Алғысөз
ОқылдыТау кен ісі
Тақырыбы | АШЫҚ ТАУ-КЕН ЖҰМЫСТАРЫНДАҒЫ КОНТЕЙНЕРЛІ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНҒАН КЕЗДЕ ҮЙІНДІТҮЗІЛУДІҢ ТИІМДІЛІГІН КӨБЕЙТУ |
Авторлар | Битимбаев М. Ж. (Алматы), Кузьмин С. Л., Тюрбит А. Н., Верин С. В. (Рудный) |
Авторлар туралы мәліметтер |
ЖШС «DataInvest», Алматы, Қазақстан Битимбаев М. Ж., т.ғ.д., профессор, директор ШЖҚ РМК «Рудный индустриалды институты», Тау-кен металлургиялық факультеті, Металлургия және тау-кен ісі кафедрасы, Рудный, Қазақстан. Кузьмин С. Л., т.ғ.к., декан, кафедра меңгерушісі, e-mail: decan_2008@mail.ru Тюрбит А. Н., Инженерлік және әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасының аға оқытушысы Верин С. В., Металлургия және тау-кен ісі кафедрасының аға оқытушысы |
Түйіндеме | Мақалада карьер үйінділеуінде тасымалдау технологияларын жетілдіру қарастырылған. Қарастырылған әдістемеде орындалған сараптама-ашық тау-кен жұмыстарында үйінділеу жаңа жер қойнауын игеру мен экологиялық қауіпсіздік технологиясын өндіруде қажеттілігін көрсетеді. Ашық тау-кен жұмыстарында соңғы онжылдықта жинақталған қарама қайшылықтар саудалық экономика және экологиялық дағдарыс жағдайына әкеліп соқты. Технологиялық коммуникациясының үйінділеуінде тау-кен массасын құрылыссыз контейнерлерде тасымалдау ұсынылады. Карьерде тау-кен массасын тасымалдаудың контейнерлік технологиялық элементтерімен байланыстырылған арнайы мобильдік көтергіш машина түрі ретіндегі көтергіш болып табылады. Контейнерлік технология энергия ресурсының экономикасы және сапалы жаңа дейгейде қоршаған ортаны қорғау бойынша ашық тау-кен жұмыстарының көрсеткіштерін арттыруға мүмкіндік береді. Өнеркәсіптің басқа салаларында оны дамытуда ашық тау-кен жұмыстарында энергияшығынының үлесін төмендетуге, экологиялық қауіпсіздік пен еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Қоршаған ортаға электэнергиясының шығынын төмендету және ашық тау-кен жұмыстарының бұзу әрекеттері тау-кен массасын барлық кезеңдерде тасымалдаудың оңтайлы түрлері есебінен, сонымен қатар тау-кен массасын қосымша экскавациялаусыз жоғарғы өнімділікпен жүктеу операциясын орындау есебінен іске асырылады; үйінділеу кезінде өнімділік жұмысы артады және сыртқы үйінділеудің ауданы қысқарады. Контейнерлік технологиялардың экономикалық көрсеткіштерінің шамалық бағасы тау-кен массасын үйінділеуді іске асыру әдістері алдында экономикалық артықшылығын көрсетеді. Өндірілген жабдықтар басқа қарапайым құрылғылардан қарағандағы ерекшелігі оны таукен өндірістерінде дайындауға мүмкіндік береді. |
Түйін сөздер | көтергіш машина, өнімділік, тиімділік, контейнер, ұстағыш, тау-кен жұмысы, карьер үйінділері |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Юдин А.В. Теория и технические решения транспортно-перегрузочных систем в карьерах. Научная монография. – Екатеринбург: УГГУ, 2011. – 507c. 3 Журавлев А.Г., Тарасов П.И., Яковлев В.Л. Новые специализированные виды транспорта для горных работ. – Екатеринбург: УрО РАН, 2011. – 375c. 5 Fisher A. Special equipment for quarry operations. // Zement-Kalk-Gips Int. – 2014. –V. 67, N 10, – P. 12. 12 Битимбаев М.Ж., Кузьмин С.Л., Маулянбаев Т.И., Осадчий В.И., Орынгожин Е.С. Применение контейнерной технологии для открытых горных работ. Монография. – Алматы: Aleshan, 2015. – 96 с. 14 Справочник. Открытые горные работы / Под ред. К.Н. Трубецкой. – М.: Горное бюро, 1994. – 590 с. |
Мақалаға сілтеме: M. Zh. Bitimbayev, S .L. Kuzmin, A. N. Tyurbit, S. V. Verin. (2018). REFUSE DISPOSAL EFFICIENCY INCREASE AT OPEN PIT MINING BY USING CONTAINER TECHNOLOGY. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 7–11. https://doi.org/10.31643/2018/6445.1
Пайдалы қазбаларды байыту
Тақырыбы | ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЛТЫН ҚҰРАМДЫ КЕНДЕРІН ӨҢДЕУДЕН КЕЙІНГІ ҚАЛДЫҚТАРЫНАН АЛТЫНДЫ БӨЛІП АЛУ |
Авторлар | Ерденова М.Б., Койжанова А.К., Камалов Э.М., Абдылдаев Н.Н., Абубакриев А.Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер | Металлургия және кен байыту институты, гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасы, Алматы, Қазақстан. Ерденова М. Б., магистр, кіші ғылыми қызметкер, e-mail: erdenova_mariya@mail.ru Койжанова А. К., т.ғ.к., зертхана меңгерушісі Камалов Э. М., жоғарғы ғылыми қызметкер Абдылдаев Н.Н., инженер Абубакриев А. Т., бас инженер |
Түйіндеме | Қазіргі уақытта алтын өндіру өнеркәсібінің маңызды міндеттерінің бірі өңделуі қиын алтын құрамды шикізаттардан алтын алу, ірі өңірлерді иеленіп, өңірлердің экологиялық жағдайын нашарлататын қалдықтар. Техногендік шикізаттан алтынды алдын ала өндіруге бағытталған зерттеулер ғылыми және практикалық ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік және экологиялық маңызы бар. Шикізатты өңдеу кезінде, алдын-ала тотықтырып (биошаймалау) операциялары пайдаланылады, олардың біреуі A.Ferrooxidans ерітіндісін қолдана отырып, құрамында алтын бар шикізаттың био-қышқылы болып табылады. Бұл биототықтыру сульфидтерді терең ашуі арқылы алтынқұрамды кендерден алтын алуға мүмкіндік береді. Сондықтан техногендік шикізаттан алтын алудың тиімділігін арттыруға бағытталған зерттеулер орынды. Мақалада A.Ferrooxidans биоерітіндісін қолданып Алтынтау Кокшетау алтын өндіру фабрикасының жатып қалған қалдықтарымен алтын алуға тәжірибелер жасалды. Химиялық, минералдық және рентген фазалық зерттеулер өткізілді. Сынаманың құрамында 8.49 г/т Аu және 2.4 г/т Ag бар екендігі анықталды. Әр түрлі шаймалау нұсқалары зерттелді: 1) ұнтақтау кейін цианидтеу 2) алдын ала күкірт қышқылын жуу кезінде цианидті шаймалау; 3) A.Ferrooxidans бактериялық ерітіндісімен биоуксып кету. Алдын ала тотығуды және био-қышқылдандыруды қолдану алтын алу көрсеткішін арттыруға мүмкіндік береді. Нәтижесінде екі сатылы шаймалау арқылы шикізаттың ескі қалдықтарынан алынатын алтынды алдын-ала бактериялы ашу, содан кейін цианидтеу ең тиімді болып табылады.Алғашқы нұсқаға сәйкес ерітінділерде алтынның қалпына келуінің ең жақсы индикаторы 62,7% алтын, екінші нұсқада натрий хлориді және одан кейінгі цианидті пайдалану - 79%, биохимиялық технологияның натрий цианидімен үшінші нұсқасында - 82,8% алтын болды. |
