АЛҒЫ СӨЗ
Тау кен ісі
Тақырыбы | ТАУ ЖЫНЫСЫНЫҢ ТАЛҚАНДАУДАҒЫ ГИДРОИМПУЛЬСТЫҚ НЕГІЗІНДЕГІ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ – ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ТИІМДІ БАҒЫТ |
Авторлар | Буктуков Н. С., Гуменников Е. С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Өнеркәсіптік даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің «Қазақстан Республикасының Минералды шикізатты кешенді ұқсату жөніндегі ұлттық орталығы» РМК «Д.А.Қонаев атындағы тау-кен істері Институты» филиалы Бүктіков Николай Садуакасұлы – ҚР ҰҒА академигі, ҚР еңбек сіңірген өнертапқышы, техника ғылымдарының докторы, профессор. E.mail: n.buktukov@mail.ru Гуменников Евгений Степанович – аға ғылыми қызметкер. E.mail: e.qumennikov@mail.ru |
Түйіндеме | Мақалада қатты және абразивтік тау жыныстарын гидроимпульсті бұзудың басқа қолданыстағы бұрғы-жарылыс технологиясына, сондай-ақ дыбыстан жылдам болат және кумулятивтік снарядтармен бұзуға қарағанда тиімділігіне салыстырмалы талдау жасалған. Массивке енгізілмекші дыбыстан жылдам снарядтардың салыстырмалы процестеріне қисынды түсініктемелер берілген. Қопарылатын массивпен дыбыстан жылдам өзара әрекеттестік режиміндегі гидроимпульсті технологияның техникалық әлеуметтік, экономикаляқ тиімділік белгілері көрсетілген. Мақалада гидропульсті қондырғылар үшін ең алдымен күшті тау жыныстарының бұзылуына арналған экологиялық таза электр разрядтарының әдісі мен конструкциясы сипатталған. Бұл әдіс әлсіз электролиттің кейбір бөлігін (мысалы, тұзды сулардың) күшті электр разряды және су зарядының құйрық бөлігіндегі бу-иондық заттардың жоғары қысымының әсерінен кейінгі суды зарядтау арқылы жылдам қызып кетуден тұрады. Жаңа қуатты электр разрядты қозғалтқышы жерасты қазбаларын жүргізу кезінде ағын тәртібінде жұмыс істейтін жоғары тиімді және экологиялық таза жыныстардың тетігі болып табылатын негізгі түйін болып табылады. Мақалада гидропульстік жыныстардың эксперименттік дизайны ұсынылған, бұл 25 кДа дейін әсер ету қуаты бар көптеген тау жыныстарының құрамдарын қосу арқылы көмір қабырғаларында үлкен диаметрлі газдандыру ұңғымаларын ендіруге арналған жаңа бұрғылау құралының белсенді үлгісі болып табылады. Зертханалық зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Алынған мәліметтер мен үлгілердің бөліктері мен бөліктерінің өнімділік сипаттамалары жаңа жабдықтардың өндірістік үлгілерін жасау үшін пайдаланылатын болады. |
Түйін сөздер | гидроимпульстік құрылғылар, тас массивінің бұзылуы, электр разрядты қозғалысы, желідегі өндіріс, экологиялық таза процесс. |
Пайдала-нылған әдебиеттер тізімі |
2 Жалгасулы Н., Гуменников Е.С. Новая безвзрывная горная технология. В сб. трудов Междун. научно-практ. конф. «Проблемы комплексного освоения минерального сырья Дальнего Востока». – Хабаровск, 2005. – С. 7. 3 Импульсные водометы для разрушения горных пород. – ЦНИИцветмет экономики и информации. Серия: Горное дело. М. 1978. – С. 10-13. 4 Никонов Г.П., Кузмич И.А., Гольдин Ю.А. Разрушение горных пород струями высокого давления. – М.: Недра, 1986. – 143 с. 6 Малюшевский П.П. Основы разрядно-импульсной технологии.- Киев: Наукова думка, 1983. – 272 с. 8 Шавловский С.С. Основы динамики струй при разрушении горного массива. М. «Наука», 1979, 174 с. 10 Ракишев Б.Р., Шерстюк Б.Ф., Звонков Ю.Е. Гидростуйное разрушение горных пород. Аналитический обзор. – Алма-Ата, КАЗНИИТИ, 1990, 94 с. 13 Жалгасулы Н., Гуменников Е.С., Битимбаев М.Ж. Создания мощных накопителей импульсной энергии // Труды межд. н.-пр. конф. «Инновационные пути развития нефтегазовой отрасли РК». – Алматы, 2007, – С. 262-269. 14 Жалгасулы Н., Гуменников Е.С. Некоторые аспекты процесса гидроимпульсной технологии разрушения крепких пород // Труды ИГД им. Д.А. Кунаева: «Научно-техническое обеспечение горного производства». – Алматы. – 2013. Т. 83. – С. 59-63. |
Мақалаға сілтеме: Buktukov N.S, Gumennikov E.S. A NEW MUD-PULSE ROCKS DESTRUCTION TECHNOLOGY IS A PROSPECT TO THE EFFECTIVE EARTH RECLAMATION. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 7–14. https://doi.org/10.31643/2018/6445.11
Тақырыбы | ТҮРЛЕНДІРІЛГЕН ҚЫЗЫЛ ШЛАМДЫ ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРА БАЛҚЫТУ |
Авторлар | Абдулвалиев Р. А., Ахмадиева Н. К., Гладышев С. В., Имангалиева Л. М., Манапова А. И. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және кен байыту институты» АҚ, алюминий және алюминий тотықты зертханасы Абдулвалиев Ринат Анварбекович – техника ғылымдарының кандидаты, зертхана меңгерушісі. ORCID iD номер: 0000-0001-6747-6984. rin-abd@mail.ru Ахмадиева Назым Канатовна – Кіші ғылыми қызметкер. ORCID iD номер: 0000-0001-5763-5734. naz-ank@inbox.ru Гладышев Сергей Владиленович – техника ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер. ORCID iD номер: 0000-0002-4939-7323. gladyshev.sergey55@mail.ru Имангалиева Лейла Манарбековна – жетекші инженер. ORCID iD номер: 0000-0002-0159-9970. leila.imangalieva@mail.ru Манапова Альфиям Ильяевна – жетекші инженер. ORCID iD номер: 0000-0002-3258-7948. alfiya_0603@mail.ru |
Түйіндеме | Мақалада алюминий тотығы өндірісінің жоғары темірлі бокситтерін тотықтыра балқыту әдісімен алынған қызыл шламды кешенді өңдеу зерттеулерінің нәтижелері көрсетілген. Қызыл шлам – шойын, сирек кездесетін жер элементтерінің (СЖЭ) концентраттарын және титан диоксидін өндіру үшін кешенді шикізат ретінде пайдалануға болатын, құрамында пайдалы компоненттері бар техногендік қалдық. Қызыл шламды тотықтыра балқыту арқылы өндеудің белгілі әдістері төмен темір құрамымен қожды алу мүмкіндігі болмағандықтан қолдануды таппады. Қызыл шламды қайта өңдеу мәселесін шешудің нақты қажеттілігі зерттеуге негіз болды. Зерттеу нәтижесінде құрамында сирек кездесетін жер элементтері мен титан диоксиді бар қож және шойын ала отырып қызыл шламды тотықтыра балқыту арқылы қайта өңдеу әдісі әзірленді. Бұл әдіс негізгі қоспасы темірлі гидрогранат – 3СаО ∙ Fe2O3∙ 2SiO2 ∙ 2H2O болатын модифицирленген қызыл шламды – гидрогранатты шламды алу есебінен кальций тотығын пульпаға қосу арқылы, жоғарымодулді сілтілі емес ерітіндіде 240 – 260 оС температурада қызыл шламды алдын-ала өңдеуге негізделген. Гидрогранатты шламды тотықтыра балқыту шойын және магнитті сепарациядан кейін құрамында 0,22 % темір бар қождың магнитті емес фракциясын алуға мүмкіндік берді, осыдан СЖЭ сапалы концентраттарын және титан диоксидін гидрометаллургиялық қайта өңдеу арқылы алуға болатыны анықталды. Темірдің шойынға өтуі 88,0 %, магнитті фракцияға 11,9 %, магнитті емес фракцияға 0,1 % құрады. Титанның магнитті фракцияға өтуі 34,3 %, магнитті емес фракцияға 65,7% құрады. СЖЭ магнитті емес фракцияға өтуі 65,7 % құрады. |
