросплавного производства: сб.науч. тр. – АО «Серовский завод ферросплавов». Нижний Тагил, 2008. – С. 62-65. 6 Шaбaнoв E.Ж., Бaйcaнoв C.O., Чeкимбaeв A.Ф. Жаксылыков Д.А., Мухамбетгалиев Е.К. Иccлeдoвaния пo измepeнию удeльнoгo элeктpocoпpoтивлeния и тeмпepaтуpы нaчaлa paзмягчeния шиxтoвыx мaтepиaлoв aлюмocиликoxpoмa пpи тepмичecкoм вoздeйcтвии. // Труды VI Межд. науч.-практ. конф. «Научно-технический прогресс в металлургии». -Тeмиpтaу, – 2011. – C. 78-82. 7 Фрейдина Е.В., Ботвинник А.А., Дворникова А.Н. Основные принципы использования угля. // Горная наука. – 2011. – Т. 47. № 5. – C. 593-605. 8 Шaбaнoв E., Бaйcaнoв C., Иcaгулoв A., Бaйcaнoв A., Чeкимбaeв A., Жaкcылыкoв Д. Пoлучeниe кoмплeкcнoгo cплaвa aлюмocиликoxpoмa // Пpoмышлeннocть Кaзaxcтaнa. Aлмaты, – 2013. – № 5. – C. 44-45. 9 Раздобреев В.Г. Получение комплексных углеродистых восстановителей из высокозольных углей. // Научное и творческое наследие академика Е.А.Букетова. – Караганда. 2015, Т.1. – С.427-430. 10 Толымбеков М.Ж., Орлов А.С., Святов Б.А., Мусина И.Б., Габдуллин С.Т. Получение комплексного сплава на базе алюминия, кремния и хрома с использованием брикетированного сырья. // Материалы международной научно-практической конфереции, посвященной 90 летию выдающегося ученого, академика АН КазССР, лауреата государственной премии СССР Букетова Евнея Арстановича. “Химия и металлургия комплексной переработки минерального сырья”. Караганда, 2015. – С. 302-307. 11 Мусина И.Б., Толымбеков М.Ж., Габдуллин С.Т., Агисова А.К., Мухтарова Г.М., Орлов А.С. Перспективы использования карбонатно-силикатно-оксидных марганцевых руд и высокозольных углей для получения комплексного кальцийсодержащего сплава. // Материалы международной научно-практической конфереции, посвященной 90 летию выдающегося ученого, академика АН КазССР, лауреата государственной премии СССР Букетова Евнея Арстановича. “Химия и металлургия комплексной переработки минерального сырья”. Караганда, 2015. – С. 298-301. 12 Самуратов Е.К., Абиков С.Б., Акуов А.М., Жумагалиев Е.У., Келаманов Б.С., Изучение физико-химических превращений углей в неизотермических условиях. // Технические науки – 2016. – № 8-9. – С. 54-55. 13 Мухамбетгалиев Е.К., Байcанов C.О., Рощин В.Е. Выcокозольный уголь – комплекcное cырье для получения ферроcплава. // Материалы VI Межд. науч.-техн. конф. «Переработка минерального сырья. Инновационные технологии и оборудование». – Минск: ОАО «НПО Центр», 04-05 октября 2016. – C. 31-33. 14 Толымбеков М.Ж., Габдуллин С.Т. Получение комплексного кальцийсодержащего сплава. // Труды университета. Караганда. – 2017. – № 5. – C. 33-36. |
Осы мақалаға сілтеме: Габдуллин С. Т., Байсанов С., Шабанов Е. Ж., Толеукадыр Р.Т., Муздыбаев Д.Р. Исследование металлургических свойств высокозольных углей для производства ферросплавов // Комплексное использование минерального сырья. – 20018. – №4. – С. 38-45. https://doi.org/10.31643/2018/6445.28
Тақырыбы |
КӘСІПОРЫНДА СЕЛЕНДІ АЛУДЫҢ БАЛАМАЛЫ ТАҢДАУ КӨЗІ – БАЛҚАШ МЫСБАЛҚЫТУ ЗАУЫТЫНДАҒЫ КҮКІРТҚЫШҚЫЛДЫ ЦЕХТЫҢ ШЛАМЫ. ШОЛУ |
Авторлар | Загородняя А. Н. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, сирек шашыраңқы элементтерінің зертханасы Загородняя Алина Николайқызы – Техника ғылымының докторы, профессор. Бас ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-8252-8954. E.mail:Alinazag39@mail.ru |
Түйіндеме |
Мақала, Балқаш мысбалқыту зауытындағы күкіртқышқылды цехтың шламдарынан селен өндірісіне қатысты саланы негіздеуге арналған. Пирометаллургиялық жолмен, мыс шихтасын қайта өңдегенде селен, төрт техногенді өнімдерге таралады және айналдырылады: күкірт қышқылымен шаймалау, күкіртқышқылды және электролитті цехттардың шламы және электрлісүзгіштердің шаңы. Әлемде селенді алу үшін негізгі шикізат ретінде, мыстыэлектролитті шламдар (90 %) мен целлюлоза-қағаз өнеркәсібі және химиялық өндірістің күкіртқышқылды шламдары (10 %) жатады. Металлургиялық, химиялық және целлюлоза-қағаз өнеркәсібіндегі шламдарының құрамындағы селенді салыстырмалы талдағанда, әлемдегі селенді алу шикізаттының негізі көзі – мыстыэлектролитті шламдарға қарағанда, «Коль компаниясы» АҚ мен Балқаш мысбалқыту зауытындағы (БМЗ) күкіртқышқылды цехтарының шламдары ұқсас әрі анағұрлым жоғары болатындығы көрсетілді. БМЗ күкіртқышқылды цех шламдарының сапалы, сандық, гранулометриялық және заттық құрамы келтірілді. Ол, Pb, Se, Re, Al, Si, S, Ca, Fe, Cu, Zn, Sr, Cd, I, Hg, Ni, Br, Bi, As, Sb, Ag, Cr, Mg, Mo, Ti, Mn, және органикалық қосылыстардан (шамамен алифатикалық қышқылдар) тұрады. Ондағы бір элементтің құрамы, бірнеше ондаған пайыздардан, ал басқалары – жүздеген үлесті пайыздардан тұрады. Селеннен басқалары да, бөліп алынды Se (4,6.- 32,35 мас. %) Re (0,14 мас. %), I (0,33 мас. %) және Hg (0,57 мас. %). Шламтүзгіш элемент – қорғасын, сульфат түрінде. – 0,4+ 0 мм ірілік класста, 47,84 % Pb, 47,45 % Se, 55,31 % Re бөліп алынды. Сонымен қатар, әртүрлі ірілік класстағы элементтердің үлесі, анағұрлым ұқса: Pb (56,7–58,1 мас. %), Se (4,00–4,51 мас. %), Re (0,10–0,16 мас. %.). Шламда селен үш түрлі модификацияланған элементті үлгімен, яғни селенит анионын құрайтын затпен және қорғасын селенатымен көрсетілді. Балқаш мысэлектролитты шламдарынан өңделінген, шламдармен бірге, тазалау ғимаратына жөнелтілетін селеннің 30–40 % жоғалады. Күкіртқышқылды цехтың шламдарындағы селеннің үлесі жоғары, болашақта, шайынды ерітіндіден ренийді бөліп алудың технологиясын енгізген кездегі жеке өнімді шығару, зауытта селен өндірісін қолдау және әлемде селеннің жетіспеушілігімен жаңа технологияны енгізу, жоғарыда көрсетілген шламдардан селен өндірісіне баурау нағыз дәлел болып табылады. |
Түйін сөздер | селен, мыс зауытындағы күкіртқышқылды цехтың шламы, сапалы, сандық, гранулометриялық және заттық құрамдар |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Наумов А.В. Состояние и перспективы мирового рынка селена // Цветная металлургия. – 2007. – № 5. – С. 12–20. 8 Зеликман А.Н., Коршунов Б.Г. Металлургия редких металлов. – М.: Металлургия, 1991. – 431 с. 19 Арешина Н.С., Касиков А.Г., Мальц И.Э., Кузнецов В.Я. Утилизация некондиционных сернокислых растворов и пульп газоочистки комбината «Североникель» ОАО «Кольская ГМК» // Известия вузов. Цветная металлургия. – 2008. – № 8. – C. 32–38. 20 Касиков А.Г., Арешина Н.С., Мальц И.Э. Гидрометаллургическая переработка отходов газоочистки медно-никелевого производства // Цветные металлы–2010: матер 2-го междунар. конгр., Раздел VIII Промышленная и экологическая безопасность.– Красноярск, Россия, 2 сентября, 2010. – С. 721-727. 21 Кудрявцев А.А. Химия и технология селена и теллура. – М: Металлургия, 1968. – 339 с. 22 Непенин Н.Н. Производство сульфитной целлюлозы. – М: Лесная промышленность, 1976. – Т. 1. – 624 с. 24 Загородняя А.Н., Абишева З.С., Садыканова С.Э., Шарипова А.С. Подготовка растворов от промывки металлургических газов медного производства для сорбционного извлечения из них рения // II-ая междунар. Казахстанско-Российская конф. по химии и хим. технол., посвящ. 40-летию КарГУ им. Е. А. Букетова: матер конф. – Караганда, Казахстан, 28 февраля – 2 марта 2012. – Т. I – С. 138- 25 Абишева З.С., Загородняя А.Н., Шарипова А.С., Садыканова С.Э., Сукуров Б.М. Качественный и вещественный составы осадков, содержащихся в растворах от промывки металлургических газов медного производства // II-ая междунар. Казахстанско-Российская конф. по химии и хим. технол., посвящ. 40-летию КарГУ им. Е. А. Букетова: матер конф. – Караганда, Казахстан, 28 февраля – 2 марта 2012. – Т. I – С. 30-33. 27 Храпунов В.Е., Требухов С.А., Марки И.А., Тулеутай Ф.Х., Требухов А.А. Извлечение селена из шламов сернокислотного производства вакуумным методом // Комплексное использование минерального сырья. – 2004. – № 4. – С. 42 – 48. 28 Васильев Б. Т., Отвагина М. И. Производство серной кислоты. – М.: Химия, 1985. 383 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Загородняя А.Н. Шлам сернокислотного цеха балхашского медеплавильного завода – альтернативный источник получения селена на предприятии // Комплексное использование минерального сырья. – 20018. – №4. – С. 46-55. https://doi.org/10.31643/2018/6445.29
Тақырыбы | МЕТАЛЛУРГИЯ ӨНДІРІСІНДЕГІ ШИКІЗАТТАРДАН СЕЛЕНДЫ ШЫҒАРЫП АЛУ |
Авторлар | Кенжалиев Б.К., Требухов С.А., Володин В.Н., Требухов А.А., Тулеутай Ф.Х. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, Вакуумдық үрдістер зертханасы. Кенжалиев Багдаулет Кенжалиевич – Техникалық ғылымдар докторы, профессор. «МжКБИ» АҚ Бас директоры – Басқарма Төрағасы. ORCID: 0000-0003-1474-8354. E.mail: bagdaulet_k@mail.ru Требухов Сергей Анатольевич – Техникалық ғылымдар кандидаты. «МжКБИ» АҚ Бас директорының орынбасары. ORCID: 0000-0001-9708-0307. E.mail: vohubert@mail.ru Володин Валерий Николаевич – Физика-математика ғылымдарының доктары, профессор, техникалық ғылымдар докторы, профессор. Бас ғылыми қызметкер. 0000-0003-0116-1423. E.mail: volodinv_n@mail.ru Требухов Алексей Анатольевич – Жетекші инженер. ORCID: 0000-0001-6199-5150. E.mail: yexala88@mail.ru Тулеутай Фархад Ханафияулы – Магистр. Инженер. ORCID: 0000-0003-0802-283. E.mail: farkhat_kaldybek@mail.ru |