Түйін сөздер | алтын өндіруші зауыт, қалдықтар, технология, тотығу, алтын өндіру, бактериялық шаймалау, цианидтеу, гидрометаллургия |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі | 1 Бектурганов Н.С., Арыстанова Г.А., Койжанова А.К, Ерденова М.Б. Сравнительные изучения эффективности способов доизвлечения золота из техногенного сырья // Цветные металлы. – 2016. – № 10. – С. 69-74. DOI: /10.17580/tsm.2016.10.10. 2 Ковалев В.Н., Голиков В.В., Рылов Н.В. Анализ и выбор технологии переработки упорной золотосульфидной углеродсодержащей руды месторождения Бакырчик // Обогащение руд. – 2017. – № 2. – С. 21–26. DOI:10.17580/or.2017.02.04. 3 Абубакриев А.Т., Койжанова А.К., Арыстанова Г.А., Абдылдаев Н.Н., Магомедов Д.Р. Переработка первичных золотосодержащих рудных концентратов. Комплексное использование минерального сырья. – 2017. №4. – С. 18-26 4 Судаков Д.В., Челноков С.Ю., Русалев Р.Э., Елшин А.Н. Технология и оборудование для гидрометаллургического окисления упорных золотосодержащих концентратов (ES-процесс) // Цветные металлы. – 2017. – № 3. – С. 40–44. DOI: 10.17580/tsm.2017.03.06. 5 Лолейт С.И., Меретуков М.А., Стрижко Л.С., Гурин К.К. Современные проблемы металлургии и материаловедения благородных металлов: учеб. пособие. – М.: Изд.-во Дом МИСиС, 2012. – 196 с. 6 Струков К.И., Плотников С.Н., Николаев Ю.Л., Пацкевич П.Г. Совершенствование технологий переработки золотоносных руд на обогатительных фабриках ЮГК. // Цветные металлы. – 2017. – №6. – С. 29–35.DOI: 10:17580/tsm.2017.06.04 7 Койжанова А К., Седельникова Г. В., Камалов Э.М., Ерденова М.Б., Абдылдаев Н.Н. Извлечение золота из лежалых хвостов золотоизвлекательной фабрики // Отечественная геология. – 2017. – № 6. – С. 98–102. 8 Бочаров В.А., Игнаткина В.А. Анализ современных направлений комплексного использования упорных руд цветных металлов // Обогащение руд. – 2015. – №5. – С. 46–50. DOI: /10.17580/or.2015.05.08. 9 Седельникова Г.В., Савари Е.Е., Заулочный П.А., Кошель Е.А. Извлечение золота из упорных высокосульфидных концентратов с применением биогидрометаллургии // Цветные металлы. – 2012. – №4. – С. 37–41. 10 Watling H.R., Shiers D.W., Colinson D.M. Extremophiles in mineral sulphide heaps: Some bacterial responses to variable temperature, Acidity and Solution composition // microorganisms. – 2015. – №3. – P. 364–390. DOI:103390/microorganisma 303364. 11 Абдыкирова Г.Ж., Бектурганов Н.С., Дюсенова С.Б., Танекеева М.Ш., Сукуров Б. М. Исследование возможности извлечения золота из лежалых хвостов золотоизвлекательной фабрики // Обогащение руд. – 2015. – №5. – С. 46–53. DOI: /10.17580/or.2015.03.03. 12 Бочаров В.А., Игнаткина В.А., Юшина Т.И., Чантурия Е.Л. Рациональная переработка пиритно-пиритинового природного и техногенного комплексного сырья цветных металлов // Горный журнал. – 2017. – №9. – С. 77–85. DOI:10.17580/gzh 2017.09.04. 13 Полежаев С.Ю., Черемисина О.В. Комплексная технология переработки золотосодержащих концентратов: автоклавное выщелачивание с последующим обжигом // Цветная металлургия. – 2015. – №3. – С. 34–40. DOI: 10.17073/0021-3438-2015-3-34-39 14 Игнаткина В.А., Бочаров В.А. Выбор сульфгидрильных собирателей при флотации сульфидов цветных металлов из упорных руд // Цветная металлургия. – 2015. – №1. – С. 3–11. DOI:10.17073/0021-3438-2015-1-3-11. 15 The study on heap bioleaching for gold recovery from refractory ores using non-cyanide lixiviant // 19th International Biohydrometallurgy symposium (IBS). 2011. Changsha. – V. 2. – P. 813–817. 16 Струков К.И., Плотников С.Н., Николаев Ю.Л., Плотникова И.Е. Опыт внедрения технологии кучного выщелачивания золота на рудниках «Куросан», «Светлинский» и «Березняковский» // Цветные металлы. – 2017. – №9. – С. 46–52. DOI:10.17580hsa.2017.09.07. 17 Жмурова В.В., Немчинова Н.В., Минеев Г.Г. Кислотное выщелачивание примесей золотосодержащего катодного осадка // Цветные металлы. –2017. – №7. – С.41–46. DOI:10.17580/tsm.2017.07.07. 18 Кожахметов С.М., Квятковский С.А., Оспанов Е.А., Семенова А.С. Пирометаллургическое вскрытие упорных углисто-мышьяковистых коренных руд золота с извлечением благородных металлов в штейны // Цветные металлы. – 2017. – №9. – С. 53–58.DOI:10.17580/tsm.2017.09.08. 19 Евдокимов С.И., Герасименко Т.Е. Выделение из продуктов обогащения россыпей шлихового золота методом магнитно-жидкостной сепарации // Цветная металлургия. – 2017. – №5. – С. 4–13. DOI:/10.17073/0021-3438/-2017-4-12. 20 Рыльникова М.В., Ежов В.А., Никифорова И.Л., Плотников С.Н. Энергоэффективные технолгии добычи и переработки золотоносных руд Светлинского месторожденя // Цветная металлургия. – 2017. – №9. – С. 35–41. DOI:10.17580./gzh 2017.09.07. 21 Lattorre M., Ehrenfeld N., Cortes M.P., Travisany D.,Budinish M.Global transcriptional responses of Acidithiobasillus Ferrooxidans wenelen under different Sulphide Minerals // 21st International Biohydrometallurgy Symposium (IBS). Bali. – 2015. – P.425-429. |
Мақалаға сілтеме: M. B. Erdenova, A. K. Kojzhanova, E. M. KamalovShow, Abdyldayev N. N., A. T. Abubakriyev. (2018). ADDITIONAL RECOVERY OF GOLD FROM WASTE AFTER PROCESSING OF GOLD-CONTAINING ORES OF KAZAKHSTAN. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 12–20. https://doi.org/10.31643/2018/6445.2
Тақырыбы | БІРЛЕСКЕН МЫС-ҚОРҒАСЫН КОНЦЕНТРАТЫН ІРІКТЕП БӨЛГЕН КЕЗДЕ АРАҚ-ШАРАП ӨНДІРІСІНІҢ ҚАЛДЫҒЫН ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІГІН ЗЕРТТЕУ |
Авторлар | Турысбеков Д. К., Семушкина Л. В., Нарбекова С. М., Муханова А. А., Калдыбаева Ж.А. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер |
Металлургия және кен байыту институты, флотореагенттер және кен байыту зертханасы Тұрысбеков Д. Қ., т.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер Семушкина Л. В., т.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер Нарбекова С. М., ғылыми қызметкер, e-mail: s.narbekova@mail.ru Мұқанова А. А., ғылыми қызметкер Қалдыбаева Ж. А., кіші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Бүгінгі таңдағы өзекті мәселердің біріне, көпметалды кендерді флотациялық өңдеу саласында тиімді және таңдамалы реагенттер іздестіру, өңдеу және бағалы компоненттердің бөліп алу дәрежесін анағұрлым жоғарлатып, дайын өнімдердің шығындарынтөмендету болып саналады. Көпметалды кендердегі түсті металдардан аттас концентраттарды бөліп алуда, флотациялық тәжірибе жүзінде белгілі, технологиялық сұлбалар қолданылады. Демек, түсті металл кендерінен бірікті концентраттарды ала отырып, арықарай таңдамалы бөлу арқылы мыс, қорғасын, мырыш концентраттары алынады. Бірікті концентраттардан таңдамалы бөліп алудың тиімділігі көп жағдайда, қолданылатын флотореагенттердың саналуандығына байланысты. Бұл жұмыста, бірікті мыс-қорғасын концентратын таңдамалы бөліп алуда, «Бахус» АҚ арақ-шарап өндірісінің қалдығын қолданудағы мүмкіндіктері қарастырылды. Осы мақсатпен, сұйық қалдықтың құрамы және ондағы сульфит-ионның үлесі зерттелінді, яғни, сульфитті технологиядағы мыс-қорғасын концентратын таңдамалы бөлуде натрий сульфитінің орнын толығымен алмастыра алатындығы анықталды. Флотациялық таңдамалы бөліп алу үшін, Артем кенорнындағы көпметалды кендер қолданылды, ондағы: мыстың үлесі 1,6 %, қорғасын – 2,6 %, мырыш – 7,2 %, темір – 7,8 % құрайды. Флотациялық сұлбада, мыс-қорғасын циклінен бірікті мыс-қорғасын концентратын алу және арықарай таңдамалау циклі енгізілді. Бірікті мыс-қорғасын концентратын таңдамалы бөлгенде, натрий сульфиті орнына арақ-шарап өндірісінің қалдығықолданылды. Демек, арақ-шарап өндірісінің қалдығынан алынған – сұйық қалдық, базалық реагент сульфит натрийдің орнын баса отырып, флотациялық байытудың технологиялық көрсеткіштерін сақтай отырып көпметалды шикізаттарды өңдеудегі шығындарды төмендетеді. |