Түйін сөздер | жоғарытемірлі боксит, қызыл шлам, темірлі гидрогранат, тотықтыра балқыту, шойын, қож, сирек жер элементтері, титан диоксиді. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Смирнов С. Редкие металлы и земли дают горно-металлургическому комплексу редкий шанс // Международный деловой журнал Kazakhstan. Редакционный обзор. – 2011. – № 3. – С. 56-59. 2 Кирпаль Г.Р. Месторождения бокситов Казахстана. ПГУ им. С. Торайгырова. – М.: Недра. – 1976. – 205 с. 5 Лайнер А.И. Производство глинозема. – М: Металлургия, 1978. – 341с. 17 Добош Д., Замбо Я, Вишньовский Л. Исследования по использованию красного шлама Байеровского процесса для получения железа и алюминия // Цветные металлы. – 1964. –№ 2. – С. 36-40. |
Мақалаға сілтеме: Abdulvaliev R., Akhmadieva N.K, Gladyshev P. V., Imangalieva L. M. Manapova A.I. (2018). THE MODIFIED RED MUD REDUCTION SMELTING. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 15–20. https://doi.org/10.31643/2018/6445.12
Тақырыбы | АЛТЫННЫҢ ДЕСОРБЦИЯЛЫ ҚҰРАМА ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ КОНУСТЫҚ АППАРАТТАҒЫ ИОНИТ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ |
Авторлар | Алтынбек Ш. Ч., Байконурова А.О., Болотова Л.С., (Алматы), Мишра Б. (Вустер, АҚШ) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қазақстан Республикасы минералды шикізатты комплексті өңдеу ұлттық орталығы РМК, Мемлекеттік өнеркәсіптік экология ғылыми-өндірістік бірлестігі филиалы, асыл металлдар зертханасы Алтынбек Шынар Чайбекқызы – техника ғылымдарының магистрі, асыл металдар зертханасының ғылыми қызметкері, 3 курс докторанты 6D070900 – Металлургия мамандығы бойынша. ORCID: 0000-0003-3189-5209. Altynbek.shinar@gmail.com Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық зерттеу университеті, металлургиялық процестер, жылутехникасы және арнайы материалдар технологиясы Байқоңырова Әлия Өмірханқызы – профессор, техника ғылымдарының докторы. а.baikonurova@yandex.kz Қазақстан Республикасы минералды шикізатты комплексті өңдеу ұлттық орталығы РМК, Мемлекеттік өнеркәсіптік экология ғылыми-өндірістік бірлестігі филиалы, асыл металлдар зертханасы Болотова Людмила Сергеевна – химия ғылымдарының кандидаты, асыл металдар зертханасының меңгерушісі. L_bolotova@yahoo.com Вустер политехникалық институты, металл өңдеу институты (АҚШ) Бражендра Мишра – профессор, техника ғылымдарының докторы, институт директоры. bmishra@wpi.edu |
Түйіндеме | Алтынқұрамды кендерден алтынды АМ-2Б маркалы шайырынан десорбциялау және шайырды қайта өңдеудің біріккен технологиясын қолданудың негізгі технологиялық сұлбасы ұсынылып зерттелген. Бұл сұлба алтынды десорбциялық өңдеуде қолданылатын екі дәстүрлі (роданидті және қышқыл тиомочевинді) технологияны қамтиды. Шайырлардан қоспа металдарды сілтілік роданидті ерітінділермен десорбциялау және алтынды қышқыл тиомочевинді ерітінділермен десорбциялауды қамтитын ұсынылған біріккен технологияны қолдану кезінде қоспа металлдардың әрекеті зерттелді және процесстің ұзақтылығын қысқарту үшін зерттеуде конусты аппараттар қолданылды. Зерттеулер алтынды десорбциялау және ион алмастырғыш шайырды қалпына келтіру бағытында ұсынылған аралас технология бойынша өткізілді. Келесі компоненттермен қаныққан ион алмастырғыш шайыр пайдаланылды, мг/г: Au – 2,6; Cu – 3,5; Zn – 1,3; Ni – 2,9; Co – 3,3. Қоспа металдардың басым мөлшері және алтынның аз мөлшері сілтілі роданидті ерітінділерді қолдану кезінде элюатқа өтетіні көрсетілді. Ион алмастырғыш шайырды роданидті ерітінділермен өңдеген кездегі ерітіндінің құрамы келесідей, мг/дм3: Au –1,7; Cu – 156,0; Zn – 53,0; Ni – 89,0; Co – 102,0. Ион алмастырғыш шайырды келесі тиомочевинді қышқылды ерітінділермен өңдеу кезінде алтынның ерітіндіге өтуі 89,32 % құрайды. Алынған алтынқұрамды элюаттардың ~113,0 мг/дм3 алтын және аз мөлшерде қоспа металлдардан тұрады. Ион алмастырғыш шайырды сумен шаю арқылы және сілтілі ерітінділермен шайырды ОН- түріне өткізу жұмысы жүргізілді, себебі ары қарайғы алтынды үйінді шаймалау сілтілі ортада жүргізіледі. Қалпына келтірілген ион алмастырғыш шайырдың қалдық құрамы, мг/г: Au – 0,24; Cu – 0,23; Zn – 0,15; Ni – 0,07; Co – 1,29, бұл құрам шайырды келесі сорбция сатысында табысты қолдануға мүкіндік береді. |
Түйін сөздер | десорбциялау, біріккен технология, анион алмастырғыш шайыр, роданидті ерітінділер, қышқыл тиомочевинді ерітінділер |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Меретуков М.А. Золото: химия, минералогия, металлургия. – М.: Руда и металлы, 2008. –528 с. 4 Стрижко Л.С., Бобохонов Б.А., Рабиев Б.Р., Бобоев И.Р. Технологии переработки золотосодержащих руд // Горный журнал. – 2012. – № 7. – С. 45-50. 9 Болотова Л.С. Ионообменная технология в гидрометаллургии золота // Геология и разведка недр Казахстана. – 2001. – № 2, – С. 52-56. 12 Davison I., Rida A. // Trans. Inst. Min. Met. – 1960/1961. – V. 70. – P. 737-739 14 Витковская А.П., Кузнецов В.Н., Зайцева В.Н. Бескислотная регенерация анионитов. // Цветные металлы. – 1977. – № 5. – С. 77-80 15 Стрижко Л.С., Металлургия золота и серебра, Учебное пособие для вузов. – М: МИСИС, 2001, – 336 с. 16 Корольков Н.М. Теоретические основы ионообменной технологии. – Рига: ЛИЕСМА, 1968. – 290 с. 17 Современное состоянии и перспективы применения сорбционных процессов в гидрометаллургии золота. Сер. Производство тяжелых цветных металлов. – Москва: Обзорная информация, 1974, – 60 с. 19 Каталог продукции ГП «Смолы». Украинский производитель ионообменных смол. – Днепродзержинск: ГП «Смолы», 2017. – С. 15-16 20 Накамото К. Инфракрасные спектры неорганических и координационных соединений: Пер. с англ. – М.: Мир, 1966. – 412 с. |
Мақалаға сілтеме: Altynbek Sh. Ch., Baikonurova A. O., Bolotova L. S., Misra B. (2018). COMBINED TECHNOLOGY FOR GOLD DESORPTION AND IONITE REGENERATION IN THE CONICAL DEVICE. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 21–29. https://doi.org/10.31643/2018/6445.13
Тақырыбы | ПЕРКОЛЯЦИЯЛЫҚ БАҒАНАЛАРДАҒЫ ТӨМЕН СҰРЫПТЫ МЫСТЫ БАКТЕРИАЛДЫ ШАЙМАЛАУ |
Авторлар |
Жаппар Н. К. Тен О. А., Балпанов Д. С. (Степногорск), Еркасов Р. Ш. (Астана), Бакибаев А. А. (Томск, Ресей) |
Авторлар туралы мәлімет |
Ғылыми-аналитикалық орталық «Биомедпрепарат» ЖШС (Степногорск қ.), биогеотехнология лабораториясы Жаппар Нариман Қазбекұлы – ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-8453-5947. nariman_zhappar@mail.ru Тен Олег Андреевич – б.ғ.к., аға ғылыми қызметкер. biomedpreparat@bk.ru Балпанов Дархан Серікұлы – х.ғ.к., аға ғылыми қызметкер. biomedpreparat@bk.ru Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, жаратылыстану факультеті, химия кафедрасы Еркасов Рахметулла Шарапиденович – х.ғ.д., профессор. erkass@mail.ru Томск мемлекеттік университеті, химия кафедрасы Бакибаев Әбдіғали Әбдіманапұлы – х.ғ.д., профессор. bakibaev@mail.ru |