Түйіндеме | Осы жұмыста мыс пен никель өнеркәсібіндегі селен құраушы шламдарды өңдеудің белгілі және қолданыстағы салалық әдістеріне қысқаша шолу жасалынды. «Казахмыс Смелтинг» ЖШС Балқаш мыс балқыту зауытында мыс электролит шламдарын өңдеу технологиялық кестесі келтірілген. Мыстың электролизінен кейін алынған мыс-электролит шламы асыл металдар цехындағы аффинаж бөліміндегі Калдо пешінде өңделеді, онда металды күйдіру, балқыту және конвертерлеу үрдістері жүргізіледі. Калдо пешінің негізгі өнімі – алтын және күмісті тазартуға бағытталған Доре қорытпасы. Қосалқы өнім ретінде негізгі компоненттің 80 % -ын қамтитын қара селен, мыс теллуриді мен қолды сүзгіштің шаңдар алынады, онда селен мен қатар асыл металдар болады. Калдо пешінің жұмысы кезінде барлық қалдық газдар газ жинау және тазарту жүйесінен өтеді. Қолданыстағы газ тазалау жүйесі үш қатарлы құрылғылардан тұрады: скрубберлі газды салқындатқыш (сөндіргіш немесе салқындатқыш мұнара), Вентурлы скруббері және циклон сепараторы. Айналымдағы ерітіндідегі газды жинау процесінде тек қана шаң тұндырмайды, сонымен қатар селен диоксиді және мышьяк триоксиді сияқты кейбір газдар да ерімейді және кейбір металл хлоридтерінің абсорбциясы жүреді. Циркуляциялық цистерналарда газдарды жинау және тазалаудың барлық кезеңдерінен кейін пульпа пайда болады, оның құрамында 40-50 г/л қаттыда, ерітіндіде 20-50 г/л селен, 2-5 г/л хлор бар, рН мәні 0-ден 1-ге дейін. Көлемі – 10-15 м3. Металл гидроксидтерінің тұндырғаннан кейін пульпа сүзгіден өтіп, селен тұндыру сатысына жіберіледі. Сүзбеден өткен (Вентури шламы) тұнба қайта өңделген өнім болып табылады және Калдо пешінде қайта өңделуге жіберіледі. Селенді тұндыру 70 °С температурада күкіртті газымен 6-10 сағат ішінде жүзеге асырылады. Осы сұлба бойынша селен балқыту пешінде дәнекерлеу үрдісіне және әрі қарай вакуумды айдау үрдісіне ұшырайды, соның нәтижесінде экспорттауға арналған ГОСТ 10298-79 СТ1 маркасына сәйкес келетін негізгі компоненттің 99,5 % -нан астам құрамы бар маркалы металл алынады. |
Түйін сөздер | селен, шлам, өнеркәсіптік өнімдер, қайта өңдеу, селенид, шығару, Калдо пеші, тұндыру, вакуумдық дистилляция. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
6 Володин В.Н., Требухов С.А Дистилляционные процессы извлечения и рафинирования селена. Алматы: TengriLtd. 2017. – 220 с. 7 Sattari A., Kavousi M., Alamdari E., Alamdari E., Darvishi D., Alamdari A., Rafsanjani A. Solvent extraction of selenium in hydrochloric acid media by using triisobutyl phosphate/dodecaol mixture / Proceedings of the 24th International Mining Congress of Turkey. IMCET 2015. Antalya, April 2015. – P. 1346-1350. 9 Патент КНР №102086029. Метод извлечения селена из селенсодержащих материалов / Ву Д., Ву З., Чжао Т. Опубл. 08.06.2011. Бюл. №6. 14 Мастюгин С.А., Нечвоглод О.В., Чумарев В.М., Селиванов Е.Н. Технология переработки концентрата селенида серебра // Хим. технология. –2013. – №11.– С. 688-693. 16 Цефт А.Л., Румянцев Ю.В., Житенева Г.М., Кочкин В.П. Об извлечении селена и теллура при переработке медных и медно-никелевых шламов // Тр. Вост.-Сиб. филиала СО АН СССР. – 1960. – Вып.25. – С. 52-59. 22 ГОСТ 10298-79. Селен технический. Технические условия. ИУС №4. 2004. |
Осы мақалаға сілтеме: Кенжалиев Б.К., Требухов С.А., Володин В.Н., Требухов А.А., Тулеутай Ф.Х. Извлечение селена из промпродуктов металлургического производства // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 56-64. https://doi.org/10.31643/2018/6445.30
Тақырыбы | ЦИАНИД НАТРИЙІНІҢ КОНЦЕНТРАЦИЯСЫ ТӨМЕН ЖАҒДАЙЫНДА АЛТЫНДЫ ГРАВИТАЦИЯЛЫҚ КОНЦЕНТРАТТАРДАН ҚАРҚЫНДЫ ШАЙМАЛАУ |
Авторлар | Сүрімбаев Б., Байқоңырова Ә., Болотова Л., (Алматы), Мишра Б. (Вустер, АҚШ) |
Авторлар туралы мәлімет |
Сәтбаев университеті, «Металлургия», «Қазмехонобр» өндіріс экологияның мемлекеттік ғылыми-өндіріс бірлестігі. Асыл металдар зертханасы Суримбаев Бауыржан Нуржанович – PhD докторанты. https://orcid.org/0000-0002-3988-8444. E.mail: surimbaev@gmail.com. Байконурова Алия Омирхановна – техника ғылымның докторы, профессор. E.mail: а.baikonurova@yandex.kz Болотова Людмила Сергеевна – техника ғылымның кандидаты, асыл металдар зертханасының меңгерушісі. https://orcid.org/0000-0003-0828-9817. E.mail: L_bolotova@yahoo.com Вустер политехникалық институты (АҚШ) Мишра Бражендра – PhD, профессор. https://orcid.org/0000-0001-7897-1817. E.mail: bmishra@wpi.edu |
Түйіндеме | Бұл жұмыста құрамында алтыны бар гравитациялық концентраттың конусты және барабан типтес құрылғыларында реагент-активаторы қосылған цианид натрийінің концентрациясы төмен жағдайында зерттеу жұмыстары келтірілген. Реагент-активатор ретінде органикалық негіздегі қышқыл 1,5 және 3,0 кг/т мөлшерінде пайдаланылды. Екі типтес кұрылғылардың параметрлері көрсетілген. Зерттеулер, белгілі алтынды қарқынды шаймалау әдістермен аталған құрылғыларда цианид натрийінің жоғары мөлшерін қолдану арқылы салысытырыма түрде жүргізілді. Алайда бұл жағдайда қымбат реагент цианид натрийінің тұтынуы айтарлықтай көбейеді. Жақсы нәтижеге келе отырып цианид натрийінің концентрациясының аз мөлшерін қолданып, реагент-активаторды қосу арқылы қол жеткізуге болатыны көрсетілген. Алифаттық қышқылдар негізіндегі реагент-активаторды қолдану алтынды шаймалау үрдісін қарқындататынын және цианид натрийінің тұтынуын бірнеше рет азайтуға болатынын көрсетілді. Алифаттық негіздегі реагент-активаторды алтынды қарқынды цианирлеу үрдісінде қолдану кезінде аталған реагентті қолданбаумен салыстырғанда қалдықтардағы алтынның мөлшері азаятыны корсетілді. Зерттеуледің нәтижесі бойынша алтынның еру жылдамдығы барабан типтес құралығыда жоғары екені көрсетілді, алайда гравитациялық концентраттарды қарқынды цианирлеуде екі типтес барабан және конусты құрылғыларды қолдану мүмкіндігі бар. |
Түйін сөздер | қарқынды шаймалау, гравитациялық концентрат, реагент-активатор, шаймалау, алтын. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Захаров Б.А., Меретуков М.А. Золото: упорные руды. – Москва: Руда и Металлы, 2013. – С. 296-300. 3 Laplante A., Staunton W. // Pros. 5th Int. Symp.: Hydrometallurgy 2003 / Vancouver, Canada, 2003, August 24-27, – V. 1. – P. 65-74. 4 Surimbayev B.N., Baikonurova A.O., Bolotova L.S. Prospects for the development of the process of intensive cyanidation of gold-containing products in the Republic of Kazakhstan.// News Natl. Acad. Sci. Repub. Kaz., Ser. Geol. Tech. Sci. – 2017. – V. 4. N. 424. – P. 133-141. 6 Campbell J., Watson B., Gravity Leaching with the ConSep Acacia – Results from AngloGold Union Reefs, Eighth Mill Operators Conference, Townsville, Australia. – 2003. – P. 167-175. 8 Меретуков М.А. Золото: химия, минералогия, металлургия. – М.: Руда и Металлы, 2008. – 520 с. 13 Суримбаев Б.Н., Болотова Л.С., Байконурова А.О., Есенгараев Е.К. Применение химических добавок при выщелачивании золота // Интенсификация гидрометаллургических процессов переработки природного и техногенного сырья. Технологии и оборудование: материалы Международной научно-практической конференции. – Санкт-Петербург, Россия, 2018. – С. 294-296. 15 Заявка Республики Казахстан на изобретение с № 2018/0134.1 от 28.02.2018 г. «Способ переработки золотосодержащих гравитационных концентратов» / Суримбаев Б.Н., Болотова Л.С., Байконурова А.О., Шалгымбаев С.Т. 16 Суримбаев Б.Н., Болотова Л.С., Байконурова А.О., Мишра Б. Исследования по интенсивному цианированию золота из гравитационных концентратов // Современные проблемы комплексной переработки труднообогатимых руд и техногенного сырья (Плаксинские чтения – 2017): материалы Международной научной конференции. – Красноярск, Россия. 2017. – С. 273-275. |
Осы мақалаға сілтеме: Суримбаев Б.Н., Байконурова А.О., Болотова Л.С., Мишра Б. Интенсивное выщелачивание золота из гравитационного концентрата при низкой концентрации цианида натрия // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 65-70. https://doi.org/10.31643/2018/6445.31
Тақырыбы |
МЕТАЛ БАЛҚЫМАСЫН КӨМІРТЕКТІНДІРУСІЗ МЕТАЛДЫ ӨНДІРІС ҚАЛДЫҚТАРЫНАН ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРА БАЛҚЫТУ |
Авторлар | Тәжиев Е.Б., Тілеуғабылов С.М. (Алматы), Рыжонков Д.И. (Мәскеу, Ресей), Қойшина Г.М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Зерттеу Университеті, Тау-кен металлургия институты, Металлургия және пайдалы қазбаларды байыту кафедрасы Тәжиев Елеусіз Болатұлы – PhD докторант. ORCID: 0000-0003-1955-8584. E.mail: eleusiz_t1990@mail.ru Тілеуқабылов Сүлейман Мустафьевич – д-р. техн. наук, ҚР ҰИА академигі.профессор. ORCID: 0000-0002-2006-6950. E.mail: suleiman_70@mail.ru Ұлттық Техникалық Зерттеу Университеті «МБжҚИ», Жаңа материалдар және нанотехнология институты, Функционалды наножүйе және жоғарытемпературалы материалдар кафедрасы. (Мәскеу, Ресей) Рыжонков Дмитрий Иванович – техн. ғыл-ң, д-ры., РАН академигі. Профессор. E.mail: diryzhonkov@mail.ru Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Зерттеу Университеті, Тау-кен металлургия институты, Металлургия және пайдалы қазбаларды байыту кафедрасы Қойшина Гүлзада Мынғышқызы – PhD докторы. Лектор. ORCID: 0000-0003-0592-3843. E.mail: gulzada.koishina@mail.ru |
Түйіндеме |
Темір-марганец-хромқұрамды шикізаттарды металлургиялық өңдеу және олардан болат пен қорытпа өндіру индустрияның іргелі негізі болып табылады. Сонымен қатар, олар атмосфераға шығарылатын газдардың қомақты бөлігін құрайды және қоқыс жиналатын қатты қалдықтардың қатарына жатады. Болат және қорытпа өндірудің дәстүрлі технологиясы кесектелген шикізатты пайдалануға негізделген, нәтижесінде оларды дайындау және өңдеу барысында ұсақ дисперсті металқұрамды шикізаттар жинақталады. Қазіргі таңда оларды тиімді өңдеу металлургия саласындағы басты мәселе болып табылады. Жұмыс металлургиялық және тау-кен өндірістерінің жинақталған металқұрамды қалдықтарының жағдайында осы мәселені шешуге арналған. Қалдықтардан кен-көмір жентектерін алу, оларды металдандыру және балқыту процесстері бойынша зертханалық қондырғыларда тәжірибелік жұмыстар жүргізілді. Тәжірибелік зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша металқұрамды қалдықтарын редукциялап балқыту технологиясы жасақталды. Технологияны жүзеге асыру барысында шойын және жоғары көміртекті болат алу сатыларын жойып, металдың көміртектенусіз сапалы болат және қорытпалар алуға болатындығы көрсетілген. Эксперименттік зерттеу әдісі металданған және көміртегі бар өнеркәсіптік қалдықтардың металдарды редукциялауға жұмасалатын көмірдің стехиометриялық мөлшерінен тұратын көмір-кен қоспасын дайындау, металдандыру және редукциялап-балқыту процесінде өңделетін кен-көмір жентектерін алу сатыларынан тұрады. Ұсынылған технологияны жүзеге асыру барысында құрамы шамамен 0,44-0,52 % көміртегі, 3,5-7,2 % марганецтен тұратын марганецқұрамды легірленген болаттың және құрамы 0,42-0,46 % көміртегі, 4,45-9,27 % хромнан тұратын хромқұрамды легірленген болаттың зертханалық үлгілері алынды. |