Түйін сөздер | арақ-шарап өндірісінің қалдығы, натрий сульфиті, темір сульфаты, таңдамалы флотация, бірікті концентраттар |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Полькин С.И., Адамов Э.В. Обогащение руд цветных металлов. – М: Недра, 1983. – 400 с. 2 Кошербаев К. Т. Технология селективной флотации минералов из коллективных сульфидных концентратов // Труды КазПТИ, вып. 2. Металлургия и металловедение. – Алматы, 1975. – С. 114–119. 3 Бакинов К.Г. Исследование устойчивости си-стемы Fe2+-SO2-3, применяемый для селекции сульфидов // Цветные металлы. – 1974. – №7.– С. 93–96. 5 Кочин В. А., Набойченко С. С., Лебедь А. Б., Мальцев Г. И. Автоклавно-флотационноая схема пе-реработки Cu–Pb–Zn концентратов // Современные проблемы науки и образования. – 2013. – № 2; [элек-тронный ресурс] URL: http://www.science-education.ru/108-8940 |
Мақалаға сілтеме: D. K. Turysbekov, L. V Syemushkina, S. M Narbekova, Mukhanova A. A., Zh. A. Kaldybayeva. (2018). THE STUDY THE POSSIBILITY OF USING WASTE FROM WINE-ALCOGOL PRODUCTION OF BY THE SELECTIVE SEPARATION OF COLLECTIVE COPPER-LEAD CONCENTRATE. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 20–27. https://doi.org/10.31643/2018/6445.3
Металлургия
Тақырыбы | ТҰНДЫРЫЛҒАН КРЕМНИЙ ДИОКСИДІ МЕН СИРЕКЖЕРЛІК МЕТАЛДАРДЫ АЛУ ҮШІН ФОСФОРЛЫ ШЛАКТЫҢ АЗОТҚЫШҚЫЛДЫ ӨНДЕУ ЖАҒДАЙЛАРЫ |
Авторлар | Акчил А. (Испарта, Туркия), Каршигина З. Б., Бочевская Е. Г., Абишева З. С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер |
Сулейман Демирель Университеті, Инженерия факультеті, Испарта, Түркия Акчил А., Ph.D., профессор, Сулейман Демирель Университетінің профессоры, Ғылыми-зерттеу тобының (MMR&R) басшысы. Металлургия және байыту институты, сирек шашыраңқы элементтер зертханасы, Алматы, Қазақстан Каршигина З. Б., Ph.D., аға ғылыми қызметкер, e-mail: zaure_karshyga@mail.ru Бочевская Е. Г., Ph.D., доцент, зертхана меңгерушісі Қ.И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТҒЗУ, ҰАҚ, О. Байқоңыров атындағы тау-кен металлургиялық институты, Алматы, Қазақстан Әбішева З. С. ҚР ҰҒА академигі, т.ғ.д., профессор, институт директоры |
Түйіндеме | Фосфорлы қож – ең көптонналы сары фосфор өндірісінің қалдығы, көп жылдар бойы үйінді қалдық алаңдарға жиналатын, аймақтардағы экологиялық мәселелерді туындатады. Сирек жер металдардың (СЖМ) өндірісі өзекті және басым бағыттардың бірі, олардың фосфорлы қождардағы ішінде болуы арқасында, соңғысы шикізат ретінде қарастыруға болады. Фосфорлы қождардың құрамына, диоксидқа қайта есептеу істегенде, кремнийдің 30-40 (салм.) % кіреді, соңдықтан оларды жоғарыдисперсті тұндырылған кремний диоксидін, әртүрлі салалық өнеркәсіптерде талап етілген, алудың көзі деп есептеуге болады. Алынатын өнімдердің сапасын жоғарылату үшін фосфорлы қождардан СЖМды алу шарттарын зерттеу және арықарай кремнийқұрамды кекті өңдеу осы жұмыстың негізгі мақсаты болады. Азотты қышқылмен кремнийқұрамды кекті алынған және фосфорлы қождарды сілтісіздендіру үрдістердің, фосфорлы қождардың химиялық және фазалық құрамдарды анықтау зерттеулердің нәтижелері осы жұмысында көрсетілген. Фосфор қожын талдауға арналған аспаптық және химиялық әдістердің деректеріне сүйеніп, ол құрамында 90-92% псевдоволластонит α-CaSiO3, гиролит Ca4(H2O)4[Si6O15](OH)2, аз мөлшерде серпентин Mg6[Si4O10](OH)8, кальций гидроалюмосиликатының CaO∙2Al2O3∙2SiO2∙H2Oқоспасы, кварц α-SiO2, кальцит CaCO3, гематит Fe2O3, темір фосфаты FePO4 және марганец қоспасы бар металдық темірден тұратыны болып табылды. Фосфор қожының сілтілеу процесін кинетикалық зерттеу нәтижесінде СЖМ, кальций, алюминий және темір үшін көрінетін белсендіру энергиясы анықталған, бұл тиісінше 4,31, 8,53, 7,43 және 12,31 кДж/моль құрайды. Бұл Пиллинг-Бедвордс критерийінің шамамен бірге ортосикат қышқылы H4SiO4 үшін мәнімен KP-B = 1,1 процестің ішкі диффузиялық аймақпен сипатталатындығын дәлелдейді. Азот қышқылды өңдеу температурасы 90-нан 70 °C дейін төмендетуінде, темір және алюминий қоспаларынан тұндырылған кремний диоксидінің тазалау дәрежесі жоғарылады. Фосфор өнеркәсібіндегі техногенді қалдықтарды кешенді қайта өңдеу технология өндеу үшін және алынған өнімдердің сапасын жоғарылату үшін: оның ішінде, тұндырылған кремний диоксиді мен СЖМ концентратын, экспериментті көрсеткіштер нәтижелері негізі ретінде бола алады. |
Түйін сөздер | фосфорлы қож, сирек жер металдар, сілтілеу, кинетика, кремнийқұрамды кек, бөліп алу, тазалау |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
12 Редкие элементы: рынок дает добро. Редакционный обзор // Междунар. деловой журн. KAZAKHSTAN. – 2013. – № 3. – С. 56–58.17 Iler R.K. The chemistry of silica. – New York : John Wiley and Sons, 1979. – P. 866. 22 Эммануэль Н.М., Кнорре Д.Г. Курс химической кинетики. – М.: Высшая школа, 1984. – C. 463. 23 Лазарев А.Н. Колебательные спектры и строение силикатов. – Л: Наука, 1968. – C. 48. 24 Колесова В.А. Сравнительное исследование ИК-спектров поглощения бесщелочных и содержащих Na2O кальциево- и магниево-силикатных стёкол. // Изв. Акад. наукСССР. Сер. неорг. матер. – 1966. – Т. 2. № 8 –С. 1497–1504. |
Мақалаға сілтеме: Ata Akcil, Zaure Baytasovna Karshigina, Yelena G. Bochevskaya, Abisheva Zinesh. (2018). CONDITIONS OF NITRIC ACID TREATMENT OF PHOSPHORUS SLAG FOR REMs RECOVERY AND PRODUCTION OF PRECIPITATED SILICON DIOXIDE. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 28–38. https://doi.org/10.31643/2018/6445.4
Тақырыбы | АЛТЫН ҚҰРАМДЫ ШТЕЙНДЕРІНЕН АЛЫНҒАН СҰЙЫҚФАЗАЛЫҚ ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРЫЛҒАН ӨРТЕНДІЛЕРІНІҢ ПРОЦЕСІ |