Түйіндеме | Мақала гидрометаллургиялық өндіріс және биотехнология ғылымдарындағы зерттеуді сипаттайды. Атап айтқанда, мыстың төмен сапалы кенінен үймелі биошаймалау арқылы бөлінуіне бағытталған. Зерттеу объектілері: төмен сапалы Бенқала кендері, шаймалау процестері, күкірт және темір қосындыларын тотықтандыратын хемолитотрофты бактериялар. Жұмыста келесі бактерия штамдары қолданылды: Acidithiobacillus ferrooxidans FT-24 және BF, Acidithiobacillus thiooxidans BS, Acidithiobacillus ferrivorans SU-8 және Sulfobacillus thermosulfidooxidans ST-12. Көпэлементті химиялық анализдің нәтижелері атомдық-эмиссиондық спектрометрия әдісімен алынды. Сонымен қатар, мыс пен темірдің кендегі қалпын анықтау үшін химиялық фазалық анализ жүргізілді. Перколяциялық бағаналарда төмен сапалы кенді үймелі бактериялық шаймалаудың моделі құрастырылды. Бағаналарда реактордан қатты тасымалдағышта биоқабықшамен берілетін күкірт қышқылды және бактериялық шаймалайтын ерітінділердің тиімділігін салыстыру жүргізілді. Экспериментті жүргізудің 90 күн аралығында мыстың шығуы дәстүрлі күкіртқышқылды шаймалауды қолданғанда 47 %, ал бактериялық шаймалауды қолданғанда 86 % көрсетті. Мыс кенінің күкірт қышқылды және бактериялық шаймалаудың кезіндегі тотығу-тотықсыздану әлеуетінің мәндері мақалада көрсетілді. LIX 984N органикалық реагентінің мысты бөліп алу кезіндегі микроорганизмдердің белсенділігіне әсерін зерттеу жүргізілді. Экстракция реагенті микроорганизмдер өсуіне және мысты бөліп алуға аз мөлшерде әсерін тигізетіні белгілі болды. Мысты жалпы бөліп алуда экстракция реагентін қоспағанда 83 %-дан экстракция реагентін 250 мг/дм3 қосқан кезде 81 %-ға дейінгі аралықта ауытқыды. |
Түйін сөздер | үймелі шаймалау, мыс, хемолитотрофты бактериялар, күкіртқышқылды шаймалау, бактериялық шаймалау. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Peters, E. Hydrometallurgical Process Innovation // Hydrometallurgy. – 1992. – V. 29. – P. 431-459. 11 Золотов Ю.А. Основы аналитической химии. – М.: Высшая школа, 2004. – 503 с. |
Мақалаға сілтеме: Zhappar N.K., Ten O.A., Balpanov D.S., Erkasov R. Sh., Bakibaev A.A. (2018). PERCOLATION BACTERIAL LEACHING OF LOW-GRADE COPPER ORE. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 30–37. https://doi.org/10.31643/2018/6445.14
Тақырыбы | СІЛТІЛІК МЕТАЛЛ ТҰЗДАРЫМЕН ВАНАДИЙҚҰРАМДЫ КЕНДЕРДІ ТОТЫҚТЫРЫП КҮЙДІРУ |
Авторлар | Джаманкулова С. К., Алыбаев Ж. А. (Алматы), Жучков В. И. (Екатеринбург, Ресей), Бошкаева Л. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті Ө.А. Байқоңыров атындағы Тау-кен металлургия институты «Металлургия және пайдалы қазбаларды байыту» кафедрасы Джуманкулова Салтанат Карабаевна – ассистент. ORCID: 0000-0001-5379-0526. karabaevna_kz@mail.ru Алыбаев Жақсылық Әліпбаевич – техника ғылымдарының докторы, профессор. ORCID: 0000-0002-1634-6263. zhakan50@mail.ru Ресей ғылым академиясының Орал бөлімшесінің Металлургия институтының федералды мемлекеттік бюджеттік институты Жучков Владимир Иванович – техника ғылымдарының докторы, профессор. ntm2000@mail.ru Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті Ө.А. Байқоңыров атындағы Тау-кен металлургия институты «Металлургия және пайдалы қазбаларды байыту» кафедрасы Бошкаева Лайля Турсуновна – техника ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы. layli76@mail.ru |
Түйіндеме | Бұл мақалада Баласауысқандық және Құрымсақ кен орындарындағы ванадийқұрамды кендердің пирометаллургиялық әдіспен сілтілік металл тұздарымен тотығуы зерттелді; ванадийдің ерiтiндіге өту дәрежесiне әртүрлi факторлардың (температура, реагенттердiң түрі және тұтынуы) әсері зерттелді, сондай-ақ бастапқы ванадийқұрамды кеннің химиялық құрамына талдауы, ванадийқұрамды кенді күйдіргеннен кейін алынған күйіндіге жасалған жартылай сандық рентгенфазалық және спектрлік талдаулары келтірілген. Күйдіру муфельді пеште (СНОЛ-1,4.2,5.1,2/12,5 – И1) орындалды. Ванадийқұрамды кендерді күйдіру мен тотықтыру карбонатты (1 нұсқа), хлоридті (нұсқа 2) натрийдің және карбонатты натрий мен хлоридті натрийдің қоспасының (нұсқа 3) қатысуымен 700-850 °С температура, 2 сағат аралығында өткізілді. Нәтижесінде кендегі көміртектің толық күюінен кейін, күйіндінің құрамындағы SiO2 кварц мөлшері 89-дан 96%-ға дейін, сондай-ақ гемитит Fe2O3 1-ден 5,5%-ға дейін, слюда (K,Ba)(Al,Fe,Mg,V)2(AlSi3O10)(OH)2, құрамында <1% -дан 2% дейін ванадийдің бар екені анықталды. Зерттеулер жоғары деңгейдегі аналитикалық әдістер арқылы дифрактометрлерінің көмегімен рентгенді дифракциясының талдаумен жүргізілді. Жартылай сандық рентгенфазалық пен спектрлік талдаулардың нәтижелері, 850 °C температурада натрий тұздарының қоспасы арқылы күйдірілген өнімде ванадийдің табылғанын көрсетті. Күйдіру нәтижесінде материалдық баланс есептелді. Ванадийқұрамды кендегі көмірдің толық жануынан кейін ванадий II, III және IV-тен V валентті ванадийге дейін тотықтанады, бұл кектердің гидрометаллургиялық өңделуі, яғни іріктеп еріту кезінде ванадийдің мөлшерін едәуір арттырады. |
Түйін сөздер | ванадийқұрамды кен, күйдіру, кальцийленген сода, натрий хлориді, жартылай сандық рентгенфазалық және спектрлік талдаулар. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Борисенко Л.Ф. Руды ванадия. – М.: Наука, 1983. – 152 с. 3 Вышегородский Д. Экономический анализ: Особенности развития Российского производства ванадия. Уральский рынок металлов. – 2004. – №11. – С. 114-120. 4 Лебедева М.И., Анкудимова И.А., Свиряева М.А. Химия элементов (часть 3): учебное пособие. – Тамбов: Изд-во ФГБОУ ВПО «ТГТУ», 2014. – 133 с. 5 Концепция создания и развития металлургического комплекса в Кызылординской области. – 2014, – С. 20–23. 6 Нурабаев Б.К., Надырбаев А.А., Тулегенов М.К., Тансыкбаева Ж.Б. Месторождения хрома, никеля, кобальта, ванадия Казахстана // Справочник. Второе издание. – Алматы, 2015. – С. 237-252. 9 Анкинович С.Г., Анкинович Е.А. Углеродисто-кремнисто-ванадиевый тип // В кн. Металлогения Казахстана. Алма-Ата: Изд. АН Каз. ССР. – 1978. – С. 101–131. 10 Анкинович Е.А., Зазубина И.С., Орлова О.С. Специализированные исследования в пределах Баласаускандык-Курумсакского рудного поля // Отчет КазПТИ.1986. – 87 с. 11 Анкинович С.Г., Анкинович Е.А., Альжанов Т.М., Калинин С.К. Металлоносность углеродисто-кремнистой ванадиеносной формации Южного Казахстана // Сб. Металлогения и рудообразование. Алма-Ата: Наука. – 1979. – С. 132–141. 12 Анкинович Е.А., Анкинович С.Г., Зазубина И.С., Дьяк В.Н. Особенности распределения элементов в углеродисто-кремнистой ванадиеносной формации Северо-Западного Каратау // Сб. Вопросы металлогении, структурных особенностей и вещественного состава месторождений Казахстана. Алма-Ата. – 1985. – С. 27–45. 14 Кунаев А.М., Сухарников Ю.И., Алыбаев Ж.А. и др. Результаты переработки опытно-промышленной партии ванадиевых кварцитов в сырьевой шихте Новоджамбулского фосфорного завода // Сб.: Развитие фосфорной промышленности в XII пятилетке. Чимкент. – 1986. – С. 63–64. 15 Опытно-промышленные испытания по совместной переработке ванадийсодержащих кварцитов и фосфоритов Каратау в процессах производства агломерата и желтого фосфора на Новоджамбульском фосфорном заводе. Акт испытание Всесоюзного объединение «Союзфосфор». 19.12.1985 г. 16 Технико-экономическое обоснование о целесообразности использования ванадийсодержащих кварцитов в производстве желтого фосфора (выполнено во исполнение поручения Госплана СССР от 05.01.1984 г. №29-11). ЛенНИИгипрохим №93045 от 02.01.1987 г. 17 Пат. 2148669 RU. Способ переработки ванадийсодержащего сырья / Козицын А.А., Плеханов К.А., Мосягин С.А., Шевелева Л.Д., Лебедь А.Б., Ходыко И.И., ОАО «Уралэлектромедь»; опубл. 10.05.2000. 19 Пат. 2437946 RU. Способ переработки ванадийсодержащего сырья / Козлов В.А., Аймбетова И.О., Карпов А.А., Васин Е.А., Вдовин В.В. и др.; опубл. 27.12.2011. 21 Бекенова Г.К. Микро- и наноминералы дисперсных руд ванадиеносного бассейна Большого Каратау. Автореф. на соиск. д.г.-м.н. 2007. – 314 с. |