Түйін сөздер | қалдықтар, руда, кокс, болат, қорытпа, темір, хром, марганец, көміртек, редукция, балқыту |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
3 Кудрин В.А. Металлургия стали. – М.: Металлургия, 1981. – 287 с. 4 Шмеле Петер, Бадо Ханс. Производственные мощности по выплавке чугуна в мире // «Металлургическое производство и технология металлургических процессов». – 2008. – №2. – С. 22-28. 6 Леонтьев Л.И., Смирнов Л.А., Жучков В.И., Дашевский В.Я. Производство стали и ферросплавов в мире // Электрометаллургия. – 2008. – №2. – С. 2-9. 10 Смирнов Н.А. О внедрении инновационной технологии прямого восстановления железа // Электрометаллургия. ‒ 2011. – №4. – С. 46–47. 12 Gaines H., Joyner K., Peer Günter. Steel times Int. ‒ 2008. 32. – №7 ‒ С. 17–18. 13 Хёллинг М., Венг М., Геллерт С. Анализ производства губчатого железа с использованием водорода // Черные металлы. – 2018. – №3. – С. 6–11. 14 Тлеугабулов С.М., Киекбаев Е.Е., Койшина Г.М., Алдангаров Е. Прямое восстановление металлов – высокотехнологичное производство // Сталь. – 2010. – №2. – С. 4–8. |
Осы мақалаға сілтеме: Тажиев Е.Б., Тлеугабулов С.М., Рыжонков Д.И., Койшина Г.М. Восстановительная плавка металлсодержащих промышленных отходов без науглероживания металлического сплава // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 71-76. https://doi.org/10.31643/2018/6445.32
Тақырыбы | ТӨМЕН САПАЛЫ ИЛЬМЕНИТ КОНЦЕНТРАТТАРЫНЫҢ ҚАЙТА ӨНДЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ… |
Авторлар | Төлеутай Ф.Х., Требухов С.А., Ниценко А.В., Бұрабаева Н.М. Ахметова Қ.Ш. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, Вакуумдық үрдістер зертханасы Төлеутай Фархат Ханафия-ұлы – Инженер. ORCID: 0000-0003-0802-283. E.mail: farkhat_kaldybek@mail.ru Требухов Сергей Анатольевич – Техника ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, аға ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0001-9708-0307. E.mail: vohubert@mail.ru Ахметова Қуралай Шегеновна – Техникалық ғылымдар кандидаты, аға ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-5529-2982. E.mail: kuralai-1950@mail.ru Ниценко Алина Владимировна – Техникалық ғылымдар кандидаты. Зертхана меңгерушісі. ORCID: 0000-0001-6753-0936. E.mail: nitc@inbox.ru Бұрабаева Нүрила Муратовна – Техникалық ғылымдар кандидаты. Аға қызметкері. ORCID: 0000-0003-2183-2239. E.mail: Nuri_eng@mail.ru |
Түйіндеме | Обухов кен орнының 4,5 мың тоннадай жиналған ильменит концентратының өңдеуге кері әсерін тигізетін фракциялық, гранулометриялық, минералогиялық, химиялық және элементтік құрамдардың сертификатталған фракциялық, түйіршік өлшеулік, минералогиялық және химиялық талдаулар жиынтығының ең маңызды технологиялық критерийлері анықталды. Хром үшоксидінің (8 % -дан астам), темір үшоксиді (29 % -дан артық), кремний диоксидінің (3,9 %), титан диоксидінің үлес салмағы бойынша реттелетін талаптарға сәйкес келмеуі (шамамен 52 %) болғандықтан, концентратты қайта бөлудің сапасының төмендігінен, титан қождарын өндіру үшін пайдаланылатын электрлендірудің дәстүрлі әдісімен жүзеге асыру мүмкін емес екендігі анықталған. Қышқылда көп мөлшерде ерімейтін рутилдің, құмды 17 % және шамамен 27 % -ға дейін ильменит фракциясының болуы, лейкоксенденген жоғары хром концентратын пигментті титан диоксидін алу үшін пайдаланылатын күкірт қышқылын ыдырау әдісімен өңдеуге тарту мүмкіндігін жоққа шығарады. Сонымен қатар титанның, темірдің, хромның және басқа да ілеспе элементтердің біріккен концентрациясын анықтайтын, рутил мен псевдоморфты лаймоксендендірілген ильменит (аризонит, псевдобуркит) металл емес минералдармен тығыз байланыста болады және біршама аз минерал дәндері –0,063+0,044 мм өлшеміндегі өсіп келе жатқан жалпы көлемі (салмағы бойынша 44,35 %) кремнийдің болуы концентратты қайта өңдеудегі қиындық туғызады. Минералды шикізатты ірі кластерлерді тез жою нәтижесінде қысқа мерзімді, 10-15 минут ішінде, механикалық белсендіру кезінде, концентраттың гранулометриялық құрамының 90-95% –0,063+0,044 мм-ге дейін ұлғаюын қамтамасыз ететін дәндері ығыстырудың оңтайлы шарттары таңдалды. Іздестіру зерттеулерінде ильмениттің айтарлықтай лейкоксенизациясы тегістігіне қарамастан, белсендірілген концентраттың күкірт қышқылында ыдырау әдісі тек 47-50 % -ға дейін екендігін көрсетеді. |
Түйін сөздер | ильменитті концентрат, лейкоксен, титан диоксиді, электрлік балқыту арқылы қайта құру, күкіртқышқылды ыдырау. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Саубанов М. Н. Титан – материал XXI века // Литейщик России. – 2011. – № 11. – С. 14-18. 3 Тюшкевич А. О., Кузьмина М. Ю. Применение титана и его сплавов в пищевой промышленности и машиностроении // Перспективы развития технологии переработки углеводородных и минеральных ресурсов: Матер. VIII Всероссийской научно-практической конференции с международным участием. – Россия, Иркутск, 2018 г. – С. 73-75. 7 [Электрон.ресурс] – URL: http://metalinfo.ru/ru/news/100928 (дата обращения 17.05.2018). 9 Мировой рынок титана и продукции (проката). Аналитический обзор: MetalResearch, 2017. − 112 с. 11 Байбеков М.К., Попов В.Д., Чепрасов И.М. Производство четырёххлористого титана. − М.: Металлургия, 1980. − 119 с. 13 Худайбергенов Т.Е. Титаномагниевое производство. Технология переработки промпродуктов и отходов. − Алматы: ИПФ S&K, 1996. − 177 с. 14 Липова И.М.Природа метамиктных цирконов. − М.: Атомиздат, 1972. − 160 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Тулеутай Ф.Х., Требухов С.А., Ниценко А.В., Бурабаева Н.М. Ахметова К.Ш. Проблематичность переработки низкокачественных ильменитовых концентратов. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 77-86. https://doi.org/10.31643/2018/6445.33
ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР
Тақырыбы | КЕННІҢ ӨЗІН-ӨЗІ ҰНТАҚТАУЫНЫҢ ЫҚТИМАЛДЫҚ ІЛІМІН ҚҰРУ |
Авторлар | Малышев В.П., Мақашева А.М., Кәйкенов Д.А., Красикова Ю.С. (Қарағанды) |
Авторлар туралы мәлімет |
Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институты. Энтропиялы-ақпараттық талдау зертханасы. Малышев Виталий Павлович – техникалық ғылым докторы, профессор, Халықаралық ақпараттандыру академиясының және Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі, зертхананың меңгерушісі. E-mail: eia_hmi@mail.ru Мақашева Астра Мұндукқызы – техникалық ғылым докторы, профессор, Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институтының энтропиялы-ақпараттық талдау зертхананың бас зерттеушісі, Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі. E-mail: eia_hmi@mail.ru Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті. Кайкенов Даулетхан Асанұлы – Ph.D. докторы, Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің «Физика-химиялық зерттеу әдістері» инженерлік бейіндегі сынақ зертханасының маманы. E-mail: krg.daykai@mail.ru Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институты. Красикова Юлия Сергеевна – магистр дәрежесі, Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институтының энтропиялы-ақпараттық талдау зертхананың кіші ғылыми қызметкері. E-mail: eia_hmi@mail.ru |
Түйіндеме | Жұмыстың мақсаты – өздігінен қирайтын, үгітетін және үгітілетін денелер ретінде ірі кесектердің ықпалын ескеретін өзі-өзі ұнтақтаудың жалпы ілімін құру. Заттың механикалық қирауы (деструкциясы) үрдістерінен кеңінен қолданылатындарының ең күрделісі – кендегі материалдардың өзін өзі ұнтақтау үрдісі- авторлармен әзірлемеленген ықтималдылық теориясы шеңберінде қарастырылған. Ілім соқтығысудың молекулалық теориясына ұқсастыру бойынша концентрациялау, стерикалық, белсендіру және жиілік факторларының ықтималды әрекеттесулерінен тұрады. Ол шексіз реттіліктегі қайтымсыз тізбекті реакциялардың кинетикасына ұқсас – қирау жылдамдығы және әр фракцияның жинақталуы бойынша дифференцияланған теңдікті жүйенің қатаң шешімі. Өзін-өзі ұнтақтау үрдісіне қарасты осындай әдістеулерді, диірменнің суқұламалы тәртіптегі жұмысындағы құлдырау(құлау) кезінде ірі фракциялардың өздігінен қирауы энергиястохастикалық ілімімен толықтырудың қажеттілігі туындады. Бұл өзін-өзі қирататын, үгітетін және үгітілетін денелер ретінде ірі кесектердің ықпалын ескеретін жалпы математикалық үлгіні құруға мүмкіндік берді. Алынған үлгі негізінде алынған есептеулер, өзін-өзі ұнтақтайтын диірмендер тәжірибесінен белгілі, яғни ұсақтайтын немесе ұсақталатын денелер ретінде қызмет ете алмайтын және осы үдерістен шығарылуға тиісті деп саналатын «сыни өлшемдегі бөлшектер» деп аталатындардың түзілуін теориялық тұрғыдан негіздеуге мүмкіндік берді. Бұдан басқа, ұсақтайтын денелердің, олардың өзідігінен қирауы және қирауы нәтижесінде, өз функциясын аса ірі фракциялардан жаңа түзілетіндерге «эстафеталы» беруіне байланысты, осындай диірмендердің жұмысына сай келетін, фракциялардың анағұрлым тең таралуы қалыптасатыны көрсетілген. Осылайша, өзін-өзі ұнтақтаудың ықтималдық үлгісі осы үдерісті болжамдауды және басқаруды талдауда қолданыс таба алады. |
Түйін сөздер | әзірлеме, ықтималдық теориясы, кен, өзін-өзі ұнтақтау, шар диірмені, өзін-өзі қирату, тәуелділік, математикалық модельдеу, тегістеу құралдары. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Малышев В.П., Турдукожаева (Макашева) А.М., Кайкенов Д.А. Развитие теории измельчения руд на основе молекулярных подходов // Обогащение руд. – 2012. – № 4. – С. 29-35. 4 Малышев В.П., Телешев К.Д., Нурмагамбетова (Макашева) А.М. Разрушаемость и сохранность конгломератов. – Алматы: Ғылым, 2003. – 336 с. 7 Rowland C.A. Selection of Rod Mills, Ball Mills, and Regrind Mills // Mineral Processing Plant Design Practice and Control Proceedings. – Littleton (USA): SME, 2002. – V. 1. – P. 710-754. 13 Чижик Е.Ф. Барабанные рудоизмельчительные мельницы с резиновой футеровкой. – Днепропетровск: Новая идеология, 2005. – 361 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Малышев В.П., Макашева А.М., Кайкенов Д.А., Красикова Ю.С. Разработка вероятностной теории самоизмельчения руд // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 87-97. https://doi.org/10.31643/2018/6445.34
