Пайдалы қазбаларды байыту
Тақырыбы | ХАНКОК-ЛЮКЕН КРИТЕРИЙЛЕРІ БОЙЫНША ӨҢДЕЛУІ ҚИЫН АЛТЫНҚҰРАМДЫ КЕНДІ ФЛОТАЦИЯЛЫҚ БАЙЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ |
Авторлар | Усенов Н. А., Магомедов Д. Р., Қойжанова А. К., Абдылдаев Н. Н., Абубакриев А. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту орталығы, гидрометаллургияның арнайы әдіснамасы зертханасы, Алматы, Қазақстан Усенов Н. А., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: us-nur@mail.ru Магомедов Д. Р., инженер Койжанова А. К., техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісі Абдылдаев Н. Н., инженер Абубакриев А. Т., жетекші инженер |
Түйіндеме | Карьерное кен орнының өңделуі қиын алтыны бар кендерінің үлгілері зерттелді, ол бөлшектердің өлшеміне -0,071 + 0 мм-ге дейін ұсақталды, содан кейін бөліну, стандартты үлгілеу техникасына сәйкес технологиялық зерттеулер мен материалдарды құрамдық анықтау. Химиялық талдауға сәйкес үлгідегі алтынның орташа мөлшері 1.02 г/т құрайды. Басқа элементтердің және олардың қосылыстарының құрамы мынадай, %: Fe2O3 – 5.3; Feок – 2.17; SO4 2- – 0.045; S 2 + – 0.015; S2–– 0.865; Cобщ – 1.87; Cок < 0.1. Минералогиялық және электронды микроскопиялық талдау әдістері бұл үлгідегі алтын негізінен кварц пен құмтаспен араласқан пирит және микробөлшек, кварц пен құмтаста кездеседі. Өңделуі қиын кендердің жабық циклда үш рет флотациялық байытудың классикалық сызбасы көрсетілген.Флотациялық байытудың нәтижесінде зерттелген кеннен кондициялық флотациялық концентрат алынды. Құрамындағы алтынның мөлшері 26,68 г/т (20 г/т артық талап етілетін ТК талаптары), ал массасы бойынша кірістілік 3,48 %, тазарту концентратына алтынның алыну мөлшері 91,0 % құрады. Флотация қалдықтарының құрамындағы алтынның мөлшері 0.09 г/т кем, бұл шамамен 9 % алтын. Флотация процесінің тиімділігі Ханкок-Луйкен формуласы бойынша есептелген, тиімділік коэффициенті p: η = 87,5 %, жоғары тиімділігі > 75 %, флотация процесі өте тиімді екенін көрсетеді, бұл коэффициенттердің жоғары мәндерімен расталады байыту (Кобог = 26.2) және азайту (R = 28.7). Флотациялық концентраттың күрделі құрамын зиянды қоспалар (мышьяк, сурьма және органикалық көміртегі) және күкірттің құрамында пиритті түрінде алу арқылы оны тікелей цианидпен өңдеу әдісі тиімсіз болады. Бұл жағдайда флотационды концентратты өңдеудің бір нұсқасы сульфидтерді цианидацияға дейін алдын-ала химиялық тотықтыруға арналған әдіс болуы мүмкін. |
Түйінді сөздер | өңделуі қиын кен, флотациялық байыту, байыту коэффициенті, азайту коэффициенті, байыту тиімділігі, Ханкок-Люкина критериі |
Библиография тізімі |
1 Пелих B. В., Салов B. M. K вопросу об управлении процессом цианирования золота. // Вестник Иркутского Государственного Технического Университета. – 2012, – № 11, – С. 163-170. 2 Захаров Б. А., Меретуков М. А. Золото: упорные руды. – М.: Руда и Металлы, 2013 – с. 133-135. 3 Мазманян Г.А. Повышение извлечения металла из особо упорных золотосульфидных руд. // Молодёжь и наука: матер. IX Всероссийской конф. – Красноярск, Россия, 2013 – С. 6-11. 4 Турысбекова Г.С., Меретуков М.А., Бектай Е.К. Золото: Инновации в химии и металлургии: Монография. – Алматы: КазНТУ, 2015. – С.479-507. 5 Болдырев А.В., Баликов С.В., Емельянов Ю.Е., Копылова Н.В., Николаев Ю.Л., Поседко Е.Ю. Сравнительная оценка различных методов переработки упорного золотосульфидного флотоконцентрата. // Вестник Иркутского Государственного Технического Университета – 2017, – Т. 21 , № 5 – С. 161-170. 6 Кузина З. П., Анциферова С. А., Самойлов В. Г. Оптимальная схема рудоподготовки и флотации упорных золотосодержащих руд Боголюбовского месторождения // Цветные металлы. – 2005. – № 3. – С. 15–17. 7 Койжанова А.К., Ерденова М.Б., Л.Л. Осиповская, Магомедов Д.Р., Даришева А.М. Совершенствование технологии кучного выщелачивания золота из упорных полиметаллических руд. // Комплексное использование минерального сырья – 2015. – № 1. – С. 30-36. 8 Hancock R.T. Efficiency of classification // Eng. and Mining Journal. – 1920. – N 110, – P. 237-241. |