Мақалаға сілтеме: Jumankulova, S., Alybayev, Z., Zhuchkov, Zhuchkov V. I., Boshkaeva L. T. (2018). THE STUDY OF OXIDIZING ROASTING OF VANADIUM-CONTAINING ORE WITH ALKALI METAL SALTS. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 37–45. https://doi.org/10.31643/2018/6445.15
Тақырыбы | БАЛХАШ МЫС ҚОРЫТУ ЗАУЫТЫНЫҢ ҮЙІНДІ ҚОЖДАРДЫҢ АЗУЫ |
Авторлар |
Кенжалиев Б. К., Квятковский С. А., Кожахметов С. М., Соколовская Л. В., Семенова А. С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және Кен байыту Институты» АҚ Кенжалиев Багдаулет Кенжалиевич – техника ғылымдарының докторы, институт директоры. ORCID: 0000-0003-1474-8354. bagdaulet_k@mail.ru Квятковский Сергей Аркадьевич – техника ғылымдарының докторы, зертханасының меңгерушісі. ORCID: 0000-0002-9686-8642. kvyatkovskiy55@mail.ru Кожахметов Султанбек Мырзахметович – техника ғылымдарының докторы, бас ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-6955-4381. entc-sultan@mail.ru Соколовская Людмила Вячеславовна – техника ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-8955-2594. sokolovskaya52@mail.ru Семенова Анастасия Сергеевна – жетекші инженер. 0000-0003-4054-8268. sem.an@mail.ru |
Түйіндеме | Бұл жұмыстың мақсаты – Балқаш мыс балқыту зауытының жағдайында мыс балқыту қалдықтарының құнды металдар шығындарын төмендету заңдылықтарын анықтау болып табылады. Шикізат базасының тұрақты өзгеруі, Балқаш мыс балқыту зауытының төмен сапалы мыс концентраттарын енгізу (БМЗ) ВП-1 және ВП-2 пештерінде мыс құрамын ұлғайтатын қалдықтарын өндірумен қатар жүреді, бұл олардың сарқылуына байланысты қосымша технологиялық операцияларды талап етеді. Оңтайлы жағдайларда тербелістерді өткізу қалдықтардың шламын өңдеу жөніндегі шараларды ұйымдастыруды болдырмауы мүмкін. БМЗ-да мыс концентраттарын автожанық балқытуды жақсарту жолдары: негізгі металдар мен кремний диоксидінің зарядының құрамын қатаң түзету, температура режимін, жылу балансын жанармай пайдалану мүмкіндігімен қамтамасыз ету, электрлі араластырғышының оңтайлы жұмысы. БМЗ-ның ВП-1 және ВП-2 пештерінде концентраттағы мыс құрамын және қождың тәуелділігін зерттеу, қылшық қожының мөлшері 2 есе азайған кезде мыс құрамын төмендетумен 1,5-2 есе артады. Қождама құрамындағы мыстың төмендеу салдарынан мысты қожбен бірге жоғарылатады. Магнитит пен мырыш құрамының қалдықтардың қождамасындағы мыс құрамына тәуелділігі көрсеткендей, яғни магнетиттің құрамының 8-ден 11 %-ға дейін өсуі қождың мыс құрамын 0,4-0,5 %, мырыш құрамының 4-тен 6 %-ға дейін көбеюі мыс құрамының 0,3-0,5 %-ға қождың құрамына ұлғаюы. ВП-1 және ВП-2 пештерінде өндірілген қоқыс қалдықтарының сынамаларын зерттеу, араластырғыштың шығырындағы қождың температурасы кем дегенде 1300 °C болуға тиіс екендігін көрсетті. Есептеулер бойынша электр тоғының 80 °C температурасында қызып кетуін қамтамасыз ету үшін электр қуаты 80 кВтсағтоннаны құрайды. Күкірт пен кілемнің толық бөліну мәселесін шешу үшін 70-80 °С температурада қожды қыздырып кетуді қамтамасыз ету қажет, ол оптималды құрамның қоқыс қалдықтарын алуға мүмкіндік береді. |
Түйін сөздер | сульфидті мыс концентраты, Ванюков балқыту, штейн, үйінді қож, магнетит, жылу балансы |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
7 Тарасов А.В., Зайцев В.И. Извлечение ценных составляющих из шлаков медного производства // Цветная металлургия. – 2011. – № 7-8. – С. 60-67. 9 Кожахметов С.М., Квятковский С.А., Оспанов Е.А., Бекенов М.С., Камирдинов Г.Ш. Перспективы освоения бесфлюсовой автогенной плавки смеси высококремнеземистых и железистых медных концентратов на Балхашском медеплавильном заводе // Цветные металлы. – 2010. – № 4. – С. 63-65. 11 Лазарев В.И., Спесивцев А.В., Быстров В.П., Ладин Н.А., Зайцев В.И. Развитие плавки Ванюкова с обеднением шлаков // Цветные металлы. – 2000. – № 6. – С. 33-36. 12 Комков А.А., Быстров В.П., Рогачев М.Б. Распределение примесей при плавке медного сульфидного сырья в печи Ванюкова // Цветные металлы. – 2006. – № 5. – С. 17-25. |
Мақалаға сілтеме: Kenzhaliev B.K., Kvyatkovsky S. A., Kozhakhmetov S. M., Sokolovskaya L. V., Semenova A. S. (2018). DEPLETION OF WASTE SLAG OF BALKHASH COPPER SMELTER. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 45–53. https://doi.org/10.31643/2018/6445.16
Тақырыбы | ПИРОМЕТАЛЛУРГИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ТОТЫҒАН МЫС КЕНДЕРДІҢ ЖӘНЕ АКТОГАЙ КЕНОРЫНДАРЫНЫҢ СУЛЬФИДТТЫҚ МЫС КОНЦЕНТРАТТАРДЫҢ ҚАЙТА ӨҢДЕУЫ |
Авторлар | Кожахметов С. М., Квятковский С. А., Султанов М. К.,. Тулегенова З. К,. Семенова А. С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және Кен байыту Институты» АҚ, ауыр түсті металдар күйдіруметаллургиясы зертханасы Кожахметов Султанбек Мырзахметович – Техника ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі, Бас ғылыми қызметкері. ORCID: 0000-0002-6955-4381. entc-sultan@mail.ru Квятковский Сергей Аркадьевич – техника ғылымдарының докторы, зертханасының меңгерушісі. ORCID: 0000-0002-9686-8642. kvyatkovsiy55@mail.ru ЖШС «Казахмыс Смэлтинг» Жезқазған мыс қорыту зауыты Султанов Медет Казбекович – Жезқазган мыс балқыту заутының директоры. Medet.Sultanov@kazakhmys.kz Тулегенова Зейнель Куанышбековна – Өндірістік зертхана меңгерушісі. Zeinel.Tulegenova@kazakhmys.kz «Металлургия және Кен байыту Институты» АҚ, ауыр түсті металдар күйдіруметаллургиясы зертханасы Семенова Анастасия Сергеевна – Жетекші инженер. sem.an@mail.ru |
Түйіндеме | Бұл жұмыс Ақтоғай кен орнының кендерін пирометаллургиялық әдістерімен Қазақстанда жұмыс істеп тұрған металлургиялық агрегаттарда ең ірі мыс өндіруші «Kazakhmys Smelting» ЖШС-нің зерттеу мүмкіндіктерін қайта өңдеуге арналған мыс кеннің тотығуы және сульфидті мыс концентраты. Ақтоғай кен және концентратты сипаттамалары үлгілерінің зерттелген химиялық, фазалық және термиялық құрамы. Тотыққан мыс кенін Ақтоғай кен орнын игеру ретінде кварцты флюс жағдайында зертханалық эксперименттер тексеру үшін пайдалану мүмкіндігі автогенді Ванюков (ВП) балқыту пештерінде бірлесіп, мыс сульфидті концентраттарымен жүргізілді. Олар Ақтоғай кен орнын ескере отырып, қанағаттанарлық құрамы қождар мен штейндер кезінде алынған балқыманы тіпті мазмұны кремний диоксидінің пайдаланылған кендегі 64,56 % деп алғанда кварцты ауыстыру флюс арналған тотыққан кені мүмкіндік берді. Кезінде үлкен мазмұны кеннің құрамында кремний диоксиді, оны пайдалану флюс ретінде әлдеқайда тиімді. Қолда бар қуаттарды екі Ванюков пештері үшін жеткіліксіз барлық көлемін өңдеу күкіртті мыс шикізатын қоса алғанда, Ақтоғай сульфидті мыс концентраты көмегімен автогенді балқыту. Сондықтан Ақтоғайдың жоғары күкіртті концентраттарын кенді-термиялық электр пештерінде (ӨСБ) Жезқазған мыс қорыту зауытының (ЖМЗ) зертханалық жағдайда және өнеркәсіптік ауқымда алдын-ала тексеру және кедей мыстың бөлігін өңдеу мүмкіндігінін береді. Зертханалық зерттеу нәтижелеріне және мұндай өңдеу жолымен алудың штейнді қамтитын кемінде 47 % мыс және жарамды айырбастау қолданыстағы жабдықта ЖМЗ алдын-ала өнеркәсіптік сынақтар мүмкіндігі көрсетілді. |