Авторлар | Кожахметов С. М., Квятковский С. А., Семенова А. С., Сейсембаев Р. С., Омирзаков Б. А.(Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер |
Металлургия және кен байыту институты, ауыр түсті металдар күйдіруметаллургиясы зертханасы, Алматы, Қазақстан Қожахметов С. М., т.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі, бас ғылыми қызметкер Квятковский С. А., т.ғ.д., зертхана меңгерушісі, e-mail: kvyatkovsiy55@mail.ru Семенова А. С., жетекші инженер Сейсембаев Р. С., инженер Омирзаков Б. А., инженер |
Түйіндеме | Мақалада алтын құрамды күйіндіні тотықсыздандыру жайында зерттеудің қысқаша нәтижелері келтірілген. Температураның әсер етуі (1350–1450 °С, 50 °С қадаммен), кокстың қождамадағы құрамы (3,68; 2,78; 1,86; 0,94 %) зерттелді. Алтынды тотықсыздандырып қалпына келтіру нәтижелері бойынша 1400-1450 °С температурада жүзеге асырылатыны көрсетілді. Осыны ескере отырып, металл фазасының кірістілігі 13–15% шамасында құрайды, ал оның құрамындағы темірдің мөлшері орташа 71% болып табылады. Оңтайлы 1400 °С температурада кокстың тұтыну әсері зерттелді. Кокстын тәжрибелік шығыны, күйіктердің тотықсыздану денгейіне байланысты болатыны, яғни металды фазада олардын шихта құрамына байланысты метаддардын құрамын басқаруына болатыны көрсетілді. Ол мысты-темірлі қорытпаларын алу сұйық фазалық құрылымдарын қалпына келтіру негізінде алтынның негізгі параметрлерін орнату, күміс пен алтынға бай жылтырын басатыны анықталды. Зерттеу нәтижелері байырғы алтын кенімен және концентраттарын қос ашылуына төзімді және төзімді балқыту штейн жинаушы ҚПС процесімен алтын және басқа да металдар өндіру жаңа әдістерін әзірлеу және құру үшін қолданылуы мүмкін. Осы коллекторлы алтынды-мысты-темірлі қорытпаларын одан әрі металданған фазаға бөліп алу алтынды ерітінділеу және циандау байырғы айналып өтуіне процестерінсіз алтынды толық пирометаллургиялық өңдеу арқылы алтынды және күмісті 95% жоғары молайту жолымен сульфидті штейн алуға мүмкіндік береді. Негізгі керекті заттармен қамтамасыз ету барысында тауар өнімдері мен балқытуды азайту үшін техника-экономикалық параметрлері қымбат металдар қажеттілігін қалпына келтіру жағдайында коллекторлы алтын құрамды металдық балқымаларын конвертерлеу мен мыс балқыту зауытының мыс штейндерінен құрамында алтыны бар металл қорытпаларын өндіріп беруге болатыны көрсетілді. |
Түйін сөздер | алтын құрамдас кендер, балқыту, күйдіру, кокс, штейн, күйінді, қож, металданған құрылым, алтын, күміс |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Захаров Б.А., Меретуков М.А. Золото: упорные руды. – М.: Руда и металлы, 2013. – 452 с. 2 Кожахметов С.М., Бектурганов Н.С., Квятковский С.А. Пирометаллургическое обогащение труднообогатимых упорных руд золота // Современные методы технологической минералогии в процессах комплексной и глубокой переработки минерального сырья: матер. междунар. совещ. Плаксинские чтения-2012. – Петрозаводск, 2012. – С. 259–261. 4 Лерман Б.Д., Омарова Н.С. Промышленные испытания восстановительной электроплавки золотомышьяковых концентратов Акбакайского ГОКа // Горный журнал Казахстана.– 2008. – № 3.– С. 33–35. 5 Зеленов В.И., Щендригин А.Н. Пути совершенствования технологии переработки золото- и серебросодержащих руд. обзорн. инф. М.: ВИЭМС, 1986. – 40 с. 6 Marsden J., House I. The chemistry of gold extraction. – Ellis Horwood. N. Y. 1993. – 597 p. 12 Лодейщиков В.В. Извлечение золота из упорных руд и концентратов. – М.: Недра, 1968. – 204 с. 14 Меретуков М.А. Золото: химия, минералогия, металлургия. – М.: Руда и металлы, 2008. – 528 с. |
Мақалаға сілтеме: Kozhakhmetov S. M., Kvyatkovskiy S. A., Semenova A. S., Sejsembayev R. S., Omirzakov B. A. (2018). THE PROCESS OF LIQUID PHASE REDUCTION OF CALCINE OBTAINED FROM GOLD-CONTAINING MATTES. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 39–45. https://doi.org/10.31643/2018/6445.5
Тақырыбы | КОНВЕРТЕРЛІ ҚОЖДАРДЫ КЕШЕНДІ ӨҢДЕУ |
Авторлар | Ситько Е. А., Сукуров Б. М., Рузахунова Г. С., Омирзаков Б. А., Байдуисенова А. Е. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер | Металлургия және кен байыту институты, пирометаллургиялық ауыр түсті металдар зертханасы, Алматы, Қазақстан Ситько Е. А., т.ғ.к., доцент, жетекші ғылыми қызметкер Металлургия және кен байыту институты, металтану зертханасы Сукуров Б. М., т.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: bsukurov@gmail.com Металлургия және кен байыту институты, физикалық әдістерді талдау зертханасы Рузахунова Г. С., т.ғ.к., доцент, зертхана меңгерушісі Металлургия және кен байыту институты, пирометаллургиялық ауыр түсті металдар зертханасы Өмірзақов Б. А., инженер Металлургия және кен байыту институты, xимико-аналитикалық зертxанасы Байдүйсенова А. Е., зертxана меңгерушісі міндетін атқарушы |
Түйіндеме | Қазіргі уақытта мыс құрамды концентраттарды автогенді балқыту жүйесіне барлық зауыттардың айтарлықтай барлығы ауысқан, 0,55-0,90 % Cu мөлшерін қалдықтарда қалдыра отырып, конвертерлі қождарды (КҚ) флотациялауды қолданады, өндірістік мыстарда мыстың құрамын әлде-қайда жоғарылатады. Флотациялаудың қалдығында көп мөлшерде темір, мырыш, қорғасын және силикатты құрайтын КҚ жоғалады. Алынған конвертерлеу қождарының концентраттарының (КҚК) құрамында магнетит барын, оның балқыту пешінде жұмысқа кедергі келтіретіні, ал алынған концентраттарды магнитті сепарациялау кезінде мыстың айтарлықтай бөлігі жоғалатынын көрсетеді. Жұмыстың мақсаты – КҚ пирометаллургиялық жолмен өңдеу кезінде оны толықтай кәдеге асыруды қазу. Зерттеу әдістемесі – КҚ негізге ала отырып қождаманы тотықтырып балқыту параметрлерінің оңтайлы әдісін тигельді балқытуды жүргізу арқылы таңдау. Екі бөлімді процестің технологиялық шешімі көрсетілген: бірінші бөлімінде, 1250 – 1300 о C температура аралығында, қождың құрамын қайта ретке келтіру және мысты металданған өнеркәсіптік өнімге ерекшелеу, екінші бөлімінде, 1450 – 1500 о C температура аралығында, темірді шойынның құрамына өткізе отырып қайта қалыпқа келтіру. Бұл әдіс қождың барлық компоненттерін толықтай жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Мыстың 95% - ы металданған фазаға өтеді, ал екінші реттік тотықсыздандырудан кейінгі қожда шамамен 0,02 % Cu, 2-5 % темір және 0,2 % күкірт қала береді. Мыс құрамды балқыма конвертерлеуге түседі, қорғасын және мырыш шығымға өтеді. Алынған металсызданған қож құрылыс жасау материалдарына қолданылуға жарамды болады. Сонымен қатар, жанып тұрған қож II реттік кедейлендіру барысында алынған қож конвертерлеуге жақсы қоспа бола алады, аса маңызды болатын бай штейндерді қаралы мысқа қайта өңдеу өзекті болып табылады, с. қ. бұл процесс жүктелген жылулық балансымен жүреді. |