Арнайы басылым
МАТЕРИАЛТАНУ
Тақырыбы |
ТӨМЕН ТЕМПЕРАТУРАДАҒЫ НИОБИЙ МЕН КАДМИЙ ҚОРЫТПАСЫНЫҢ УЛЬТРАДИСПЕРСТІ ТҮЙІРЛЕРМЕН ҚАЛЫПТАСУ КЕЗІНДЕГІ ӨЛШЕМДІК ӘСЕРІ |
Авторлар | Володин В.Н., Төлеушев Ю.Ж., Ниценко А.В., Бұрабаева Н.М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, Вакуумдық үрдістер зертханасы Володин Валерий Николаевич – Физика-математика ғылымдарының доктары, профессор, техникалық ғылымдар докторы, профессор. Бас ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-0116-1423. E.mail: Volodinv_n@mail.ru Ядролық физика институты, Ион-плазмалық технологиялар зертханасы. Төлеушев Юрий Жианшахович – Техникалық ғылымдар кандидаты. Аға ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-6555-3891. E.mail: Yuriy.tuleushev@inp.kz Металлургия және кен байыту институты, Вакуумдық үрдістер зертханасы Ниценко Алина Владимировна – Техникалық ғылымдар кандидаты. Вакуум процесстерінің зертханасының меңгерушісі. ORCID: 0000-0001-6753-0936. E.mail: nitc@inbox.ru Бұрабаева Нурила Муратовна – Техникалық ғылымдар кандидаты. Аға қызметкері. ORCID: 0000-0003-2183-2239. E.mail: Nuri_eng@mail.ru |
Түйіндеме | Бұрынғы жүргізілген зерттеулерге сүйене отырып, метал түйірлерінін өлшемінің кіші болған сайын олардың балқыту температурасының едәуір төмендеуының анықталғаны көруге болады. Мұндай құбылыста термофлуктуациялық балқу әсері кезінде ультрадисперсті түйіршік квазисұйық күйінде болады, оның өлшемі ұлғайған жағдайда кей түйршіктерде кристалдануы жүреді. Осындай қатар жүру кезінде және екі әр аттас металдардың түйіршіктері квазисұйық жағдайында ұюы мүмкін және төмен температурада ерітінді пайда болуы мүмкін. Ниобий-кадмий жүйесі үшін мұндай зерттеулер осы уақытқа дейін болмаған. Төмен температураларда (50-100 °С) қорытпалардың пайда болуы үшін осындайда ниобий және кадмий түйіршіктерінің сын өлшемдерін анықтау қажет. Қорытылған қабат үлгілерін қалыптасу әдісі ниобий мен кадмийдің ион-плазмалық тозаңдатумен бірге олардың плазма ағындысына қарай қыздырылмаған тұрақты төсенділерге тұндыруында болады, жәнеде төмен қысымда әр металдын анықталған қалындығы болатын субқорытпа түрінде, сонымен қатар осы субқорытпалардың түйіршіктерінің өлшемдері дәйекті кішіреюмен жүреді. Осындай қорытпа – нйобида кадмийдің қатты ерітіндісінің пайда болған кезде ниобийдін критикалық сынама өлшемдері 2,12-2,15 нм, кадмийдікі 3,12-3,19 нм болады. Кристаллиттердің өлшемдеріне байланысты балқу нүктесінің төмендейдеуі гиперболалық тәуелділігіне қарай ниобий үшін 5,02 10-6 К•м., кадмий үшін 6,89•10-7 К•м. коэффициенттері анықталған. Балқу температурасының төмендеуіне байланысты ( ) мынадай түрге ие: ниобий үшін – , кадмий үшін – , ондағы r – кіші бөлшектің радиусы, м. 50-100 оС температурадағы кристалл-балқыма үшін шекараларындағы беттік тартылуының бағалау өлшемі ниобий үшін – 2,33-2,38 Дж/м2, кадмий үшін 0,28-0,34 Дж/м2 құрады. |
Түйін сөздер | ультрадисперсті түйіршіктер, ниобий, кадмий, балқу, кристалдану, квазисұйық күй, термофлуктуациялық балқу, қатты ерітінді, балқыма. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
8 Володин В.Н., Баянжанова Ш.Т., Храпунов В.Е., Терликбаев М.А., Василец С.Г. Заводские испытания вакуумдистилляционного рафинирования кадмия с высоким содержанием примесей. // Комплексное использование минерального сырья. – 2005. – № 6. – С. 21-27. 11 Родунер Э. Размерные эффекты в наноматериалах. Москва: Техносфера, 2010. – 350 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Володин В.Н., Тулеушев Ю.Ж., Ниценко А.В., Бурабаева Н.М. Размерный эффект при формировании сплава ниобия с кадмием ультрадисперсными частицами при низкой температуре. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 98-104. https://doi.org/10.31643/2018/6445.35
Тақырыбы |
КӨМІРТЕКТІ НАНОТҮТІКШЕЛЕРДІҢ ЭПОКСИДТІ ШАЙЫРДЫҢ ҚАТУ ҮДЕРІСІНЕ ЖӘНЕ БЕРІКТІГІНЕ ӘСЕРІ |
Авторлар | Ермаханова А. М., Ісмаилов М. Б. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы» АҚ, Алматы қаласы, Қазақстан. «Қ. И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті» ҰАҚ, Алматы қаласы, Қазақстан. Ермаханова Азира Мұратқызы – Магистр. Кіші ғылыми қызметкер. https://orcid.org/0000-0002-2145-5122. E.mail: a.yermakhanova@mail.ru Ісмаилов Марат Базаралыұлы – техника ғылымдарының докторы, космостық материалтану мен аспап жасау департаментінің директоры. E.mail: m.ismailov@spacers.kz |
Түйіндеме | Ұсынылып отырған жұмыста әртүрлі модификациялы «Таунит-М» көміртекті нанотүтікшелерінің (карбоксилирленген, карбоксиль-гидроксилденген, амидирленген) «Этал Инжект-Т» эпоксидті шайырының сұйық күйіндегі тұтқырлығына, гел күйіне құрылуына және қатқыл беріктілігіне әсері зерттелді. Алғаш рет көміртекті нанотүтікшелерінің эпоксидті шайырына енгізуі 25 °С кезінде тұтқырлықты 4-55 %, 50 °С кезінде 5-52 %, 70 °С кезінде 6 % ұлғайтатындығы көретілді. Эпоксидті шайырының тұтқырлығына ең айқын әсер амидирленген көміртекті нанотүтікшелер үшін алынды. Эпоксидті шайырының 150 °С кезіндегі гель құрылуының уақыты 6,3 минутты құраса, көміртекті нанотүтікшелерін енгізу барысында ол 11,3-13 минутқа дейін өсті. Өмір сүру уақытын улғаю үрдісі – эпоксидті шайыр қодану технологиясында өте маңызды. Эпоксидті шайырдың гель құрылуының бастапқы 3 минуты зерттелді, сонымен қоса, көміртекті нанотүтікшелерінсіз эпоксидті шайыр гелінің энергия жоғалту модулі уақыт өте келе 0 ден 0,05 МПа дейін бірқалыпты өседі, көміртекті нанотүтікшелерінің енгізудің арқасында эпоксидті шайыр гелінің энергия жоғалту модулі гель түзілу уақытыннан есептегенде бастапқы 1-2 минутта 0,14-0,38 МПа шамасына дейін өседі де, кейін тез басылады (көміртекті нанотүтікшелерінің модификациясына байланысты). Бұл гел құрылудан кейін ЭШ қату үдерісін едәуір үдетенін білдіреді. Қатқыл эпоксидті шайыр беріктілігі 172 МПа құраса, көміртекті нанотүтікшелерінің енгізгеннен соң беріктілігі 210 МПа шамасына дейін ұлғайды. Қорыта айтқанда, эпоксидті шайырға көміртекті нанотүтікшелерінің енгізу сұйық күйде оның тұтқырлығын бірнешеге ұлғайтады, гел құрылудың уақытын едәуір созады, гель құрылу сәтінен бастап қатуды үдетеді, қатқыл эпоксидті шайыр беріктігін өсіреді. |
Түйін сөздер | эпоксидті шайыр, көміртекті нанотүтікше, тұтқырлық, гель құрылу, беріктілік |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Ismailov M.B., Yermakhanova A.M.. Carbon nanoparticles influence on mechanical properties of epoxide resin and carbon composite. Review. // Complex use of mineral resources – 2016. – V. 4. – P. 63-73. 6 Темиргалиева Т.С., Нажипкызы М., Нургайын А., Рахметуллина A., Динистанова Б., Мансуров З.А. Синтез многостенных углеродных нанотрубок методом CVD и их функционализации. // Новости национальной академии наук Республики Казахстан – Алматы – 2017 – Т. 2. №422 – С. 44-50. 9 Химия эпоксидной смолы. [Электрон.ресурс] – URL: http://epoxy-it.com/ss/epoxy-chemistry/ (дата обращения: 15.03.2018). 16 Adhesive application guide. [Электрон.ресурс] – URL: URL: http://www.epotek.com/site/files/brochures/pdfs/adhesive_application_guide.pdf (дата обращения 15.03.2018). |
Осы мақалаға сілтеме: Ермаханова А. М., Исмаилов М. Б. Влияние углеродных нанотрубок на процесс отверждения и прочность эпоксидной смолы. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 105-114. https://doi.org/10.31643/2018/6445.36
Тақырыбы |
ПГ-Ж40 БАЛҚЫМА ҚОРТПАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ФАЗАЛЫҚ ҚҰРАМЫНА ВОЛЬФРАМ КАРБИДІНІҢ ӘСЕРІ |
Авторлар | Ільмалиев Ж.Б., Әубакіров М., Миронов В.Г., Шилов Г.Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты. Алматы, Қазақстан. Ільмалиев Жансерік Бахытұлы – Философия докторы. жетекші ғылыми жұмысшы. ORCID: 0000-0002-0979-0665. E.mail: Jans2009@mail.ru Әубакіров Марат Тлеубаевич – техника ғылымдарының кандидаты. аға ғылыми қызметкері. E.mail: marat.aubakirov@gmail.com. «KBTU SPLAV» ЖШС, Алматы қ, Миронов Владимир Григорьевич – Техника ғылымдарының кандидаты. Жобаның меңгерушісі. ORCID: 0000-0002-7499-2378. E.mail: kbtu-splav@mail.ru Шилов Геннадий Тимофеевич – Инженер-технолог. ORCID: 0000-0002-8797-0127. E.mail: shilovgt39@mail.ru |
Түйіндеме | Мақалада, болат төсендісіне газтермиялық тозаңдату кезінде алынатын композиттік еріп дәнекерленген ПГ-Ж40 материалының құрылымы мен фазалық құрамына вольфрам карбидінің әсері қарастырылған. Ni-Fe-Cr негізіндегі композитті ұнтақтын құрамында никель мен Cu, Mn, Si, C, Ti, V және B қоспалардың мөлшерлерін азайған сайын, олар песрпективті балқытқыш материал болып табылатыны көрсетілген. Сонымен қатар болат негізіндегі дәстүрлі конструкциялық қорытпалармен салыстырғанда, бұндай матриалдардың бағасы төмен, бұзылуға тұрақты, коррозияға берік, тозуға өте тұрақты болып сипатталады. Осындай материалдардың одан ары тозуға тұрақтылығын арттыру үшін майда ұнтақты карбид, борид, силицид және басқа да қаттылығы жоғары материалдарды қосу арқылы жоғарлатуға болады. 1 мас.% көлемде ВК8 ұнтағы енгізілген ПГ-Ж40 маркадағы композиционды ұнтақ алынған. Осы ұнтаққа газплазмалық тозаңдандыру әдісімен Ст3 болат төсемеге балқыту жүргізілді. Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, ерітіп дәнекерлеудің таңдалған режимінде бастапқы ұнтақтардын балқуы қамтамасыз етіледі, алайда бастапқы ұнтақтармен салыстырмалы мөлшерде қандай да бір флуктуациялар концентрациясы байқалады. Карбид вольфрамның түйірлері, металды вольфрамның түйірлері сияқты балқымамен өзара әсерлеседі. Реакциялық әсерлесу процесі екі сатыдан тұрады, бірінші карбид вольфрам ыдырап дифольфрам карбиді пайда болады, содан кейін қорытпамен әсерлесіп нәтижесінде WCrFe интерметалды қосылыс пайда болатыны көрсетілген. Осы қосылыстың кристалдары конломерат және тізбек түрінде бөлінеді. Басқа фазаларда вольфрам кездеспейді. Болат төсеме мен байланысқан өтпелі зона аумағында вольфрамның қатты ерітіндісі байқалмайды. Ол 100 нм дейінгі өлшемде жалғыз түрде вольфрам құрайтын бөлінулерде көрінеді. Алынған нәтижелер сүйене отырып вольфрам карбидінің дисперстілігі жоғары болғандықтан ПГ-Ж40 шихтасына енгізуге болатыны көрсетілді. Балқытылған қабатта пайда болған интерметалды қосылыстың WCrFe дисперсті кристалдары жоғары қаттылықпен сипаттайды яғни тозуға тұрақтылығын жоғарылатады. |