Түйін сөздер | тотыққан мысты кен, сульфидті мыс концентраты, кварцты флюс, автогенді балқыту, электрлі балқыту, қож, штейн. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
6 Селиванов Е.Н., Гуляева Р.И., Клюшников А.М. Технико-экономическая оценка прямой металлургической переработки сульфидных руд // Цветная металлургия. – 2015. – № 3. – С. 15-21. 7 Martinez C., Martinez U.C., Medel P.B., Lara G.M., Diaz C.W., Correa A.M., Herrera V.C. General maintenance of electric furnance // Copper 2013: Proceeding of Internation. conf. – Santiago, Chile, 2013. – V. III. – P. 945-950. 9 Tsymbulov L.B., Portov A.B., Tereshchenko I.V., Tsemekhman L.Sh. Comparative analysis of pyrometallurgical processing methods for Udokan deposit’s sulphide copper concentrates // Copper 2013: Proceeding of Internation. conf. – Santiago, Chile, 2013. – V. III. – P. 119-137. 14 Селиванов Е.Н., Клюшников А.М., Гуляева Р.И., Чумарев В.М., Закирничный В.Н. Перспективы прямой пирометаллургической переработки сульфидных руд // Перспективы развития металлургии и машиностроения с использованием завершенных фундаментальных исследований и НИОКР: cб. тр. науч.-практ. конф. с междунар. участием и элементами школы молодых ученых. – Екатеринбург, Россия, 2015. – С. 309-312. |
Мақалаға сілтеме: Kozhakhmetov S. M., Kvyatkovskiy S. A., Sultanov M., Tulegenova Z., Semenova A.S. (2018). PROCESSING OF OXIDIZED COPPER ORES AND SULFIDE COPPER CONCENTRATES OF THE ACTOGAY DEPOSIT BY PYROMETALLURGICAL METHODS. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 54–62. https://doi.org/10.31643/2018/6445.17
Тақырыбы | СИРЕК МЕТАЛДАРДЫҢ ЭКСТРАКЦИЯЛЫ ФОСФОРЛЫ ҚЫШҚЫЛДЫ ЕРІТІНДІСІНЕН СОРБЦИЯЛЫҚ ӨҢДЕУЫ МЕН КОНЦЕНТРАЦИЯЛАУЫ |
Авторлар | Лохова Н. Г., Найманбаев М. А., Балтабекова Ж. А., Касымжанов К. К. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және кен байыту институты» АҚ, Титан және сирек қиын балқитын металдар зертханасы Лохова Нина Георгиевна – Аға ғылыми қызметкер. Найманбаев Мадали Абдуалиевич – Техника ғылымдарының кандидаты, Жетекші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-2803-4977. madali_2011@inbox.ru Балтабекова Жазира Амангельдиевна – ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-3076-0652. jazira001@mail.ru Касымжанов Кайсар Кошербаевич – жетекші инженер. kaisar_1976@mail.ru |
Түйіндеме | Экстракциялық фосфор қышқылы (ЭФҚ) ерітінділерінен сирекжер металдарын (СЖМ) сорбциялық алу және концентрлеу әдістеріне шолу жүргізілген. Бастапқы концентрлеу этапы кезінде СЖМ сорбциялық алу ең тиімді болып есептелінеді. Дегенмен, сорбция кезеңінде және десорбция кезеңінде айрықша кедергі жасаушы қоспа темірдің (III) және кальцийдің көп мөлшерде болуы проблема болып табылады. Сирекжер металдарын сорбциялау үшін, үш валентті церии, лантан және темір иондарын КУ-2-8 сульфокатионитінде және Cybber CRX 300 макрокеуекті әлсіз қышқылды катионитінде сорбциялаудың салыстырмалы зерттеулері жүргізілген. Қышқылды ерітінділерден сорбция жүргізу кезінде Cybber CRX 300 катиониті лантан мен церийдің алмасу сыйымдылығы және кинетикалық қасиеттері бойынша КУ-2-8 сульфокатионитінен нашарлау болады, бірақ оны СЖМ концентрлегенде және темірден бөліп алғанда қолдануға мүмкіндік бар. ОАО «ФосАгро-Череповец» (РФ) өндірірілген дигидратты экстракциондық фосфор қышқылынан (45% P2O5) сирекжер металдарын алу технологиясы тәжірибелік-өнеркәсіптік масштабта жасалынды және сыналынды. Келесідей ерітінділер қатарына сорбцияның результаттары көрсетілген: фосфатты шикізаттын күкірт қышқылынан ыдырауынан кейін; титан диоксиді тұндырылғаннан кейінгі гидролизді күкірт қышқылы; уран сорбциясындағы күкіртқышқылды жатын. ТР260, Purolite S957 (Monophos) сорбенттері, РРС 160 сульфокатиониті және АА03 сорбенті сыналды. Фосфор қышқылы ерітінділерін дигидратты ЭФҚ, ішінара буландырылған 43,69 мас. % P2O5, ОАО «Балаковские минеральные удобрения»; дигидратты ЭФҚ, буландырылмаған 26,09 мас.% P2O5, ОАО «Аммофас»; дигидратты ЭФҚ, буландырылған 52,54 мас. % P2O5, ОАО «Аммофас» КУ-2 сульфокатионитімен сорбциялау кезіндегі сирекжер металдарынын үлестірілімі зерттелінген. Индивидуальды лантаноидтардың үлестірілім коэффициенті алынды. Әдеби деректерді талдау, көп компонентті ерітіндіден СЖМ сорбционды алу технологиясын жасаудағы ең қиыны сорбентті таңдау мәселесі екенің көрсетті. |
Түйін сөздер | Сирекжер металдары, экстракциялық фосфор қышқылы, сорбция, концентрлеу, ионит |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 The Rare Earth magazine. [Электрон. ресурс] – 2016. – URL: http:/rareearth.ru/ru-/pub/20170320/03031.html. (дата обращения: 09.04.2018). 5 Твердов А.А. Редкие металлы Ловозерского массива. // Редкие земли. – 2017. – №1 (8). – С. 136-141. 9 Gupta C.K., Krishnamurthy N. Extractive metallurgy of Rare Earths – Washington, D.C.: CRC Press, 2005. – Р. 537. 14 Абдулвалиев Р.А., Ни Л.П., Райзман В.Л. Получение скандия из бокситового сырья. – Алма-Ата: Гылым, 1992. – С. 196. 15 Коршунов Б.Г., Резник А.М., Семенов С.Н. Скандий. – М.: Металлургия, 1987. – 184 с. 16 Татарников А.В., Сахарова Л.И., Талтыкин С.Е. Сорбционные процессы извлечения РЗЭ при комплексной переработке органогенно-фосфатных руд способом кучного выщелачивания // Редкоземельные элементы: геология, химия, производство и применение: матер. междунар. конф. – М., Россия, 2012. – С. 147. 17 Пат. 2465207 РФ. Способ извлечения редкоземельных элементов из экстракционной фосфорной кислоты /Локшин Э.П., Тареева О.А.; опубл. 27.10.2012. Бюл. № 30. 18 Смирнов Д.И., Молчанова Т.В., Водолазов Л.И. Сорбционное извлечение редкоземельных элементов, иттрия и алюминия из красных шламов // Цветные металлы. – 2002. – № 8. – С. 64-69. 19 Рычков В.Н., Кириллов Е.В. Сорбция ионов РЗМ ионитами различных классов из растворов подземного выщелачивания урана // Перспективы добычи, производства и применения РЗМ: матер. 1-ой Всероссийской науч.-практ. конф. – Москва, Россия, 2011. – С. 26-27. 20 Аширов А. Физико-химические свойства карбоксильных катионитов. – М.: Наука, 1969. – 112 с. 21 Лохова Н.Г., Найманбаев М.А., Балтабекова Ж.А. Сорбционное извлечение редкоземельных элементов из технологических и продукционных растворов // Вестник КазНАЕН. – 2015. – № 1. – С. 22-25. 22 Михайличенко А.И., Папкова М.В., Конькова Т.В., Туманов В.В. Сорбционное извлечение РЗЭ из растворов фосфорной кислоты // Актуальные вопросы получения и применения РЗМ и РМ: матер. междунар. научно-практ. конф. – Москва, Россия, 2014. – С. 51-55. 25 Татарников А.В., Михайленко М.А. Отбор сорбентов для извлечения скандия и редкоземельных элементов из растворов сложного состава // Актуальные вопросы получения и применения РЗМ и РМ: матер. междунар. науч.-практ. конф. – Москва, Россия, 2017. – С. 188-192. |