Түйін сөздер | конвертерлі қож, тотықсыздау, кедейленген қож, шойын, мыс құрамды балқыма, температура |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі | 1 Купряков Ю.П. Шлаки медеплавильного производства и их переработка. – М.: Металлургия, 1987. – 200 с. 2 Шмонин Ю.Б. Пирометаллургическое обеднение шлаков цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1981. – 131 с. 3 Лакерник М.М., Мазарчук Э.Н. Переработка шлаков цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1977. – 158 с. 4 Ванюков А.В., Зайцев В.Я. Шлаки и штейны цветной металлургии. – М.: Металлургия, 1969. – 406 с. 5 Санакулов К.С., Хасанов А.С. Переработка шлаков медного производства. – Ташкент: ФАН, 2007. – 256 с. 6 Таужнянская З.А. Технология извлечения металлов из шламов, отвальных хвостов обогатительных фабрик и шлаков металлургического производства за рубежом. – М.: Цветметинформация, 1978. – 58 с. 7 Шелудяков Л.Н., Косьянов Э.А. Комплексная переработка шлаков цветной металлургии. – Алма-Ата: Наука, 1990. – 167 с. 8 Fernandez-Caliani J.C., Rios G., Martinez J., Jimenez F. Occurrence and speciation of copper in slags obtained during the pyrometallurgical processing of chalcopyrite concentrates at the Huelva smelter (Spain) // Journal of Mining and Metallurgy. Sect. B: Metallurgy. – 2012. – V. 48 (2) B. – P. 161–171. DOI:10.2298/JMMB111111027F. 9 Селиванов Е.Н., Беляев В.В., Гуляева Р.И., Копылов А.С., Сельменских Н.И. Фазовый состав продуктов и распределение металлов при флотации конвертерных шлаков Среднеуральского медеплавильного завода // Цветные металлы. – 2008. – № 12. – С. 23–27. 10 Ситько Е.А., Сукуров Б.М., Оспанов Е.А., Медведев О.С. Влияние термообработки конвертерных шлаков Балхашского медьзавода на их структуру и фазовый состав // Известия НАН РК. Сер. геол. и тех. наук. – 2017. – № 3. – С. 175–184. 11 Urosevic D.M., Dimitrijevic M.D., Jankovic Z.D., Antic D.V. Recovery of copper from cooper slag and copper slag flotation tailings by oxidative leaching. // Physicochem. Probl. Miner. Process. – 2015. – V. 51. N 1. – P. 73−82. http://dx.doi.org/10.5277/ppmp150107 12 Dimitrijevic M.D., Urosevic D.M., Jankovic Z.D., Milic S.M. Recovery of copper from smelting slag by sulphation roasting and water leaching. // Probl. Miner. Process. 2016. – V. 52. N 1. – P. 409–421. http://dx.doi.org/10.5277/ppmp160134 13 Ziyadanoğullari B., Ziyadanoğullari R. The revovery of copper and cobalt from oxidized copper ore and converter slag. // Turk J Chem. – 1999. – V.23. – P. 51–55. 14 Bulut G., Perek K.T., Gül A., Arslan F., and Önal G.. Recovery of metal values from copper slags by flotation and roasting with pyrite. // Minerals & Metallurgical Processing. – 2007. – V. 24. N 1. – P. 13–18. 15 Пат. 20220 РК. Способ переработки шлаков / Комков А.А., Федоров Ф.Н., Досмухамедов Н.К., Быстров В.П.; опубл. 15.11.2010. Бюл. № 11. 16 Mookherjee S., Gadkari A.A., Deo D.M., Goswami A. Pyrometallurgical preconcentration technique for the recovery of copper, nickel and cobalt from copper converter slag // Mineral Processing and Extractive Metallurgy. Review. – 1992. – V. 9. N 1–4. – P. 213–222. Published online: 26 Apr 2007. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/08827509208952706 17 Тарасов А.В. Влияние оксида кальция на потери металлов со шлаком в барботируемой ванне // Цветные металлы. – 2006. – № 7. – С. 18–19. 18 Кожахметов С.М., Квятковский А.Н., Ситько Е.А. Роль окиси кальция в равновесном распределении меди в системе медь-шлак-кислород // Вестник АН КазССР. – 1977. – № 12. – С. 46–52. 19 Бобров В.М., Ситько Е.А., Квятковский А.Н. Влияние содержания оксида кальция на растворимость свинца в шлаках // Комплексное использование минерального сырья. – 1989. – № 2. – С. 45–47. 20 Джумабаева З.Ш., Есютин В.С., Аскаров К.С., Зубакова И.С. Давление пара сурьмы над медными расплавами // Комплексное использование минерального сырья. – 1986. – № 12. – С. 38–40. 21 Roine A. Outokumpu HSE chemistry for windows. Chemical reactions and equilibrium software with extensive thermochemical database. – Pori: Outokumpu research 04. – 2002. – Chemistry 5. 22 Квятковский А.Н., Кожахметов С.М., Квятковский С.А. Электропечь с коксовым фильтром для переработки шлаков медной и свинцовой промышленности // Комплексное использование минерального сырья. – 1998. – № 4. – С.55–59. |
Мақалаға сілтеме: Sit’ko Ye. A., Sukurov B. V., Ruzakhunova G. S., Omirzakov B. A., Bajduisenova A. E. (2018). COMPREHENSIVE PROCESSING OF CONVERTER SLAG. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 45–57. https://doi.org/10.31643/2018/6445.6
Тақырыбы | ВАНАДИЛІ ҚОЖДЫ АЛУ МЕН БІРГЕ ТЕМІРЛІ ҚОРТПАНЫҢ ОҢТАЙЛЫ ҚОРЫТУ ЖӘНЕ КОНВЕРТІЛЕУ ПАРАМЕТРЛЕРІН АНЫҚТАУ |
Авторлар | Ультаракова А. А., Онаев М. И., Касымжанов К. К., Есенгазиев А. М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер |
Металлургия және кен байыту институты,титан және сирек қиын балқитын металдар зертханасы, Алматы, Қазақстан Ұлтарақова А. А., т.ғ.к., зертхана меңгерушісі қызметін атқарушы, e-mail: ult.alma@mail.ru Онаев М. И., т.ғ.к., доцент, бас ғылыми қызметкер Қасымжанов К. К., бас инженер Есенгазиев А. М., РhD докторанты, бас инженер |
Түйіндеме | Масальское кен орынындағы титаномагнетит концентратын қайта өңдеу тотықсыздандырып күйдіру, күйіндіні магнитті сепарациялау, тотықсызданған металдың ірі фазаларын және күйіндінің магниттік фракциясын балқыту, сонымен қатар шойынды одан әрі конверттеу арқылы ванадий қосындысы бар шлакты және темір қосындысы бар қорытпаны алуды қамтиды. Магнитті фракциялы және +0,1 мм класс күйіндіні балқытуды 1400, 1450 және 1500 °С температураларда тотықсыздандырып күйдіруден кейін жүргіздік. Күйіндінің магниттік фракциясы және +0,1 мм классты оптималды балқыту температурасы 1450 °С, ұсталыным 20 мин. Алынған қорытпалардың химиялық, минералогиялық және электрон-зондтық анализі, фазалардың балқытудан соң, біртекті, құрылымды және магнитті болатынын көрсетті. Темір матрицаның құрамы 88-90% тотықсыздандырылған темірден және 7 % марганец қосындысынан түзілген. Матрицаның агрегативті құрылымы,біршама үлкен ұлғайтуларда байқалатын цементтеуші массасы бар, домалақ, сопақша даралардың болуымен түсіндіріледі. Ванадий барлық пробаларда домалақ темір даралардың арасындағы интерстицияларда шоғырланады. Көміртегі темірмен бірге ірі қосындыларда болады. Алынған шойындардың құрамы, салмақ. %: 88,3-90,2 Feобщ; 0,286-0,354 V; 0.012-0.236 Ti; 3.54-4.06 C. Шойынды конвертирлеу «Kejia» фирмасының камералық пешінен, ауа шығын өлшегішінен, ауа беретін 2FY-1B насосынан құралған лабораториялық қондырғыда жүргізілді. Шойындардың конвертирлеу параметрлері анықталды: температура интервалы 1200-1450 °С, ауа берісі 5 – 10 л/мин кезіндегі ұзақтылық 110мин. Құрамы келесідей ванадий қосындысы бар шлактар алынған, салмақ. %: 13,8-16,05 V2О5; 35,9-42,8 Feобщ; 3,5-11,17 TiО2; 3,78-17,66 SiО2; 1,6-2,9 Cr; 5,95-9,5 Mn. Темір қосындысы бар қорытпалардың құрамы, салмақ. %: 96,8-97,1 Feобщ; 0,11-0,26 Ti; 0,1-0,14 V; 0,78-1,2 С; 0,1-0,13 Si; 0,035-0, 041 Cr; 0,3-0,4 Mn. Біз алған шойындар мен ванадий шлактарының құрамындағы қоспалы компоненттердің мөлшері кездесетін аналогтарымен сәйкес келеді. |