Түйін сөздер | балкыту қорытпасы, арматуралау, вольфрам карбиді, конгломираттау, жанасу аймағы, болат, элементтік талдау |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Sapate S.G. and Raut J. Investigations on Wear by Slurry Abrasion of Hardfaced Low Alloy Steel // AMAE Internatiional Journal on Production and Manufacturing Engineering. – 2012. – №3. – P. 31-35. 4 Лобовиков Д.В., Матыгуллина Е.В. Получение композиционных гранулированных материалов в планетарном грануляторе // Перм. гос. техн. Университет. – 2008. – С. 153. 8 Оковитый В.А, Пантелеенко Ф.И, Оковитый В.В, Асташинский В.М. Получение композиционного керамического материала для газотермического напыления. 2017 Белорусский национальный технический университет.Минск. // Наука и техника . – 2017. –Т. 16. – №3. – С. 181-188. 10 Миронов В.Г, Шилов Г.Т, Ильмалиев Ж.Б, Омурбекова К.Р. Оптимизация состава и способа получения нового наплавочного самофлюсующегося сплава на основе железа с введением лигатуры хром бор. // Журнал Упрочняющие технологии и покрытия. Москва. – 2015. – №2. – С. 10. |
Осы мақалаға сілтеме: Ильмалиев Ж.Б., Аубакиров М.Т., Миронов В.Г., Шилов Г.Т. Влияние карбида вольфрама на структуру и фазовый состав наплавочного сплава ПГ-Ж40. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 115-120. https://doi.org/10.31643/2018/6445.37
Тақырыбы |
КОНДЕНСАТОРЛЫ АГЛОМЕРАТТАЛҒАН ТАНТАЛ ҰНТАҒЫ ӨНДІРІСІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ОҢТАЙЛАНДЫРУ |
Авторлар | Кокаева Г. А. (Астана), Ревуцкий А. В., Абдулина С. А., Әділқанова М. А. (Өскемен) |
Авторлар туралы мәлімет |
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, техникалық факультет, «Технологиялық машиналар және жабдықтар» кафедрасы Кокаева Гульнара Айтикеновна – Техника ғылымдарының кандидаты. Доцент. E.mail: GAKokaeva@mail.ru «Үлбі металлургиялық зауыты» АҚ, тантал өндірісі Ревуцкий Александр Владимирович – Конденсаторлы ұнтақтарын өндіру учаскесінің шебері. RevutskiyAV@mail.ru Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті, Жер туралы ғылымдар факультеті, «Түсті және сирек металдар металлургиясы» кафедрасы Абдулина Сауле Амангельдыевна – PhD докторы. Доцент. E.mail: bdulina.saule@mail.ru Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті, Жер туралы ғылымдар факультеті, «Химия және пайдалы қазбаларды байыту» кафедрасы. Әділқанова Меруерт Әділқанқызы – PhD докторы. Кафедра меңгерушісі. E.mail: milka160281@mail.ru |
Түйіндеме | Тақырыптың өзекті мәселесі, заманауи техниканың дамуында, сол сиякты конденсатор өндірісінде, бұйым параметрлерін жақсарту қасиеттерін қамтамассыз ететін, жаңа материалдарды шығару мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Берілген жұмыстың бағыты электрлік сипаттамаларын жақсартумен конденсаторларды шығару аймағындағы мамандармен шешілетін, қолданбалы техникалық шешімге бағытталған. Жұмысты орындау барысында модифицирленген конденсаторлы ұнтақтар өндірісінің технологиялық сұлбасы зерттелген және сынап көрілген, алынған заттың электрлік сипаттамалары және химиялық құрамының анализі жүргізілген, дайын өнімнің электрлік және физикалық сипаттамаларына (1500-1600 °С) күйжентектеу температураларының әсері анықталған. Алынған өнімді, тапсырыс берушінің талабын канағаттандыру үшін, қосымша операцияларды қосу арқылы, қазіргі кездегі агмомерленген ұнтақты өндіру технологиясы жетілдірілген. Термиялық өңдеуде біріншілік конденсаторлы ұнтақты дайындаудың бірнеше нұсқалары зерттелді және сынақтан өтті. Зерттеу кезінде дайын агломерленген ұнтақтың салыстырмалы зарядының ұлғайюына бастапқы ұнтақтарды алдын ала химиялық өңдеу қолайлы екені байқалды. Агломерленген ұнтақты алу үшін оптималды сипаттамаларымен дегидрирлеу кезінде қақапақтарымен контейнерлер біріншілік танталды конденсаторлы ұнтақты қолдану. Гидридті садкаға бос себу кезінде алынған агломерленген ұнтақ, Фишер бойынша ұнтақ өлшемі орташа және кіші сеппелі тығыздықты, сол сияқты тығыздатып алынған ұнтақпен салыстырғанда пыспаған анодтардың үлкен беріктілігі бар. Дегенмен, агломерацияның алдында гидритті тығыздату кезінде алынған АГҰ, қазіргі заманға сай барлық талаптармен сипатталатын АГҰ алуға мүмкіндік етеді, 4000-4500 мкКЛ/г аралығындағы заряд, 0,23нА/мкКл аспайтын тоқ, 3,5-4,0 г/см3 диапазонындағы сеппелі тығыздық, 8-1 диапазонындағы Фишер бойынша түйіршік өлшемдері. |
Түйін сөздер | конденсатор, тантал ұнтағы, агломерация, дегидрирлеу, күйжентектеу, нығыздату, ұнтақтың аққыштығы |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Маркушкин Ю.Е., Азаров В.Д., Небера А.Л. Танталовые порошки для электролитических конденсаторов // Цветные металлы. – 2005. – № 7 – С. 89-90. 3 Anderson K. Die Bedentung des Tantals in der Kondensatorindustrie // Erzmetal. – 1995. – N. 48, 6/7. – P. 430-434. 5 Jones A. The tantalum and niobium markets: trends in supply, demand and applications // Internation. Symp. on Tantalum and Niobium: proceedings of the symp. – Orlando, USA, 1988. – P. 19-41. 13 Зеликман А.Н., Коршунов Б.Г. Металлургия редких металлов – М.: Металлургия, 1991. – 430 с. 14 Сонгина О.А. Редкие металлы. – М.: Литер. по черн. и цвет. металл., 1955. – 384 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Кокаева Г. А., Ревуцкий А. В., Абдулина С. А., Адилканова М. А. Оптимизация технологии производстваконденсаторного агломерированного порошка тантала // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 121-129. 121-129.https://doi.org/10.31643/2018/6445.38
Тақырыбы |
НИОБИЙ ЖӘНЕ ТАНТАЛ НЕГІЗІНДЕГІ СУТЕГІӨТКІЗГІШТІ МЕМБРАНАНЫҢ СИПАТТАМАЛАРЫНА БЕТІНЕ ТОЗАҢДАНДЫРЫЛҒАН ҚАТТЫ ЕРІТІНДІЛЕРДІҢ ҚҰРАМЫНЫҢ ӘСЕРІ. |
Авторлар | Паничкин А.В., Мамаева А.А., Дербисалин А.М., Кенжегулов А.К., Имбарова А.Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, «Металл тану» зертханасы Паничкин Александр Владимирұлы – техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-2403-8949. E.mail: abpanichkin@mail.ru Мамаева Ақсәуле Әліпқызы – физика-математика ғылымдарының кандидаты, зертхананың меңгерушісі. ORCID: 0000-0002-9659-8152. E.mail: ak78@mail.ru Дербисалин Аділбек Мұратұлы – магистр, кіші ғылыми қызметкер. E.mail: aderbissalin@gmail.com Кенжеғұлов Айдар Қарауылұлы – магистр, инженер. ORCID: 0000-0001-7001-2654. E.mail: Kazakh_1403@mail.ru Имбарова Ақерке Талғатқызы – магистр, ғылыми қызметкер. E.mail: akerke_345@mail.ru |
Түйіндеме | Жұмыста, қалыңдығы 40 мкм, бір жағынан қатты ерітіндімен жағылған қабаты бар NbMo, NbW және TaMo, TaW сәйкесінше ниоби және тантал фольгаларының сутегіөткізгіштігі мен мембраналардың кеңеюін өлшеу нәтижелері келтірілген. 1/5 қатынаста техникалық таза аргон газ қоспасы жəне сутегі қосылып, 500 кПа артық қысымда, 580-585 °С орта шама аралығында және оның біртіндеп төмендеуімен циклдік тербелістер температура жағдайында өлшеу жүргізілді. Таза ниоби және тантал мембраналарымен салыстырғанда, 1 мкм қалыңдықтағы NbMo, NbW, TaMo қабаттарымен тозаңдандыру мембраналардың максималды сутегіөткізгіштігін көрсетеді. Бұл параметрге ниобиді 14 мас.% көлемде вольфраммен легірлеу маңызы зор. Бұл құбылыс, неғұрлым дамыған және отырғызылатын қатты ерітіндінің беті оксидті пленкадан таза, сондай-ақ диссоциативті абсорбция кезінде легірлеуші элементтің маңыздылығымен түсіндіріледі. Мембрананың сутегіөткізгіштігі максималды мәнге жеткенде төмендейді. Қабаттары қатты ерітіндімен жоғары легірленген мембраналардың сутегіөткізгіштігінің төмендеу дәрежесі, олардың коррозияға тұрақтылығының жоғары болуымен сипатталады. Көрсетілгендей, бұл кеңею және мембрана жұмысының бұзылуына дейін тантал мен ниобий мембраналардың айырмашылығына қарай қатты ерітінділі қабаты бойынша мембраналардың айтарлықтай өзгеріп отыруымен және магнетронды шашырату кезінде аргонның құрамындағы газ қоспасының жоғары әсер етуімен байқалған. Бұл ниобий және танталдың азот және кислород сияқты газдармен ұқсастығы, олардың аз қоспасы қабаттағы сутегіөткізгішті төмендетуімен сипатталады. Жүргізілген зерттеулер негізінде жоғары легірленген қатты ерітінділер Nb – 30 мас.%. W, Nb – 40 мас.%, Mo және Ta – 25 мас.%. Mo материал ретінде палладилі каталитикалық қабаттан ниобий және тантал мембраналарын бөлу үшін, оның бетіне барьерлік қабаттарды тұндыру үшін көрсетілген қағидатты пайдалану мүмкіндігі көрсетілген. |
Түйін сөздер | композиттік мембрана, ниобий, тантал, қатты ерітінді, жабу, сутегі өткізгіштігі, кеңейту |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
Осы мақалаға сілтеме: Паничкин А.В., Мамаева А.А., Дербисалин А.М., Кенжегулов А.К., Имбарова А.Т. Влияние состава наносимых на поверхность пленок твердых растворов на характеристики водородопроницаемых мембран из ниобия и тантала // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 130-139. 121-129.https://doi.org/10.31643/2018/6445.39
Тақырыбы | МЕТАЛҒА АРНАЛҒАН КОРОЗЗИЯҒА ТҰРАҚТЫ ЭМУЛЬСИЯЛЫҚ ЛАТЕКСТЕРДІҢ СИНТЕЗІ МЕН СИПАТТМАМАСЫ |
Авторлар | Негим Әль-Сайед, (Алматы, Гиза, Мысыр), Бекбаева Л., Өмірбекова Қ. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Химиялық инженерия институты. Қазақстан-Британ техникалық университеті Негим Аттиа Эльсайд Муса Эльишмави – PhD. Профессор. E.mail: Elashmawi5@yahoo.com Сәтпаев Университеті. Химиялық және биологиялық технологиялар институты Бекбаева Ляззат Кайратовна – PhD студенті. E.mail: Lyazzat_b2004@mail.ru Қазақстан-Британ техникалық университеті Өмірбекова Қымбат Рыскуловна – Магистр. Ғылыми қызметкер. E.mail: Omur_kymbat@mail.ru |