Мақалаға сілтеме: Lokhova N.G, Naimanbaev M.A, Baltabekova Zh. A., Kasymzhanov K. K. (2018). SORPTION RERECOVERY AND CONCENTRATION OF RARE-EARTH METALS FROM EXTRACTION PHOSPHORIC ACID. REVIEW. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 62–68. https://doi.org/10.31643/2018/6445.18
Физика-химиялық зерттеулер
Тақырыбы | ГЛИНОЗЕМ ӨНДІРІСІНДЕГІ ТЕМІР ҚҰМДАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚАСИЕТТЕРІН АНЫҚТАУ ОЛАРДЫ ҚАЙТА ӨНДЕУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ЖОЛДАРЫН ҚАРАСТЫРУ ҮШІН |
Авторлар | Позмогов В. А., Кульдеев Е. И., Дорофеев Д. В., Имангалиева Л. М., Квятковская М.Н. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және кен байыту институты» АҚ, алюминий және алюминий тотықты зертханасы Позмогов Валерий Анатольевич – техника ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер. ORCID iD:0000-0003-2088-837X. vpozmogov@mail.ru Кульдеев Ержан Итеменович – техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0001-8216-679. kuldeev_erzhan@mail.ru Дорофеев Д. В. – ғылыми қызметкер. Имангалиева Лейла Манарбековна – Жетекші инженер, ORCID: 0000-0002-0159-9970. Leila.imangalieva@mail.ru Квятковская Марина Николаевна – Ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0002-3686-6370. kmh_@mail.ru |
Түйіндеме | Павлодар алюминий зауытының темірі көп құмдарын техногенді қалдықтар мен қайта өңдеуге тарту қажеттілігі – қоршаған ортаны қорғау үшін ғана емес және алюминий оксиді өндірісінің көбеюі қажеттілігіне байланысты,ұлғайту қалдықтардыңпроцесінің дұрыс жүруі мен кешенді қалдықтарды қалыпқа келтіру. Темірі көп құмды бокситті тиімді қолдану үшін процестің бастапқы кезеңінде бокситтің негізгі массасымен темір қосылыстардың максималды бөлінуі жүзеге асырылады. Қалдыққа бағытталған темірі көп құмның ағымы – 50 т / сағ құрайды. Ол құрамында темір оксидінің 60% және алюминий оксидінің 17% бар, ол қайтымсыз жоғалып, бокситтен алюминийдің жалпы шығарылуын азайтады. Өндірістік процеске техногенді қалдықтарын тарту үшін темірлі құмның құрамына толық физика-химиялық зерттеулер жүргізілді: рентгенографиялық, оптикалық, термиялық және химиялық талдау +1-0,15 мм фракциялар.Фракцияның азаюымен темір оксидтерінің мөлшері (56,3-60,9%) артып, алюминий оксидінің мөлшері азаяды (13,4-10,4%). Орташа үлгідегі рентгенографиялық талдау көрсеткендей, темір құмдарындағы негізгі темір құрамдас бөліктері, %: гематит 29,1; гетит 8,6магнетит 6,19; сидерит 8,14; сондай-ақ пирит және андратит – 2,58.Алюминийден тұратын фазалар,%: гиббсит 11,6; серпентин 8,94 және каолинит 7. Композиция құрамына кіреді, %: кварц 5,8; кальцит 8,49 және гипс 3,7.Жүргізілген термиялық талдау да белгіленген фазалардың болуын растайды.Жоғары температура кезінде пайда болатын компоненттердің ыдырауы мен тотығу температурасы анықталды. Фазалардың құрамы туралы белгілі мәліметтер темірлі құмдарды кәдеге жаратудың және олардың айналулары кезінде қажетке ие.Темірлі құмның құрамының физико-химиялық деректерін талдау пигменттер мен шойын шығару үшін әлеуметті шикізат ретінде қарастыруға болатындығын көрсетті. Жаңа техникалық шешімдерді әзірлеу, темірлі құмды техногенді қалдықтардың технологиялық үрдісіне бағытталған тартуларында қазіргі база алюминий оксиді өндірісіндегі төменгі сапалы темірі коп бокситтерді қайта өңдеудің тиімділігін котеруге мүмкіндік береды. |
Түйін сөздер | Темірлі құмдар, техногендік қалдықтар, фазалық құрамы, пигменттері, шойын |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Иванов А. И., Кожевников Г. Н., Ситдиков Ф. Г., Иванова Л.П. Комплексная переработка бокситов. – Екатеринбург: УрО РАН, 2003. – 180 с. 3 Шморгуненко Н.С., Корнев В.И. Комплексная переработка и использование отвальных шламов глиноземного производства. – М.: Металлургия, 1982. – 128 с. 4 Ни Л.П., Ловаши И., Зазубин А.И., Евсеев Ю.Н. К вопросу о комплексной переработке красных шламов // Вестн. АН КазССР. – 1975. – №1. – С. 30-33. 6 Mishra B., Staley A., Kirkpatrick D. Recovery and utilization of iron from red mud // Light Metals. 2001. – № 1 – Р. 149-156. 13 Шпигельхауер Ш. Неорганические железоокисные пигменты и их применение в лакокрасочных материалах. // RuColor: Сб. докл. I-ой междунар. конф., 10–12 сентября 2014 г. [Электрон. ресурс] – URL: http://www.rucolor. com/upload/iblock/737/04.pdf (дата обращения 04.06.2018.) |
Мақалаға сілтеме: Pozmogov V. A., Kuldeev E. I., Dorofeev D. V., Imangalieva L. M., Kvyatkovskaya M. N. (2018). DETERMINATION OF STRUCTURE AND PROPERTIES OF FERRIFEROUS SAND OF ALUMINOUS PRODUCTION FOR SEARCH OF WAYS FOR THEIR PROCESSING. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 69–77. https://doi.org/10.31643/2018/6445.19
Тақырыбы | «ҚОРҒАСЫНДЫ ТОЗАҢ – КҮКІРТ» ЖҮЙЕСІН РЕНТГЕНФАЗАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕРМИЯЛЫҚ САРАПТАУ |
Авторлар | Серикбаева А. К., Самешова А. К. (Актау) |
Авторлар туралы мәлімет |
Ш. Есенов атындағы Каспий мемелекеттік технологиялар және инжиниринг университеті, Мұнай және газ факультеті, Экология және химиялық технологиялар кафедрасы Серікбаева Ақмарал Қабылбековна – техника ғылымдарының кандидаты, кафедра меңгерушісі. ORCID: 0000-0001-8030-8934. akm_rgp@mail.ru Сабешова Альбина Қайыртқызы – Магистрант. Sameshova1995@mail.ru |
Түйіндеме | «Қорғасынды шаң мен күкірт» жүйесіндегі жүретін фазалық айналымдарды зерттеу өзекті болып табылады, себебі көптеген пирометаллургиялық процестерде қорғасын құрамдас шаңдар түзіледі. Мұндай өндіріс өнімдерінің жиналуы қоршаған ортаға салмақ түсіреді. Күкіртті сульфидтеуші агент ретінде таңдау да мұнай өнідірісндегі күкіртті утилизациялау мәселесінен туындаған. Мақалада қорғасынды шаңды күкіртпен сульфидтеу мүмкіндігі қарастырылған.Қорғасынды шаң мен күкірттің әртүрлі қатынаста термиялық және рентгендіфазалық талдаулар жүргізілген.Термиялық талдау Q-1000/D дериватографта тигелдегі талданатын сынаманы алюминий тотығымен тығындау арқылы ауа қатысынсыз 20-1000 оС температура аралығында жүргізілді. Қыздыру динамикалық режимде жүреді (dT/dt = 10град/мин), эталон зат – күйдірілген Аl2O3.Рентгенді дифрактометриялық талдау автоматтандырылған ДРОН-4 дифрактометрде CuК – сәулеленумен, β-фильтрде жүргізілді.Зерттелген жүйеде күкірттің белсенділігі байқалатын басты температура интервалы 60-220 және 220-360 °С аралығы болып табылады. Жүйенің 450 °С тыс кездегі күйін «қорғасынды шаңының физикалық қасиетінен байқауға болады. Күкірттің концентрациясының көбеюі DTA-қисығындағы қорғасынның оксисульфатының полиморфты айналымдары мен сульфид түзілу процесінің белсенділігімен байланысты шыңдардың көрінуін арттырады.Зерттелген сынамалардағы күкірттің концентрациясының айырмашылығы шихта компоненттерінің тікелей әрекеттесу эффектілерінің қарқындылығының артуымен байқалады. Бір жағынан сынама құрамындағы күкірттің көбеюуі қорғасын оксисульфаттарының балқу сияқты физикалық қасиетінің аздап басылуына алып келеді. Сонымен шихтадағы күкіртті арттырғанда 140-300 °С аралығында жүйедегі сульфидизация процесінің едәуір күшті дамуын стимуляциялайды. Одан арғы термиялық өзгерістер жүйедегі сульфидтүзілулер мен қорғасын қосылыстарының әрекеттесу процестерінің белсенділігі келесі деңгей шегінде тікелей күкіртпен байланысты.Ғылыми маңызы мұнай өндірісінің қалдығы техникалық күкіртті қорғасынды шаңды сульфидтеуге қолдану мүмкіндігі қарастырылды. |