Түйін сөздер | титаномагнетит, темір оксиді, көміртегі, қаттыфазалы тотықсыздану, магниттік сепарация, балқу, шойын, конвертирлеу, ванадий, шлак |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
20 Грейвер Н.С., Клушин Д.Н., Стригин И.А., Троицкий А.В. Основы металлургии. – М: Государственное научно-техническое издательство литературы по черной и цветной металлургии. – 1961. – 24 с. |
Мақалаға сілтеме: Almagul Ultarakova, M. I. Onayev, K. K. Kasymzhanov, A. M. Esengaziyev. (2018). DETERMINATION OF OPTIMUM PARAMETERS OF MELTING AND CONVERTING OF IRON-CONTAINING MELT WITH THE PRODUCTION OF VANADIUM-CONTAINING SLAG. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 57–65. https://doi.org/10.31643/2018/6445.7
Материалтану
Тақырыбы | КӨПҚЫЗМЕТІ БОЙЛЫҚ-СЫНАЛЫ ОРНАҚТА ЖОЛАҚТЫ ЖАЙМАЛАУДЫҢ КЕРНЕУЛІ-ДЕФОРМАЦИЯЛЫ КҮЙІН ЕЛІКТЕП МОДЕЛЬДЕУ |
Авторлар | Машеков С. А. (Алматы), Киянбекова Л. Р. (Бішкек, Қырғызстан), Машекова А. С. (Астана), Уразбаева Р. Е. (Бішкек, Қыргызстан) |
Авторлар туралы мәліметтер |
К. И. Сатпаев атындағы Қазақ үлттық зертеу техникалық университеті, «Машина құрастыру, материалтану және машина жасау өндірісінің технологиясы» кафедрасы, Алматы, Казахстан Машеков С. А., т.ғ.д., профессор Назарбаев Университет, Астана, Казахстан Машекова А. С., PhD, лектор И. Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті, Бішкек қ., Қырғызстан Қиянбекова Л. Р., магистр, аспирант Уразбаева Р. Е., магистр, аспирант |
Түйіндеме | Осы мақалада дайындаманы бойлық-сыналы орнақта илемдеген кезде, пайда болатын кернеулі-деформациялы күйі зерттелген. Шеткі элемент әдісімен және «MSC.Super Forge» бағдарламасымен бойлық-сыналы орнақта илемдеуді модельдеп, кернеулі-деформациялы күй мен температураның таралуының негізгі заңдылықтары анықталған және сандық мәліметтері табылған. Илемдеуді модельдеген кезде әртүрлі дара жаншулар қолданылған. Илемділік шегін анықтау үшін STD 812 пластометрі қолданылып, сынаулар жүргізілді. Осы пластометр 1500 °C температурасына дейігі температураларда үлгіліктерді бұраумен, қысумен және тартумен сынауға мүмкіндік береді. Сынағанда,әрбір өтімде берілген деформация дәрежесімен және жылдамдығымен дайындаманыүздіксіз немесе бөлшектеп жаншуды іске асыруға болады. Пластометр, металдар мен қорытпалардың деформация кедергісі қисық сызығын автоматты бере алатын басқару блогымен және копьютер бағдарламасымен қамтамасыз етілген. Болат 08кп жеткілікті жоғары илемділік шегіне және қанағатанарлық деформацияланудың кең аралығына иемденетіндігі дәлелденген. Сынау температура өскен сайын, қолданылған деформация жылдамдықтарында илемділік шегі де жоғарылайтындығы және бойлық сыналы орнақта болат 08кп жасалған жолақты илемдегенде металдың тұтастылығы бұзылмай деформация іске асырылатындығы дәлелденген. Көпқызметті бойлық-сыналы орнақтың бастапқы сатысында дайындаманы илемдеген кезде кернеу мен деформацияның қарқындылығы металды пішінбілікпен қарпитын аймақтарда шоғырланатындығы, ал келесі сатыларында кернеу мен деформация қарқындылықтарының мәндері, деформацияланатын дайындама ортасында немесе шетінде үлкейетіндігі жұмысты көрсетілді. Орнақ қапастары бойынша деформация мен кернеу қарқындылықтарының дайындама ортасынан шетіне қарай біртіндеп біркелкі таралуы, деформация ошағы бойынша ығысу деформациясы қарқындылығын біркелкі таратып, жоғары сапалы қаңылтырды алуға мүмкіндік жасайды. |
Түйін сөздер | илемдеу, кернеулі-деформациялы күй, сандық модельдеу, кернеу мен деформация қарқындылығы, дара жаншу, илемділік. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
3 Иванченко В.Г., Тилик В.Т., Штехно О.Н., Голубых Г.Н., Коваль С.Н., Панченко В.С. Современные тенденции развития технологии производства горячекатаных особо тонких полос // Фундаментальные и прикладные проблемы черной металлургии: Сб. науч. тр. – Дніпропетровськ: ІЧМ НАН України, 2004. – Вип. 8. –С. 232–38. 4 Зиновьев A.B. Технология прокатки и смотки тонких полос на литейнопрокатном агрегате // Новости черной металлургии за рубежом. – 2006. – № 2. – С. 49–52. 6 Рудой Л.С. Двухвалковая установка непрерывной разливки стали (ДВ УНРС) // Металлургическая и горнорудная промышленность. – 2010. – №7. – С.244–246. 7 Grydin O., Batyrshina E., BachFr.W. Mathematische Modellierung des Giebens von dunnen Blechennachdem Zwei-Rollen-Verfahren // 27th CADFEM Users’ Meeting: Proceedings of ANSYS Conf. – Leipzig, Germany, 2009. –S. 1–9. 9 Гун И.Г., Салганик В.М., Пивоваров Ф.В. Тонкослябовые литейно-прокатные агрегаты: развитие технологии, компоновок и оборудования // Черная металлургия: Бюл. НТиИЭ. – 2000. –Вып. 3-4. – С. 23–25. 10 Ефименко С.П., Тарасевич Ю.Ф. Перспектива производства особо тонкого горячекатаного листа // 3-ий конгр. прокатчиков: Тр. конгр. – Москва, Россия, 2008. – С. 60–65. 11 Антипин В.Г. Прогресс в производстве тонких стальных полос // Бюллетень. Черная металлургия. – 2002, – № 8. – С. 3–9. 12 Бобих П., Бореи Р., Ротта М. Тенденции развития технологии и оборудования для производства высококачественной полосовой стали // 4-ый конгр. прокатчиков: Тр. конгр. – Магнитогорск, Россия, 2001, 16-19 окт. – С. 54–57. 13 Рахадилов Б. К., Степанова О. А., Сагдолдина Ж. Б., Байсеркенова Т. Н. Структура поверхности быстрорежущей стали Р6М5 после электронно-лучевой обработки // Комплексное использование минерального сырья. – 2017, – № 3 – С. 54–58. 16 Пат. 31750РК. Многофункциональный продольно-клиновый стан для прокатки листов из сталей и сплавов / Машеков С.А., Машекова А.С., Нугман Е.З. Опубл. 30.12. 2016, Бюл. № 18. 18 Иванов К.М., Шевченко В.С., Юргенсон Э.Е. Метод конечных элементов в технологических задачах ОМД: Учебное пособие. – С-Пб: Институт Машиностроения, 2000. – 217 с. 19 Солдаткин А., Голенков Ю. MSC. User Forge как один из элементов системы виртуального производства и управления качеством изделий // САПР и графика. – 2000. – № 7. – С. 11–13. |