Түйіндеме | Әр түрлі құрамы болатын (80:20 % және 50:50 %) стирол негізіндегі (St) сополимерды эмульсиялық латекст және 2 – этилгексилакрилат (2-Эха) эмульсиялық полимерлеу арқылы алынды. Беттік-белсенді заттар сияқты сульфат додецилбензол натрий (DBS) ретінде және персульфат аммонийді бастамаушы ретінде (APS) пайдалану арқылы 80 °C температурасында полимерлеу үрдісі өткізілді. Сополимерлер торлары үшін FT-IR, 1HNMR, TGA және DSC тән. Жаңа шарықтау шегіне сіңіру инфрақызыл облысының C-H созылу және C-H келген жазық иілу полистирол кезінде 3027 және 696 см-1 және химиялық ығысу 1H ЯМР кезінде 1.5-1.7 ppm-қатысу – CH2-сополимере көрсеткендей, полимерлеу үрдісі болатыны анықталды. Термогравиметриялық талдау (ТГА) кезінде ыдырaу температурасында жоғарғы термиялық тұрақтылық көрсетілді. Бұл сополимерлерде жеке шыны өткелі температурасы болады, яғни сополимерлер біркелкі телімдерін қалыптастыра алады. Бірақ сополимерде 2-этилгексилакрилат арақатысы ұлғайған сайын шынылау температурасы өсе бастады. Нәтижесінде 2-Эха күшейтілген сайын жабынды қабықшалардың коррозияға тұрақтылығы артатыны көрсетілді. Алынған сополимерлер металда үздік адгезионды қасиеттерін көрсетті. Нәтижелер көрсеткендей, латекс сополимері тотығуға тұрақтылығын және ультракүлгін жарыққа жақсы көрсеткіштері бар екені және жемірілуге қарсы материал ретінде пайдаланылуы мүмкіншіліктері бар екені келтірілді. Сондай-ақ, 2-Эхо ұлғайту арақатынасы күшейткен сайын металдын коррозияға қарсылығы арта бастайды. |
Түйін сөздер | сополимері, эмульсия, 2-Эхо, тотығу металлы |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Mark J. Mechanical Properties // Physical Properties of Polymers Handbook 2nd Edition, American Institute of Physics, Woodbury, New York, 1996. – Р. 256. 12 Negim E.S., Mahyuddin R. A., Saber E. M., Bahruddin S., and Muhammad Idiris Saleh. Utilization of hydrophilic copolymers as superplasticizers for cement pastes Part I: Poly[acrylic acid-co-styrene]. Middle-East // Journal of Scientific Research. – 2010. – V. 6(2). – P. 99-107. 16 Ulantay N., Rakhmetullaeva R., Grigory A. M., Gulzhakhan Zh. Yeligbaeva Aigul A. Amitova, Balgyn T., Erengayf M. S. , Merey E. Nursultanov. Synthesis of water soluble copolymers and their interpolymer complexes with poly(acrylic acid). // Journal of Chemical Technology and Metallurgy. – 2018. – V. 53(1). – P. 83-87. 19 Dorozhkin S.V. Formation and development of epitaxial CaSO4. 0.5H2O coatings on the surface of khibiny fluorapatite crystals under conditions simulating production of wet-process phosphoric-acid by the semihydrate. // J Appl Chem USSR. – 1991. – V. 64(9). – P. 1666-1669. |
Осы мақалаға сілтеме: El-Sayed, N., Bekbayeva , L., & Omurbekova , K. (2018). SYNTHESIS AND CHARACTERIZATION OF ANTICORROSION EMULSION LATEXES FOR METAL. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 307(4), 140–148. https://doi.org/10.31643/2018/6445.40
МИНЕРАЛДЫ ШИКІЗАТТАН БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРДЫ АЛУ
Тақырыбы | ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ДИАТОМИТТІ ШИКІЗАТТЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚАСИЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛЫС ӨНІМДЕРІН АЛУ ҮШІН СИЛИКАЛЬЦИТТЕРДІ СИНТЕЗДЕУ |
Авторлар | Көлдеев Е.И., Бондаренко И.В., Темірова С.С., Тастанов Е.А., Нұрлыбаев Р.Е. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, Алматы қ., Қазақстан, «Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті». Көлдеев Ержан Итеменұлы – техника ғылымының кандидаты, ауымдастырылған профессор, Қазақстан ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі, «Металлургия және байыту институтыны» бас директорының орынбасары. ORCID: 0000-0001-8216-679X. e-mail: kuldeev_erzhan@mail.ru Бондаренко Игорь Владимирович – техника ғылымының кандидаты,«Металлургия және байыту институты» аға ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0003-2925-3020. e-mail: igor1957@mail.ru Темирова Сания Самидуллаевна – химия ғылымының кандидаты, «Металлургия және байыту институты» ғылыми-техникалық жобаларды басқару бөлімінің меңгерушісі. ORCID: 0000-0003-3039-2546. e-mail: stemirova@mail.ru Тастанов Ерболат Адиятұлы – техника ғылымының докторы, «Металлургия және байыту институты» бас ғылыми қызметкері e-mail: tastanov_ea@mail.ru Нұрлыбаев Руслан Ергалиұлы – PhD, «Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті» аға ғылыми қызметкері. e-mail: rusya_nre@mail.ru |
Түйіндеме | Құрылыс материалдарына силикатты қоспалар түрінде қолданылатын диатомиттерді пайдалану бойынша заманауи зерттеулер мен технологияларға жасалған шолу, осы бағыт бойынша өнеркәсібі дамыған елдерде жұмыстар белсенді жүргізіліп жатқанын және олардың біразы іс жүзінде жүзеге асырылуға аз қалғанын көрсетеді. Сонымен қатар мақалада Жалпақ кенорнында (Ақтөбе облысы) негізгі силикаттық компонент ретінде қолданылатын қазақстандық диатомиттердің әртүрлі түрлестерінен силикальциттер мен ферросиликальциттердің гидратталған түрлерін синтездеу бойынша жүргізілген авторлардың жеке зерттеу нәтижелері келтірілген. Табиғи диатомиттердің негізгі топологиялық және физика-механикалық сипаттамалары зерттелді. Термиялық белсендірілген диатомитті пластификатормен қосып пайдаланғанда құрылыс бұйымдарының сығылған кездегі беріктігі және маркалылығы арттатыны, олардың су сіңіргіштігі және меншікті салмағы азаятыны көрсетілген. Термиялық белсендірілген жоғары темірлі диатомитті (20-30 % Fe2O3) пайдаланғанда бұйымдардың беріктігі күрт артатыны байқалады. Термиялық белсендірілген темірлі диатомитпен жартылай құрғақ сығымдалып, одан кейін будың өңдеуімен алынған композициялардың текшелерінің кубик үлгілеріне ренгенфазалық талдау жүргізу, олардың құрамында хеденбергиттің – Ca(Fe,Mg)Si2O6 және хлоритоидтың А – FeAl2SiO5(OH)2 1 массалық % мөлшерінде болатынын көрсетті. Термиялық белсендірілген диатомит, әсіресе олардың жоғары темірлі түрлері қолданылып алынған композициялардың текшелері (кубиктері) мемлекет аралық ГОСТ 379–95 стандарт нормативтік көрсеткіштеріне толық сәйкес келеді және олардан асып түседі. Бұдан былай синтезделген материалдарды алу технологиясы Қазақстандағы құрғақ құрылыс қоспаларын және берік силикатты кірпіштерді өндіретін жаңа өнеркәсіпті құру және істеп тұрғандарды жетілдіру үшін негіз болады. |
Түйін сөздер | диатомит, силикальциттер, белсендіру, темірдің қосылыстары, құрғақ құрылыс қоспалары, силикатты кірпіш |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Flower R.J. Diatom methods. Diatomites: Their Formation, Distribution, and Uses. Encyclopedia of Quaternary Science (Second Edition). – London: University College London, 2013. – P. 501-506. 6 Пустовгар А. Эффективность применения активированных диатомитов в сухих строительных смесях // Строительные материалы. – 2006. – №10. – С. 62-64. 8 Никифоров Е.А., Логанина В.И., Давыдова О.А., Симонов Е.Е. Особенности структурообразования известковых композитов с применением модифицированного диатомита // Региональная архитектура и строительство. – 2011. – № 2. – С. 4-8. 10 Черкасов В.Д., Бузулуков В.И., Емельянов А.И., Киселев Е.В., Черкасов Д.В. Активная минеральная добавка на основе химически модифицированного диатомита // Известия высших учебных заведений. Строительство. – 2011.– № 12. – С. 50 – 55. 13 Хинт Й.А. Силикальцит – новый строительный материал. – Таллин: Эстонское гос. изд., 1957. – 46 с. 14 Обзор рынка диатомита в СНГ (отчет экспертов ОО «ИГ «Инфомайн»). М., 2016. – 171 с. |
Осы мақалаға сілтеме: Кульдеев Е. И., Бондаренко И. В., Темирова С. С., Тастанов Е. А., Нурлыбаев Р. Е. Состав и свойства диатомитового сырья казахстана и синтез на их основе силикальцитов для получения строительной продукции. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 140-148. https://doi.org/10.31643/2018/6445.41
ӨНДІРІСТІК ҚАЛДЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
Тақырыбы | ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН КЕУЕКТІ ӘЙНЕККЕҰҚСАС ЖЫЛУОҚШАУЛАҒЫШ МАТЕРИАЛДЫ АЛУ ҮШІН ТАЗАРТЫЛҒАН ФЕРРОХРОМ ШЛАКЫНЫҢ МИНЕРАЛДЫ БӨЛІГІН ҚАЙТА ӨҢДЕУ |
Авторлар | Бондаренко И.В., Тастанов Е.А., Садықов Н.М-К., Исмағулова М.Ш. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты. Сазтопырақ және алюминий зертханасы. Алматы, Қазахстан. Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті. Бондаренко Игорь Владимирович – техника ғалымдарының кандидаты, ғылымиқызметкер. ORCID: 000-0003-2925-3020. E.mail: igor1957@mail.ru Тастанов Ербулат Адиятович – техника ғыылмдарының докторы, бас ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-8926-6694. E.mail: tastanov_ea@mail.ru. Садықов Нұржан Мұхаммед-Камалович – Кіші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0001-9311-9497. E.mail: namad2003@mail.ru. Исмағулова Меруерт Шамкеновна – техника ғалымдарының кандидаты. ORCID: 0000-0003-4802-7547. E.mail: mamameruert@mail.ru. |
Түйіндеме | «Ақтобе ферроқорытпа зауыты» АҚ тазартылған феррохром шлактарының (қождары) 12 млн. тоннадан астамы, үйінді қалдықтарға жөнелтеді. Шлактың (қождың) біршама мөлшері металдан турады, ал тазартылған феррохром шлакының (қожын) шаңтектес минералды бөлігі, ласты, улы алты валентті хромның бөлігі, ласты, улы алты валентті хромның екі кальцийлі сликатымен негізделген. Минерал бөлігіндегі, металды пневмосеперация және елегіште елеу арқылы бөліп алуға болады. Ал Шлактың минералды бөлігінің тиімді өңдеу жолмен, яғни түйіршіктелген кеуеті, әйнеккеұқсас жылуоқшаланғыш материалды алу үшін, қазақстандық темірлі диотомит (кремнилі тау жынысымен) пен сұйық шыны және қоспаның термиялық өңдеумен оларды араластырып алуға болады. Екі кальцийлі силикат, майдадисперсті темір гидрототығымен және гидратталған кремниймен 1000 °С дейін өзара әрекеттеседі де, кеуекті әрекетесфаза түзеді. Пеллет өндірісінің оңтайлы шарттары: диатомитті кеннің рафинадтталған феррохром шлагының минералды бөлігіне қатынасы 2:1 болғандықтан, басқа коэффициенттерде жылжымалы шыны фазалық таблеткалардың пайда болуы байқалады, өңдеу температурасы 1050 °C, себебі төменгі температурада шыны фаза қалыптаспайды. Демек, ферро – силикокальцийлі қосылыстардың күйдірілген қоспасының механикалық беріктігі анағұрлым жоғары. Алтывалентті хром қосылысы, әйнектімассада ериді және белсенсіз түрге айналады. Рафинадтталған феррохром шлактарының кальций мен кремний оксидтерінің салыстырмалы түрде жоғары құрамына байланысты минералды бөлігі түйіршікті кеуекті жылу оқшаулағыш материалдарды өндіру үшін құнды шикізат болып табылады. Ұсынылып отырған технология тазартылған феррохромның қымбат тұратын металл концентрат түрінде рафинадтталған феррохром шлактарының жоғары құнды металл құрамдас бөлігін алуға және темірбетон бұйымдары үшін кеуекті пеллет толтырғыштар алуға мүмкіндік береді. |