Түйін сөздер | қорғасындышаң, күкірт, сульфидтүзілу, термогравиметрия, рентгендіфазалық талдау. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Комплексная переработка минерального сырья Казахстана. Состояние, проблемы, решения / сб. под ред. Жарменова А.А. – Астана: Фолиант, 2008. – Т. 7. – 500с. 2 Власов О. Процессы сульфидиования в металлургии. – Saarbrucken: LAP Lambert akademic publishing, 2012. – 220 c. 4 Серова Н.В., Китай А.Г. Брюквин В.А., Больших А.О., Дьяченко В.Т. Физико-химические исследования процесса сульфидирования окисленных никелевых руд элементной серой // Цветные металлы. – 2010 – № 11 – С.58-63. 6 Кетегенов Т.А. Механохимическое сульфидирование окисленных минералов меди. // Изв. НАН РК. Сер. хим. и технол. – 2011. – № 4. – С. 63-66. 7 Уракаев Ф.Х., Такач Л. Механизмы образования «горячих пятен» в механохимических реакциях металлов с серой // Журнал физической химии.– 2001. – Т. 75. – № 6. – С.1052-1058. 8 Садыков М.Ж., Луганов В.А. Высокотемпе-ратурное сульфидирование оксида свинца серой // Изв. ВУЗов. Цветная металлургия. – 1988. – № 6. – С.52-56. 9 Жумашев К.Ж., Журинов М.Ж. Основы извлечения мышьяка. – Алматы: Ғылым, 1992. – 151с. 13 Фекличев В.Г. Справочник. Диагностические константы минералов. – М.: Недра, 1989. – 478 с. |
Мақалаға сілтеме: Serikbayeva, A., & Sameshova , A. (2018). THERMAL AND X-RAY PHASE ANALYSIS OF THE “LEAD-CONTAINING DUST–SULFUR” SYSTEM. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 78–85. https://doi.org/10.31643/2018/6445.20
Тақырыбы | ДУБЕРСАЙ КЕНОРЫНДАҒЫ БАЗАЛЬТЫНАН ФЕРРОҚОРЫТПА МЕН КАЛЬЦИЙ КАРБИДІН ӨҢДЕУ КЕЗІНДЕГІ ТЕМПЕРАТУРА МЕН КӨМІРТЕКТІН ӘСЕР БЕРУДІҢ ТЕРМОДИНАМИКАЛЫҚ МОДЕЛІ |
Авторлар | Шевко В. М., Каратаева Г. Е., Бадикова А. Д., Аманов Д. Д., Тулеев М. А. (Шымкент) |
Авторлар туралы мәлімет |
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. Химиялық инженерия және биотехнология оғары мектебі «Металлургия» кафедрасы. Шевко Виктор Михайлович – техника ғылымының докторы, профессор. ORCID: 0000-0002-9814-6248. shevkovm@mail.ru Каратаева Гульнара Ергешқызы – техника ғылымдарының кандидаты, доцент. ORCID: 0000-0002-3292-8845. karataevage@mail.ru Бадикова Александра Дмитриевна – техника және технология магистрі, кіші ғылыми қызметкер. ORCID: 0000-0003-0027-4258 . sunstroke_91@mail.ru Аманов Даниэль Даниарұлы – техника ғылымының магистрі, біліктілігі жоғары деңгейлі маман. ORCID: 0000-0002-7379-1910. loken666@mail.ru Тулеев Мустафа Азатұлы – техника ғылымының магистрі, біліктілігі жоғары деңгейлі маман. ORCID: 0000-0002-1439-8676. mustafa19930508@mail.ru |
Түйіндеме | Мақалада Дөберсай кенорнының базальтынан карбид кальцийі мен ферроқорытпа алуда көміртегі мен температураның әсерін термодинамикалық моделдеу зерттеулерінің нәтижесі келтірілген. Зерттеу Гиббс энергиясының минимум принципіне негізделген HSC-5.1 кешенді бағдарламасын қолданумен жүргізілді. Базальт-Fe-nC жүйесінде көміртегі (базальт массасынан 40 – 60 %) мөлшері мен температура (500 – 2500°С) әсері анықталды. Темір силициді Т ≥ 1300°С, Si – Т ≥1400°С – да, CaSi және Al – Т > 1700°С – та, және СаС2 – Т ≥ 1800°С – та түзілетіндігі анықталды. Базальт массасынан көміртегінің мөлшері 40 -тан 60 % ға дейін жоғарылату қорытпадағы Si таралу дәрежесі 94 %, кальцийдің СаС2 өтуі 62,3 % дейін, алюминийдің қорытпаға өтуі 93,9 % құрайды. Көміртегінің мөлшерін жоғарылату қорытпадағы кремнийдің концентрациясын 55 %-дейін (1800°С), алюминийді 17 % (2000°С) және кальций карбидінің литражын 350 дм3/кг дейін жоғарылатуға әсер етеді. Екіншілей тәртіпті рототабельді жоспарлау әдісімен кальций карбиді мен ферроқорытпа арасындағы кальцийдің, алюминийдің, кремнийдің біртекті бөлінуіне көміртегінің мөлшері мен температураның әсері регрессия теңдеуімен анықталды, Дөберсай кенорнының базальтынан 1956-1996°С температуралық аймақта кремний мен алюминийдің қорытпаға бөліну дәрежесі 91-91,4 %; 63-75,1 % және кальцийдің СаС2 60-60,7 %-ға, ∑Si және Al 60,8-65,4 % (оның ішінде 12-15 % Si) құрамдас ферроқорытпа және 250-300 дм3/кг литражды кальций карбиді түзіледі. Кремний және алюминий құрамы бойынша түзілген ферроқорытпаны кешенді ферроқорытпа – ферросиликоалюминийге, ал кальций карбиді өнеркәсіптік өнімге дейін 3-тен ең жоғары сұрыпты деңгейге дейін. |
Түйін сөздер | базальттар, термодинамикалық модельдеу, температура, көміртегі, ферроқорытпа, кальций карбиді. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
2 Кутолин В.А. Проблемы петрохимии и петрологии базальтов. – Новосибирск: Наука, 1972. – 216 с. 3 Мийченко И. П. Наполнители для полимерных материалов. Учебное пособие – М.: РГТУ им. К.Э. Циолковского, 2010. – 23 с. 5 Байбатша А.Б. Геология месторождений полезных ископаемых: Учебник. – Алматы: КазНТУ, 2008. – 368 с. 6 Джигирис Д.Д., Махова М.Ф. Основы производства базальтовых волокон и изделий: Монография. – М.: Теплоэнергетик, 2002. –416 с. 13 Пат. 2381188 РФ. Базальтовое непрерывное волокно / Оснос С.П., Ахмадеев В.Ф.; опубл. 10.02.2010. Бюл. № 4. 17 Безотходная технология переработки карбонатных цинксодержащих руд с получением ферросплавов, карбида кальция и цинксодержащих возгонов: Отчет НИР (заключит.) / ЮКГУ: Рук. Шевко В. М. – Шымкент, 2017. – 243с. – № ГР 0115РК011506. – Инв. № 0217РК00816. 18 Roine A., Outokumpu HSС Chemistry for Windows. Chemical Reaction and Eguilibrium loft ware with Extensive Thermochemical Database. – Pori: Outokumpu Research OY, 2002. |
Мақалаға сілтеме: Shevko V., Karataeva G., Badikova A., Amanov D., Tuleev M. (2018). THERMODYNAMIC MODEL OF THE INFLUENCE OF TEMPERATURE AND CARBON ON THE PRODUCTION OF FERROALLOY AND CALCIUM CARBIDE FROM THE BASALT OF DUBERSAY DEPOSIT. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 86–94. https://doi.org/10.31643/2018/6445.21
Өндіріс қалдықтарын қайта өндеу
Тақырыбы | ҚУАТ ЖАНАРМАЙ РЕТІНДЕ ПИРОЛИЗДІ ГАЗДЫ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП КҮРІШ ҚАУЫЗДЫҢ ТЕРМЯЛЫҚ ҚАЙТА ӨҢДЕУЫ |
Авторлар | Жарменов А. А., Сухарников Ю. И., Ефремова С. В., Диханбаев Б. И. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
’’ҚР Минералды шикізатты кешенді ұқсату жөніндегі ұлттық орталығы” РМК, кремний көмірсу композиттері зертханасы Жәрменов Әбдірәсіл Алдашұлы – Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, техника ғылымдарының докторы, профессор. «ҚР МШКҰ ҰО» РМК Бас директоры. e-mail: nc@cmrp.kz Сухарников Юрий Иванович – техника ғылымдарының докторы, профессор. e-mail: scc04@mail.ru Ефремова Светлана Владимировна – техника ғылымдарының докторы, профессор e-mail: secretar_rgp@mail.ru Диханбаев Баянды Ибрагимович – техника ғылымдарының докторы. e-mail: otrar_kz@mail.ru |