Мақалаға сілтеме: Mashekov, S. A., Kiyanbekova, L. R., Mashekova, A. S., … Urazbayeva, R. E. (2018). SIMULATION MODELING OF STRESSED-DEFORMED MODE OF BAND AT ROLLING IN A MULTI-FUNCTIONAL LONGITUDINAL-WEDGE MILL. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 66–76. https://doi.org/10.31643/2018/6445.8
Тақырыбы | ҚҰЙМАЛЫ АЛЮМОҚАЛЫПТАМАЛЫ КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРДЫ ДИСКРЕТТІ АРМИРЛЕУ ҮШІН ЖАҢА ТИТАН КАРБИДТТІ ТОЛТЫРҒЫШТЫ ЖАСАП ШЫҒАРУ |
Авторлар | Паничкин А. В. (Алматы), Калашников И. Е. (Мәскеу, Ресей), Кшибекова Б. Б., Имбарова А. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәліметтер | Металлургия және кен байыту институты, металтану зертханасы, Алматы, Қазақстан Паничкин А. В., т.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: abpanichkin@mail.ru Кішібекова Б. Б., ғылыми қызметкер Имбарова А. Т., ғылыми қызметкер РҒА А.А. Байков атындағы Металлургия және материалтану институты Металл және композиттік материалдар мен наноматериалдардың беріктігі мен пластикалық зертханасы, Мәскеу, Ресей Калашников И. Е., т.ғ.д., жетекші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Жұмыста дискретті карбид титанмен толтырылған құйма алюмоматрицалы композитті материалды алу және сипаттамаларын жоғарылату әдісі бойынша жетілдіру мақсатында, in-situ және ex-situ әдістерімен армирленген композиттердің құрылы мен қасиеттерін зерттеулер келтірілген. Ол үшiн титан және карбид, рафит және титан ұнтақ қоспаларынан жасалған прессовканы енгізу барысында TiC қабаты астын синтездеу әдісін қолданылған және AlnTim матрицасындағы TiC және TiC ұнтағын алюминий құймасында синтездеп механикалық араластыру. In-situ әдісі алюминий және оның құймаларын карбид титан бөлшектерімен дискретті армирлеу төмен эффективтілігімен сипатталады, ол пресстеу көлеміндегі титан ұнтағының интенсивті араласуымен байланыстылығы көрсетілеген. Осы әдіс магний немесе кремниймен легирленген алюминий құймаларын армирлеу үшін жарамсыз болып табылады. Титан алюминидтары мен алюмосилицидтарын активті құрылуы және титан карбидының синтезiн iс жүзiнде толық тоқтатылу болғандықтан балқытпаның шашыратуымен бірге жүреді. 6000 град/сағ дейінгі қыздыру жылдамдығы шартында Al4C3 және Ti арасындағы СВС-реакция Al3Ti матрицасындағы TiC және Ti3AlC2 глобуляр пiшiнi дисперсті карбидтің құрылуына алып келеді. Қыздыру жылдамдығын арттыруымен және жылу қайтарғыштың ұлғаюнан реакция кезіде тепе-тең емес фазалар пайда болады. Мұндай шарттарда реакцияның сатылығы туралы болжауға мүмкiндiк бердi және алюминийдың карбидымен анықталды. Бiрiншi кезеңде алюминий және титан карбиді және қалыптасады және келесi ретте титанмен реакцияға түседі. СВСтың реакциясы орнағаннан кейін алюминий құймасына брикеттерді енгізгеннен кейін, матрицаның еруi мен құйманың көлемінде карбид титанның таралуын қамтамасыз етпейді. Бұл алдын-ала оларды ұнтақтауды қажет етедi.TiC-Al3Ti алюминииді ұнтақтармен Ex-situ армирлеу, Al3Ti матрицалары белсенді ериді және алюминий балқытпалары олардың бетiнде жақсы араласады, жақсы нәтижемен сипатталады. Биiк тиiмдiлiк болғандықтан сипатталады және матрица Al3Ti келесi белсендi еруi. Al3Ti фаза бұл ретте қайта кристалданады. Содан кейін Al3Ti фазасы қайта кристалданады, ал босатылған карбидттер жиналған түрде, балқытпа көлемінде тарайды. TiC ұнтағымен ex-situ армирленген композит қасиеттеріне ие болатын материал алынады. Бұл TiC-Al3Ti ұнтақтарды пайдаланып, дискретті армирленген алюмоматрицалық композитті материалдарды алуға мүмкіндік беретінін нұсқайды. |
Түйін сөздер | дискретті толтырғыш, титан карбиді, титан алюминиді, құймалы алюмоматрицалы композитті материал |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі | 1 Pramod S.L., Bakshi S.R., Murty B.S. Aluminum-Based Cast In Situ Composites: A Review // Journal of Materials Engineering and Performance.– 2015. – V. 24.N6. –P.2185–2207. doi:10.1007/s11665-015-1424-2. 2 Михеев Р.С., Чернышова Т.А. Дискретно армированные композиционные материалы системы Al-TiC. Обзор // Заготовительные производства в машиностроении. – 2008. – № 11. – С. 44–53. 3 Луц А.Р., Галочкина И.А. Алюминиевые композиционные сплавы – сплавы будущего. – Самара: Самар. гос. техн. ун-т, 2013. – 82 с. 4 Mazaheri M., Meratian R., Emadi A., Najarian R. Comparison of microstructural and mechanical properties of Al–TiC, Al–B4C and Al–TiC–B4C // Materials Science and Engineering: A. – 2013. – V. 560. –Р. 278–287.DOI: 10.1016/j.msea.2012.09.068. 5 Луц А.Р., Макаренко А.Г. Самораспространяющийся высокотемпературный синтез алюминиевых сплавов. – Самара: Самар. гос. техн. ун-т, 2008. – 175 с. 6 Amosov A.P., Luts A.R., Makarenko A.G., Yakubovich E.A. SHS of composition alloys in aluminum melt // IX Internation. Symp. on Selfpropogating High-temperature Synthesis. – Dijon, France, 2007. 7 LiangY.F., Dong S.Q.Microstructure and tensile properties of in-situ TiCp/Al – 4.5 wt. % Cu composites obtained by direct reaction synthesis // Materials Science and Engineering: A. – 2010. – V. 527. N 29–30. –Р. 7955-7960. DOI: 10.1016/j.msea.2010.08.098. 8 Bin Yang, Guisheng Gan, Lu Yang, Miao Sun, Haibo Zhang, Zhigang Zak Fang. Microstructural characterization and wear behavior of in-situ TiC/7075 composites synthesized bydisplacement reactions and spray forming // Materials Science and Engineering: A. – 2011. – V. 528. N 18. –Р. 5649–5655. DOI: 10.1016/j.msea.2010.09.103. 9 Dongshuai Zhou, Feng Qiu, Qichuan Jiang. The nano-sized TiC particle reinforced Al–Cu matrix composite with superior tensile ductility // Materials Science and Engineering: A. –2015. – V. 622. –Р. 189–193. DOI: 10.1016/j.msea.2014.11.006. 10 Nukami T., Flemings M.C. In-situ synthesis of TiC particulate reinforced aluminium matrix composites // Metallurgical and Materials Transactions а. – 1995. – V. 26. – Р. 1877–1884. DOI: 10.1007/BF02670775. 11 Nukami Tetsuya. The growth of TiC particles in an Al matrix // Journal of Materials Science Letters. – 1998. – V. 17. – Р. 267–269. DOI: 10.1023/A:1006513118128. 