Түйін сөздер | қож (шлак), хромның қосылыәйнекті фаза, диатомит, кальций ферритті – кальцийлі флюсты біріктіргіш, беріктігі. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Рысс М.А. Производство ферросплавов. М.: Металлургия. 1985. – 380с. 2 Республиканская ассоциация горнодобывающих и горно-металлургических предприятий. ERG будет перерабатывать лежалый шлак Актюбинского завода ферросплавов. // Газета Курсив kz. 13.11.2014. 3 Иманкулов Ж.И., Гончарова Т.Г., Яковлева Н.А., Лимешкина Е.С., Альмурзаева С.И. Результаты исследований содержания хрома в атмосферном воздухе, воде, почве, растениях Актюбинской области // Материалы VI Международная научно-практическая конференция «Тяжелые металлу и радионуклеиды в окружающей среде». Т. 1. г. Семей. 2010. – С. 10-20. 4 Отчет о результатах исследования лежалых шлаков рафинированного феррохрома. Energo project industrijaа. d.Beograd август 2014. Белград. Сербия. 83с. 6 Совершенствование силикотермического процесса выплавки низкоуглеродистого феррохрома. Авторы: Кучер А.Г., Новиков Н.В., Таджибаев Н.Т // Сталь. –1995. – №4. – С. 31-33. 7 Смирнов Л.А. Грабеклис А.А., Демин Б.Л. Переработка шлаков ферросплавного производства. // Труды ОАО Уральский институт металлов. 2005. «УралИнфо» Информационное агенство www.urm.ru. (Дата обращения: 17.09.2017). 8 Тимонин А.С. Инженерно-экологический справочник. Том 1. М.: Металлургия. 1979. – С. 194-196. 10 Казеннова Е.П. Общая технология стекла и стеклянных изделий. М.: Стройиздат. 1989. 144 с. 11 Маневич В.Е. Субботин Р.К. Никифоров Е.А. Диатомит-кремнесодержащий материал для стекольной промышленности. // Стекло и керамика. – 2012. – № 5. – С. 34-39. 16 Пустовгар А. Эффективность применения активированных диатомитов в сухих строительных смесях. // Строительные материалы. – 2006. – № 78. – C. 52-57. 17 Кульдеев Е.И. Бондаренко И.В. Орынбеков Р.Е. Применение активированного диатомита в сухих строительных смесях. // Вестник КазНИТУ. – 2018. – №5. – С. 404-407. 18 Бондаренко И.В. Тастанов Е.А. Садыков Н. М-К. Получение инновационного теплоизоля-ционного материала из шлаков феррохрома. // Экология и промышленность Казахстана. – 2018. – №1. – С. 32-35. |
Осы мақалаға сілтеме: Бондаренко И.В., Тастанов Е.А., Садыков Н.М., Исмагулова М.Ш. Переработка минеральной части шлаков рафинированного феррохрома с получением гранулированного пористого теплоизоляционного материала // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 158-165. https://doi.org/10.31643/2018/6445.42
Тақырыбы |
ЖОҒАРЫСАПАЛЫ ӨНІМДЕРДІ АЛУҒА БАҒЫТТАЛҒАН КОНДИЦИЯҒА САЙ ЕМЕС МАРГАНЕЦҚҰРАМДЫ ШИКІЗАТТЫ ГИДРОМЕТАЛЛУРГИЯ АРҚЫЛЫ ҚАЙТА ӨНДЕУ |
Авторлар | Исабаев С. М., Күзгібекова Х. М., Жинова Е. В., Жилина И. М., Жамұхаметова А. Т. (Қарағанды) |
Авторлар туралы мәлімет |
Ж.Әбішев атындағы Химия-металлургия институты. Қарағанды, Қазақстан Исабаев Сағынтай Мақатұлы – техника ғылымдарының докторы, профессор, зертхана меңгерушісі. ORCID: 0000-0002-0197-8831. E.mail: lab-isabaev@rambler.ru. Күзгібекова Ханат Мұқашқызы – техника ғылымдарының кандидаты, доцент, жетекші ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0001-9671-2341. E.mail: lab-isabaev@rambler.ru. Жинова Елена Валентиновна – жетекші ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0001-7039-9254. lab-isabaev@rambler.ru. Жилина Ирина Михайловна – бірінші санатты жетекші ғылыми қызметкері. E.mail: lab-isabaev@rambler.ru Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, Қарағанды, Қазақстан Жамұхаметова A.T. – магистрант, METM-17-2 тобы. E.mail: lab-isabaev@rambler.ru. |
Түйіндеме |
Қазақстан Республикасының экономикасында ферроқорытпалар өндірісі жетекші орын алуда. Бастапқы мөлшері бойынша бай марганецті шикізаттың сарқылуына байланысты техногенді өнімдерді, яғни кедей кондициялы емес кендер мен ферроқорытпа өндірісінің қалдықтарын өңдеуге тартудың қажеттілігі туындауда. Марганецті қорытпаларды өңдейтін өңірлердегі қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан алғанда тозаң аулаудың жаңа тиімді үрдістерін енгізіу, шығын газдары мен шламдарды тазарту мәселелері, қалдықтарды бейтараптандыру және қайта кәдеге жарату көкейтесті міндеттер болып табылады: Қорытылатын ферроқорытпаның мақсатты элементінен тұратын, ұсақ түйіршікті материалдарды қайта іске асырудың тиімді технологиялық сұлбаларын құрау өндірістің тиімділігін жоғарлатуда экономикалық тиімді және экологиялық таза іс-шара болып табылады. Күкірт қышқылында шаймалау құрамында марганеці бар шикізаттарды гидрометаллургиялық жолмен өңдеудегі сұлбалардың көпшілігіндегі басты операция болып табылады. Тотықсыздандырғыш ретінде сутек пероксиді, металданған темір, пиритті концентрат, күкіртті газ, сульфитті-бисульфитті ерітінділер қолданылады. Мақалада Ақсу ферроқорытпалар зауытындағы силикомарганец өндірісінің марганецті тозаңдарын гидрометаллургиялық жолмен өңдеудің нәтижелері көрсетілген. Оксидті қосылыс- псиломеланды (MnОMnO2) ерітіндіге өткізу үшін күкірт қышқылды ерітіндіде тотықсыздандырғыштың болуы қажет, сондай . тотықсыздандырғыш ретінде пирит концентраты қолданылды. Экспериментті математикалық жоспарлаудың ықтималды-детерминделген әдісі бойынша күкірт қышқылымен шаймалау жағдайында марганец диоксидінің тотықсыздануына пириттің ықпалы зерттелді. Шаймалау үрдісінің анықтаушы факторларына жататындар мыналар: температура, үрдістің ұзақтығы, пириттің қосылатын мөлшері, күкірт қышқылының концентрациясы. Жеке тәуелділіктің маңызды теңдіктері негізінде марганецті тозаңды пириттің қатысуындағы күкіртті қышқылмен шаймалаудың математикалық моделі/үлгісі жалпылама теңдік түрінде құрастырылды: YЕСЕП = 3,7•10-6(0,9399х1+5,1847)(-13,761х22+62,507х2+23,402)(-0,7429х32+14,143х3+23,4)(-00071х42+1,466х4+18,323). Алынған теңдік негізінде марганецті күкірт қышқылы ерітіндісінде шаймалаудың оңтайлы шарттары таңдап алынды: температурасы- 700С, ұзақтығы- 3 сағ, күкірт қышқылының концентрациясы -5%, пирит концентратын қоспалау -90% тозаң салмағынан. Марганецті бөлу дәрежесі 95,8 пайызды құрады. |
Түйін сөздер | марганцті тозаңдар, күкірт қышқылымен шаймалау, пиритті концентрат, оңтайлы режім, бөлу дәрежесі, гидрометаллургиялық өңдеу, марганц диоксиді. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Токаева З.М. О сернокислотном выщелачивании окисленных марганцевых руд // Горный журнал. – 2000. – № 11-12. – С. 92-94. 5 Нагуман П.Н. Определение режима прохождения реакции выщелачивания марганца // Обогащение руд. – 2008. – № 4. – С. 33-34. 6 Пат. 2223340 РФ. Способ переработки марганецсодержащего сырья / Малов Е.И., Катков А.Л., Свенцицкий А.Т. Опубл. 06.05.2002. 7 Дзюба О.И. Комбинированная схема переработки марганцевых руд пиролюзит-псиломеланового состава // Обогащение руд. – 2003. – № 1. – С. 18-22. 8 Пат. 2171305 РФ. Способ извлечения марганца / Ларин В.К., Литвиненко В.Г., Сазанов Н.П., Литвиненко Л.Г., Горбунов В.А. Опубл. 27.07.2001. 9 Нагуман П.Н. Использование пероксида водорода в качестве восстановителя при выщелачивании диоксида марганца // Обогащение руд. – 2007. – № 5. – С. 23-26. 10 Пат. 2280089 РФ. Способ переработки марганецсодержащих материалов / Павлов А.И., Шишова И.В. Опубл. 23.10.2003. 11 Нагуман П.Н. Кинетические особенности процесса выщелачивания марганца // Обогащение руд. – 2007. – № 4. – С. 26-28. 12 Пат. 2296174 РФ. Раствор для выщелачивания оксидно-марганцевых руд / Невская Е.Ю., Горичев И.Г. и др. Опубл. 04.07.2005. 13 Пат. 2222624 РФ. Способ переработки марганцевых карбонатных руд / Хисматуллин С.Г., Шаповалов В.Д. и др. Опубл. 04.02.2002. 14 Пат. 2213155 РФ. Способ переработки бедных марганцевых руд, шламов и пыли ферросплавных печей / Малов Е. И., Катков А.Л., Свенцицкий А.Т. Опубл. 03.01.2002. 15 Пат. 2176679 РФ. Способ извлечения марганца из марганцевых руд / Абдрашитов Я.М., Дмитриев Ю.К., Захарова Н.В. и др. Опубл. 10.12.2001. 17 Бектурганов Н.С., Абдыкирова Г.Ж., Танекеева М.Ш., Сукуров Б.М., Ибраева Г.М., Абишева А.Е. Исследование выщелачивания марганца из техногенного сырья – шламов руды месторождения Восточный Камыс // Современные ресурсосберегающие технологии. Проблемы и перспективы: матер. II-й Междунар. науч.-практ. конф. 1 – 5 октября 2012г. – Одесса, 2012. – С. 17-25. 18 Танекеева М.Ш., Абдыкирова Г.Ж., Тусупбаев Н.К., Кшибеков Б.Д. Переработка марганецсодержащего шлама с применением восстановительного выщелачивания // Научные основы и практика переработки руд и техногенного сырья: тр. Междунар. науч.-практ. конф. 18-19 апреля 2012г. – Екатеринбург: ГОУ ВПО «Уральский государственный горный университет», 2012. – С. 128-130. 19 Танекеева М.Ш., Абдыкирова Г.Ж., Кшибеков Б.Д., Нурахметова Г.Б. Исследование гидрометаллургической переработки техногенного марганецсодержащего сырья // Фундаментальные исследования и прикладные разработки процессов утилизации техногенных образований: матер. Междун. конгр. 13-15 июня 2012г. – Екатеринбург: ИМЕТ УрО РАН, 2012. – С. 57-62. 20 Танекеева М.Ш., Абдыкирова Г.Ж., Cукуров Б.М., Ибраева Г.М., Исследование физико-химических закономерностей при сернокислотном выщелачивании марганца из техногенного сырья // Современные методы технологической минералогии в процессах комплексной и глубокой переработки минерального сырья: матер. Междун. совещ. 10-14 сентября 2012г. – Петрозаводск, 2012. – С. 301-303. 24 Малышев В.П. К определению ошибки эксперимента, адекватности и доверительного интервала аппроксимирующих функций // Вестник НАН РК. – 2000. – № 4. – С. 22-30. |
Осы мақалаға сілтеме: Исабаев С.М., Кузгибекова Х.М., Жинова Е.В., Жилина И.М., Жамухаметова А.Т. Гидрометаллургическая переработка некондиционного марганецсодержащего сырья с получением высококачественных продуктов. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 166-172. https://doi.org/10.31643/2018/6445.43