Түйіндеме | Күріш қыпығының термикалық өңдеу процесін ендірудің жаңа технологиялық режимі ұсынылды. Оның маңыздылығы пиролиз реакторында өсімдіктекті шикізатты радиациялық қыздыру үшін энергетикалық отын ретінде пиролизді газды пайдалануында. Пиролизді газды жағудан бөлінетін жылумен ішкі диаметрі – 1,5 және ұзындығы – 3,5 м, радиантты құбырдың ішкі диаметрі – 0,5 м, ал оның ұзындығы – 4,0 м болатын раекторда күріш қыпығын тиісті қыздыруға болатындығы есептеу жолдармен дәлелденген. Артық жылуды тұрмыстық қажеттілікке пайдалануға болады. Реактордың бұрыштық көлбеулігі мен жылдамдық санын мүмкіндігіне қарай реттеп, оның өнімділігін арттыра отырып пиролизі қондырғының жұмыс режимін басқару мүмкіндігі бар екендігі анықталды. Кремнийкөміртегін ала отырып күріш қыпығын өңдеудің сәйкес технологиялық жүйесі дайындалды. Өндірілетін кремнийкөміртегі аморфты формада болатын көміртегі мен кремний диоксидінің гомогенді (біртекті) қоспаларынан тұратыны көрсетілді. Материалдардың біртекті болуын жұқадисперсті бөлшектері түріндегі мөлшері 10-50 нм болатын құраушы компоненттердің болуымен байланысты. Кремнийкөміртегі құрамы мен қасиеттері бойынша эластомерлер мен көміртекті құрылымдық материалдардың жоғары сапалы толтырғышы ретінде қолданылады. Кремнийкөміртегінің өзіндік құны бұрын дайындалған технология бойынша алынатын ұқсас материалдарға қарағанда 15-20 % -ға арзан. Іске қосу шығындарын қысқартуға радиациялық есебінен электорлы қыздырудан бас барту нәтижесінде қол жеткізуге болады. |
Түйін сөздер | күріш қыпығы, пиролиз, пиролизды газ, энергетикалық газ, радиациялық қыздыру, кремнийкөміртегі, энергетикалық отын. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
9 Пат. 27369 РК. Аппарат для переработки сыпучих материалов // Сухарников Ю.И., Жарменов А.А.; опубл.16.09.13. Бюл. № 9. 14 Диомидовский Д.А. Металлургические печи цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1970. – 701 с. 15 Ключников А.Д. Теплотехническая оптими-зация топливных печей. – М.: Энергия, 1994. – 230 с. 16 Горяйнов К.Э. Технология теплоизоля-ционных материалов и изделий. – М: Стройиздат, 1982. – С. 271-283. |
Мақалаға сілтеме: Zharmenov A., Sukharnikov Y., Yefremova S., Dihanbaev B. (2018). RICE HUSK THERMAL UTILIZATION PROCESS WITH THE USE OF PYROLYSIS GAS AS ENERGY FUEL. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 95–100. https://doi.org/10.31643/2018/6445.22
Ғылымды коммерцияландыру
Тақырыбы | КАПИТАЛДЫ КӨП ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ҒЫЛЫМИ ӘЗІРЛЕМЕЛЕРДІ КОММЕРЦИЯЛАНДЫРУ ЖОБАЛАРЫН БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ШОЛУ |
Авторлар | Кенжалиев О. Б. Салыкова Л. Н., Ильмалиев Ж. Б., Садыкова Т. С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«Металлургия және кен байыту институты» АҚ Кенжалиев О. Б. – ғылыми қызметкер Салыкова Л. Н., – ғылыми қызметкер Ильмалиев Жансерік Бахытұлы– заң ғылымдарының кандидаты, жетекші зерттеуші. ORCID: 0000-0002-0979-0665. Jans2009@mail.ru Садықова Толқынай Сейтқадырқызы – ғылым хатшысы. ORCID: 0000-0002-6462-3894. sadykovatolkynai@gmail.com |
Түйіндеме | Мақалада қазақстандық ғылымға және ғылыми әзірлемелерді коммерциализациялау процесінің ағымдағы ережелеріне шолу берілген. Қазақстандық ғылымның дамуы туралы, соның ішінде лицензиялау тетігі, салалар мен ғылымды біріктірудің өзара әрекеттесу мәселелері, ғылыми жобаларды алға жылжыту құралы ретінде маркетингтік зерттеу қажеттілігі туралы қорытындылар қаралды. Қазақстандағы капиталды қажет ететін жобаларды дамыту сатысында, Қазақстандағы капиталды қажет ететін жобалардың қазіргі жағдайына, оның ішінде әлсіз маркетингтік стратегия мен білікті кадрлардың жетіспеушілігіне қатысты алғашқы қорытындылар алынды. Коммерциализация процесін қамтамасыз ету үшін тиісті нормативтік, техникалық және ғылыми-әдістемелік базаның болмауы проблемасы қарастырылады. Нормативтік-әдістемелік базаның әлсіз дамуы коммерцияландыруға бірыңғай, жүйелік тәсілдерді қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді. Іс жүзінде әрбір ұйым халықаралық нарықта Қазақстан Республикасының ғылыми және технологиялық дамуының бәсекеге қабілеттілігіне теріс әсер ететін қолданыстағы нарықтық жағдайлардың толық спектріне бейімделмеген өздерінің локализацияланған стратегияларын, модельдерін, коммерцияландыру әдістерін әзірлеуге мәжбүр. Инновациялық өнімдерді енгізу, оларды коммерциализациялау, ғылыми-практикалық конференциялар материалдары, ғылыми әзірлемелерді коммерциализациялау саласындағы қолданыстағы заңнамалық және нормативтік құжаттар жобаларын басқару саласындағы жобаларды басқару саласындағы шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеу нәтижелері зерттелді. Зерттеудің нәтижелері ғылыми және білім беру мекемелерінде, бизнесте және өндірісте технологияларды коммерцияландыру үшін ақпараттық негіз ретінде қолданылуы мүмкін. |
Түйін сөздер | коммерциаландыру, инновация, маркетинг, ғылыми әзірлемелер, зияткерлік меншік. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
6 Мухопад В.И. Коммерциализация интеллектуальной собственности.– М.: Магистр, 2010. – 511 с. 7 Мухопад В.И. Сущность, средства и проблемы коммерциализации интеллектуальной собственности в российской экономике // Материалы секционного заседания Третьего Всероссийского форума «Интеллектуальная собственность –XXI век». 20-23 апреля 2010 г. / Под ред. Е.В. Королевой. – М.: Российский государственный институт интел-лектуальной собственности (РГИИС), 2010. – 96 с. 8 Монастырный Е.А., Грик Я.Н. Ресурсный подход к построению бизнес-процессов и коммерциализации разработок // Инновации. – 2004, № 7. – С. 85-87. 9 Козметский Д. Вызов технологических инноваций на пороге новой эры общемировой конкуренции // Трансфер технологии и эффективная реализация инноваций./ Под ред. Н.М. Фонштейн. – М.: АНХ, 1999. –296 с. 16 Markman, G., Gianiodis, P. and Phan, P. An Agency Theoretic Study of the Relationship between Knowledge Agents and University Technology Transfer Offices, Rensselaer Polytechnic Working Paper, Troy, NY Marshall, E. 1985 Japan and the economics of invention. Science, 2006 April 12. – С. 157-158 21 National University of Singapore NUS Enterprise (ETP) [электронный ресурс] – 2016. – URL: http://www.nus.edu.sg/enterprise/aboutus/index.html/ 13.04.2016. (дата обращения: 03.06.2018). 22 Stanford University, Office of Technology Licensing, Annual Report 2006-07 [электронный ресурс] – 2006. – URL://otl.stanford.edu/documents/otlar07.pdf. (дата обращения: 01.07.2018). 23 Мотивация заработать деньги с помощью НИР/ НИОКР // Осипов Г.В., Стриханов М.Н., Шереги Ф.Э. Взаимодействие науки и производства: социологический анализ. М.: ЦСП и М, 2014. – С. 59-72. |
Мақалаға сілтеме: Kenzhaliev O., Salykova L., Ilmaliyev Z.,Sadykova (2018). OVERVIEW OF PROBLEMS IN THE MANAGEMENT OF COMMERCIALISATION OF CAPITAL-INTENSIVE SCIENTIFIC DEVELOPMENTS. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 101–108. https://doi.org/10.31643/2018/6445.23