12 Delannay F., Froyen L., Deruyttere D. The wetting of solids by molten metals and its relation to the preparation of metal matrix composites // Journal of Materials Science. – 1987. – V. 22. – P. 1–16. DOI: 10.1007/BF01160545 13 Leon C.A., Lopez V.H., Bedolla E. Wettability of TiC by commercial aluminum alloys // Journal of Materials Science. – 2002. – V. 37. – Р. 3509–3514. DOI: 10.1023/A:1016523408906 14 Qiaoli Lin, Ping Shen, Longlong Yang, Shenbao Jin, Qichuan Jiang.Wetting of TiC by molten Al at 1123–1323 K // Acta Materialia. – 2011. –V. 59. N 5. – P. 1898–1911. DOI: 10.1016/j.actamat.2010.11.055. 15 Huabing Yang, Tong Gao, Haichao Wang, Xiangfa Liu. Influence of C/Ti stoichiometry in TiCx on the grain refinement efficiency of Al–Ti–C master alloy // Journal of Materials Science & Technology. – 2017. –V. 33. N 7. –P. 616-622. DOI:10.1016/j.jmst.2017.04.015. 16 Nakata H., Chon T., Kanetake N. Fabrication and mechanical properties of in-situ formed carbide particulate reinforced aluminum composite // Journal of Materials Science. – 1995. – V. 30. – Р. 1719–1727. DOI: 10.1007/BF00351601. 17 Guoqing Xiao, Fan Quncheng, Gu Meizhuan, Jin Zhihao. Microstructural evolution during the combustion synthesis of Al – TiC cermet with larger metallic particles // Materials Science and Engineering. – 2006. – V. 425. – Р. 318–325. DOI: 10.1016/j.msea.2006.03.076. 18 Song M.S., Huang B., Zhang M.X., Li J.G. Study of formation behavior of TiC ceramic obtained by self-propagating high-temperature synthesis from Al-Ti-C elemental powders // Int. J. Refractory Met. Hard. Mater. – 2009. – V.27. – P. 584 – 589.DOI: 10.1016/j.ijrmhm.2008.09.009 19 Паничкин А.В., Кшибекова Б.Б., Имбарова А.Т., Джумабеков Д.М., Алибеков Ж.Ж. Формирование карбида титана в алюминиевом расплаве при взаимодействии растворенного титана с карбидом алюминия.// Научное наследие Ш. Есенова – Сатпаевские чтения КазНИТУ им. К.И .Сатпаева: матер. междунар. конф. – Алматы, Казахстан, 2017. – С. 567–571. Электрон. сб. www.kaznitu.kz. - 20 Yeh C.L., Shen Y.G. Effects of TiC and Al4C3 addition on combustion synthesis of Ti2AlC // Journal of Alloys and Compounds. –2009. –V. 470. N 1–2. – P. 424-428. DOI: 10.1016/j.jallcom.2008.02.086. 21 Shinobu Hashimoto, Noriko Nishina, Kiyoshi Hirao,You Zhou, Hideki Hyuga, Sawao Honda, Yuji Iwamoto. Formation mechanism of Ti2AlC under the self-propagating high-temperature synthesis (SHS) mode // Materials Research Bulletin. – 2012. –V. 47. N 5. – P. 1164–1168. DOI: 10.1016/j.materresbull.2012.02.003. 22 López V.H., Scoles A., Kennedy A.R. The thermal stability of TiC particles in an Al7wt. %Si alloy // Materials Science and Engineering: A. – 2003. –V. 356. N 1–2. –P. 316–325. DOI: 10.1016/S0921-5093(03)00143-6. 23 Паничкин А.В., Карпенюк А.Н., Вайсман А.Д, Кшибекова Б.Б. Контактное взаимодействие расплава алюминия с неметаллическими материалами (С, SiC, CaSiO3) // Комплексное использование минерального сырья. – 2009. – № 1. – С. 68–74 |
Мақалаға сілтеме: A. V. Panichkin, I. E. Kalashnikov, B. B. Kshibekova, A. T. Imbarova. (2018). DEVELOPMENT OF A NEW FILLER FOR DISCRETE REINFORCEMENT OF CAST ALUMINUM-MATRIX COMPOSITES BY TITANIUM CARBIDE. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 76–88. https://doi.org/10.31643/2018/6445.9
Металл жүйелерін зерттеу
Тақырыбы | Al-Ni ЖҮЙЕСІНІҢ ДИФФУЗИЯЛЫҚ АЙМАҒЫНДАҒЫ КӨП ҚАБАТТЫ ҚҰРЫЛЫМЫН ЗЕРТТЕУ |
Авторлар | Ибраева Г. М., Сукуров Б. М., Аубакирова Р. К. (Алматы), Мансуров Ю. Н. (Мәскеу, Ресей) |
Авторлар туралы мәліметтер |
Металлургия және кен байыту институты, Металтану зертханасы, Алматы, Қазақстан Ибраева Г. М., инженер, e-mail: guizira.83@mail.ru Сукуров Б. М., т.ғ.к., жетекші ғылыми қызметкер Аубакірова Р. К., т.ғ.к., аға ғылыми қызметкер Мәскеу болат және қорытпалар институты, «Түсті металдар металтану» кафедрасы, Мәскеу, Ресей Мансуров Ю. Н., т.ғ.д., Ресей Жаратылыстану Академиясының академигі |
Түйіндеме | Ыстыққа төзімділігі өте жоғары және тығыздығы төмен болып келетін конструкциялық материалдарды жасап шығару мәселелері өзекті болып табылады. Сонымен қатар интерметаллидттер негізінде жоғары температурада төзімді және тығыздығы төмен яғни жеңіл болып келетін Al-Ni интерметалидтер қазіргі таңда үлкен қызығушылықа ие. Осыған байланысты мақаладатүйіспелі балқыту әдісімен алынған Al-Ni жүйесінің диффузиялық аймағы зерттелген. Түйіспелі балқыту әдісі арқылы бинарлы жаңа фазалардың интерметалид қоспалары түрінде алынатыны, оның температуралық-уақыттық шарттарын біле отырып интерметалидтердің қолдану аймағын кеңейтуге мүмкіндік жасайтыны көрсетілген. Al-Ni жүйесінен алынған үлгілердің көлденең қимасы арқылы олардың микроқұрылымы, элементтік құрамы растрлық электрондық микроскопия мен рентгенспектралды микроталдау (РЭМ-РСМT), және рентген дифрактометрінің көмегімен зерттелген. Зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша 1000-1300 °С аралығында изотермиялық температурадан кейін интерметалидтердің көп қабатты құрылымы қалыптасқаны көрсетілді. Түйіскен аймақта фазалық құрамы әртүрлі және металдардың шоғырлану белгісіне қарай бірнеше қабаттары орнаған ені құрылады. Түйіспелі балқыту әдісі арқылы тұрақты құрамымен әйгілі Al3Ni, Аl3Ni2, ΑlNi(β), ΑlNi3(α’), Аl3Ni5 интерметалдық қосылыстар анықталды. Сонымен қатар алынған үлгілердің көлденең қималарын салыстыру кезінде, диффузиялық аймақта элементтердің тереңдігі бойынша зерттеулерді өткізу өте тиімді екені көрсетілді. Зерттеулердің нәтижесінде Αl-Ni диаграммасының 1300-1375 °С жоғарғы температура аймағында ауыспалы құрамды болатын Al51Ni49, Al36Ni64, Al30Ni70, Al32Ni68 жаңа төрт қосылыс анықталды. Анықталған қабаттар арасындағы көп кеуектер мен жарықшақтардың кездесуі кернеу әсерінен болуы мүмкін. Микроқұрылымың қабаттары дамыған жағдайда кеуектердің пайда болуы, Френкель әсерімен байланысты деп болжанған. |
Түйін сөздер | түйіспелі балқыту әдісі, растрлық электрондық микроскопия, рентгенспектралды микроталдау, диффузиялық аймақ, көп қабатты құрылым, интерметаллид, диаграмма |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Бокий Г.Б. Кристаллохимия. М: Наука, 1971. – 400б. 3 Гегузин Я.Е. Диффузионная зона. – М.: Наука, 1979. – 344б. 12 Thermo-Calc Software. Thermocalc State Variables and State Variables. Stockholm: Sweden, 2006. – Р.748 |
Мақалаға сілтеме: Ibrayeva, G. M., Sukurov, B. M., Aubakirova, R. K., Mansurov, Y. N. (2018). MULTI-LAYER STRUCTURE OF THE DIFFUSION ZONE OF THE Al-Ni SYSTEM. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 305(2), 89–95. https://doi.org/10.31643/2018/445.10