Тақырыбы |
ТИТАН-МАГНИЙ ӨНДІРІСІНІҢ ХЛОРИДТЫ ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚАЙТА ӨНДЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ МЕН КӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ … |
Авторлар | Мамутова А.Т., Ультаракова А.А., Көлдеев Е.И., Есенгазиев А.М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Өскемен титан-магниттік комбинат» АҚ, K.I. Сәтпаев атындағы ҚазҰТЗУ. Мамутова Асем Тлековна – Акционерлік қоғамның Президенті. Магистр. Металлургия және кен байыту институты, Титан және сирек қиын балқитын металдар зертханасы. Қ.И. Сəтбаев атындағы ҚазҰТЗУ. . E.mail: ult.alma@mail.ru Ультаракова Алмагуль Амировна – техн. ғыл. канд. зертхана меңгеруші қызметін атқарады. ORCID: 0000-0001-9428-8508. E.mail: ult.alma@mail.ru Көльдеев Ержан Итеменович – техн. ғыл. кандидаты, «МжКБИ» АҚ директорының орынбасары. E.mail: kuldeev_erzhan@mail.ru Есенгазиев Азамат Муратович – K.I. Сәтпаев атындағы ҚазҰТЗУ PhD докторанттары. Кіші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-4989-4119. E.mail: esengazyev@yandex.kz |
Түйіндеме | Кроля процесі кезінде кеуекті титанды ильменитті концентраттан және табиғи карналлиттан металдық магнийді электролизбен алған кезде түзілетін хлоридті қалдықтарды утилизациялау проблемасы қаралған. Техногенді хлоридті қалдықтар атмосфераға шығарылуы кезінде топырақты және табиғи суды, түзілген қышқылды өндірісітік сулар су объектіліерін, шламжинағышта жайғастырылған қатты қалдықтар қоршаған ортаны ластап, айтарлықтай қауіп төңдіреді. Бур ерітіндісіне, әр түрлі құрылым-механикалық қасиеттерді арттыру мақсатында, титан өндірісіндегі хлоридті қалдықтар қосу эффективті болып табылады. Хлорлы қалдықтарды әк сүтімен қышқыл пульпаны нейтрализациялаудын, суда ерімейтін токсикалығы төмен формаға өткізудің әдісі ұсынылған. Хлоридті қалдықтармен бірге калий, магний, ниобий, тантал, скандий, марганец, хром және тағы басқа металдар жоғалады. Промпродукт және қалдықтарда таралуы бойынша әзірше дұрыс зерттелінбеген рубидий және цезий титанмагний өндірісіндегі қалдықтарда кездеседі. Скандийді, ниобийді және сирек жер элементтерін хлоридті қалдықтардын алуға және титан мен магнийді қайта өндіріскке қосуға мүмкіндік тудыратын экологиялық қауіпсіз, экономикалық орынды технологиялар бойынша шолу көрсетілген. Сирек жер металлдарының минералды шикізаты көздерінің сарқылуымен техногенді қалдықтарды қайта өңдеу актуальді және перспективті болып табылады. |
Түйін сөздер | хлоридті қалдықтар, сирек жер элементтері, карналлит, ниобий, калий, магний, хлорлеу, шаймалау |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
4 Червоный И.Ф., Листопад Д.А., Иващенко В.И., Сорокина Л.В. О физико-химических закономерностях образования титановой губки // Научные труды «Донецкий национальный технический университет». – Донецк, Металлургия. 2008. Вып. 10 (141). – С. 37-46. 6 Кудрявский Ю.П., Фрейдлина Р.Г., Бондарев Э.И., Азаров В.А., Поляков Ю.А. Технология локальной нейтрализации кислых растворов от гидроразмыва отходов титанового производства // Цветные металлы. – 1992. – №6. – С. 48-50. 7 Будник А.Г., Карпова Л.С. Применение гидролизованных отходов хлоридов титанового производства для очистки буровых растворов / Сборник научных трудов Обезвреживание и переработка отходов титано-магниевого производства Запорожье, 1987. – С. 26-29. 8 Закаблук А.Б., Мовсесов Э.Е., Пивовар А.Г., Свядощ И.Ю. Высокотемпературное обезвреживание хлоридных отходов титано-магниевого производства / Сборник научных трудов Обезвреживание и переработка отходов титано-магниевого производства Запорожье, 1987. – С. 13-17. 9 Кудрявский Ю.П., Волков В.В. Концентрирование скандия и тория из отходов производства тетрахлорида титана, их разделение и очистка / Сборник научных трудов Обезвреживание и переработка отходов титано-магниевого производства Запорожье, 1987. – С. 30-37. 10 Пат. 2068392 РФ Способ извлечения скандия из отходов производства тетрахлорида титана // Кудрявский Ю.П., Волков В.В., Яковенко Б.И., Бондарев Э.И. опубл. 27.10.1996. 12 Худайбергенов Т.Е., Шаяхметов Б.М., Жаксыбаев А.Н., Несипбаев Р.Р. Эколого-экономическая оценка использования хлоридных отходов производства на УКТМК // Сборник научных трудов КазНИПИцветмет: Переработка полупродуктов и отходов химико-металлургических производств. – Алматы, – 1994. – С. 17-28. 13 Пат. №25952 РК. Способ вакуумтермической переработки шлама печи непрерывного рафинирования магния / Найманбаев М.А., Павлов А.В., Ультаракова А.А., Уласюк С.М., Онаев М.И. Опубл. офиц. бюл. Промышленная собственность МинЮст РК 15.08.2012, №8. – С.54. 14 Инновационный патент РК №19275 РК. Способ получения искусственного карналлита / Степаненко А.С., Алжанбаева Н.Ш. Опубл. 15.04.2008, бюл. №4. 15 Ультаракова А.А., Лохова Н.Г., Найманбаев М.А., Балтабекова Ж.А., Алжанбаева Н.Ш. Разработка комплексной технологии переработки отходов титаномагниевого производства // Материалы шестой межд. науч.- практич. конф. ««ГЕОТЕХНОЛОГИЯ-2013: Проблемы и пути инновационного развития горнодобывающей промышленности. Институт горного дела им. Д.А. Кунаева. – Алматы. – 2013. –С. 351-355 16 Предпатент №16460 РК. Способ переработки твердых хлоридных возгонов титанового производства / Степаненко А.С., Павлов А.В., Кенжалиев Б.К., Абишева А.Е., Чепрасов А.И., Чайковский С.Н., Ушаков А.М., Халелов А.М., Стукач М.А. Опубл. 15.11.2005, бюл. №11. 17 Инновационный патент РК № 27912. Способ переработки возгонов титановых хлораторов / Ультаракова А.А., Найманбаев М.А., Онаев М.И., Уласюк С.М., Халелов А.М., Алжанбаева Н.Ш. Опубл.25.12.2013, бюл. №12.- С. 22. 18 Инновационный патент РК № 22784 Способ извлечения ниобия из отходов титанового производства / Найманбаев М.А., Павлов А.В., Онаев М.И., Женисов Б.Ж., Халелов А.М. Опубл. 16.08.2010, бюл. №8. 19 Ultarakova A.A., Naymanbaev M.A., Onayev M.I., Alzhanbayeva N.Sh. Processing of chloride waste of titanium-magnesium production // XV Balkan Mineral Processing Conress. – Sozopol, Bulgaria, June 12-16, – 2013. –P.1002-1004. |
Осы мақалаға сілтеме: Мамутова А.Т., Ультаракова А.А., Кульдеев Е.И., Есенгазиев А.М. Современное состояние и предлагаемые решения проблем переработки хлоридных отходов титано-магниевого производства // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 173-180. https://doi.org/10.31643/2018/6445.44
ҒЫЛЫМДЫ КОММЕРЦИЯЛАНДЫРУ
Тақырыбы | ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҒЫЛЫМИ НӘТИЖЕЛЕРДІ КОММЕРЦИАЛАНДЫРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН БАҒАЛАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ |
Авторлар | Әлібекова Г.Ж., Таяуова Г.Ж., Ільмалиев Ж.Б. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігінің Ғылыми Комитетінің Экономика Институты. Әлібекова Гүлназ Жанатқызы – Философия докторы. жетекші ғылыми жұмысшы. ORCID: 0000-0003-3498-7926. E.mail: g_alibekova@mail.ru Металлургия және кен байыту институты Таяуова Гүлжанат Жұбатқанқызы – Философия докторы. жетекші ғылыми жұмысшы. ORCID: 0000-0001-8061-3955. E.mail: dr.gulzhanat@gmail.com Ільмалиев Жансерік Бахытұлы – Философия докторы. жетекші ғылыми жұмысшы. ORCID: 0000-0002-0979-0665. E.mail: Jans2009@mail.ru |
Түйіндеме | Экономикада ресурстардың шектеулігіне байланысты ғылым мен инновация саласына мемлекеттік салымдардың тиімділігі туралы мәселе әлі де маңызды болып қалмақ. Қолданыстағы ғылыми әдебиеттер ұлттық деңгейде, сонымен қатар түрлі мемлекеттік даму бағдарламалары деңгейінде осы тақырып бойынша жүргізілген зерттеу нәтижелерін көрсетеді. Қазақстанда бұл зерттеу мәселесі аса зерттелмеген. Мақалада осы зерттеудегі кемшіліктердің орнын толықтаруға әрекет жасалған. Авторлар ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыруға жәрдемдесу бағдарламаларының тиімділігін бағалау үшін индикаторларды пайдаланудың теориясы мен практикасын қарастырған. Халықаралық Қайтақұру және Даму банкі және Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі, Ғылым қоры, Технологиялық Даму Ұлттық Агенттігі бағдарламалары сияқты Қазақстан Республикасының ғылыми зерттеулері және әзірлемелерін коммерцияландыру бағдарламаларының тиімділігін бағалау көрсеткіштері зерттелді. FORNY норвегиялық бағдарламасының көрсеткіштерін дамытуға талдау жасалды. Компаративтік зерттеу көрсеткендей, коммерцияландыру бағдарламаларының тиімділігін бағалау бойынша жұмыстар тұрақты әрі жүйелі негізге көшуді талап етеді. Мінез-құлықтық қосалқылық (process additionality) көрсеткішін қолдануға және әзірлеуге, сонымен бірге жергілікті/аймақтық билік органдарының осы бағдарламаларды іске асырулардың тиімділігін бағалауға ерекше көңіл аударылады. . |
Түйін сөздер | тиімділікті бағалау, коммерцияландыру бағдарламалары, тиімділік көрсеткіштері |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
14 http://fpip.kz/images/Statistics.pdf (дата обращения: 15.08.2018) 15 http://science-fund.kz/o-fonde/istoriya-uspexa (дата обращения: 15.08.2018) 18 http://science-fund.kz/konkursy/2018/ (дата обращения: 15.08.2018). 20 https://natd.gov.kz/activity/innovation-grants/ (дата обращения: 15.08.2018). 21 Годовой отчет АО «Национальное агентство по технологическому развитию» за 2014 год https://natd.gov.kz/upload/iblock/3b1/GO_2014_23.06.2015_rev_1_korrektsiya_07.07.2015.pdf (дата обращения 15.08.2018). 22 Годовой отчет АО «Национальное агентство по технологическому развитию» за 2017 год. https://natd.gov.kz/upload/iblock/96e/Vypiska-Pravleniya-KHoldinga-po-GO-NATR-za-2017-ot-4.07.2018-_27_18.pdf (дата обращения 15.08.2018). 24 Зейнолла С. Стимулирование малого инновационного предпринимательства в Республике Казахстан. дис. … канд. экон. наук. – Алматы: Каз. нац. ун-т им. аль-Фараби, 2008. |
Осы мақалаға сілтеме: Алибекова Г.Ж., Таяуова Г.Ж., Ильмалиев Ж.Б. (Алматы) Проблемы оценки эффективности программ коммерциализации научных разработок в казахстане. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 181-191. https://doi.org/10.31643/2018/6445.45