Металлургия
Тақырыбы | ҚҰРАМЫНДА АЛТЫН БАР ШИКІЗАТТЫҢ ЗАТТЫҚ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОНЫ ӨҢДЕУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ |
Авторлар | Абдылдаев Н. Н., Усенов Н. А., Койжанова А. К., Есимова Д. М., А кчулакова С. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет | Металлургия және кен байыту институты, арнайы әдіснамалы гидрометаллургия зертханасы, Алматы, Қазақстан Абдылдаев Н. Н., инженер Усенов Н. А., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: us-nur@mail.ru Койжанова А. К., техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісінің орынбасары Есимова Д. М., инженер А кчулакова С. Т., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Карьерное кен орнының Батыс флангінің тотыққан кеніне өңдеу технологиясы бойынша зерттеулер жүргізілді, кендердің құрамында алтынның көрсеткіші төмен минералогиялық және фазалық құрамды күрделі. Зерттеудің өзектілігі зерттеліп отырған тау-кен шикізатын өңдеуге арналған жер қыртысының шөгінділерімен салыстырмалы түрде айқындалады, мұнда негізгі металл алттын көптеген фазалар бойынша алтын орналасқан , оны алу үшін зауыттардағы ұқсас шикізаттарды қайта өңдеу қиындайды. Сульфидті күкірт құрамының аздығынан тотыққан түрге жататын бастапқы кеннің өкілдік технологиялық үлгісі (ТП-3) таңдалады. Материалдың құрамы бойынша гидротермальды түрде өзгертілген құмтас, алеврогенді тастар және кварцтың, карбонат-кварц құрамы бар силтстондар болып табылады және таратылған түрдегі алтын-сульфид-кварцтың қалыптасуы. Фазалық және элементтік композициялар, алтын іздеу формалары және оның руда компоненттерімен байланысы химиялық, рентген фазасы, рентгендік флуоресцентті, рационалды және анализ әдісімен зерттеледі. Кенді минералдау - бұл пирит, ал алтын сынамадағы құрам - 0,44 г / т. Кварцтық минералдардың негізгі құрамдас бөлігі 45,0% және альбит 3,5%, пирит құрамының 1,4%. Рационалды талдаулардың қорытындысы бойынша, алтынның барлық төрт фазасында табылғаны және негізінен (72,4%) тау жыныстаушы минералдарда ұсақ дисперсті алтын түрінде табылған, ол минералдың минералының кристалдық торымен байланысты аз мөлшерде едәуір мөлшерде (24,1%) кездеседі. табиғи және кварцпен жабылған. Рудалардың үш сатылы гравитациялық байытуы жүзеге асырылды, концентраттағы алтынның ең көп алынуы 47,2% құрады. Флотация кезінде тұйық циклде байыту (3 тазарту операциясы) кезінде концентраттағы алтынның қалпына келуі 64,7% құрады. -0,071 мм (80% және 90%) астық мөлшеріне ұсақталған түпнұсқа рудасын цианидпен шаймалау ерітіндіге 86,3-тен 90,9% -ға дейінгі алтынның конвертациясына мүмкіндік берді. |
Түйін сөздер | алтын кені, флотация, гравитация, гравиоконцентрат, флотациялық концентрат, цианидтеу |
Библиографический список | 1 Лодейщиков В. В., Васильева А.В. Методические рекомендации по типизации руд, технологическому опробованию и картировании коренных месторождений золота. – Иркутск: Иргиредмет, 1997. – 164 с. 2 Gold-Copper Ores // Innovations in Gold and Silver Recovery. Phase IV: Randol Int Ltd. – Colorado, USA, 1992. – V. 8. Ch. 23. – P. 4175-4428. 3 Чугаев И. Н., Борбат Л. В. Металлургия благородных металлов.– М.: Металлургия, 1987. – Т. 1. – С. 43-57. 4 Чантурия В.А., Краснов Г. Д. Прогрессивные методы обогащения и комплексной переработки минерального сырья. // Комплексная переработка минерального сырья: матер. конф. Плаксинские чтения. – Москва, Россия, 9-11 октября 1990 – 192 с. 5 Стрижко Л.С., Бобохонов Б.А., Рабиев Б.Р., Бобоев И.Р. Технологии переработки золотосодержащих руд // Горный журнал. – 2012. – № 7. – С. 45-50. 6 Лодейщиков В.В. Технология извлечения золота и серебра из упорных руд. В 2-х томах. – Иркутск: Иргиредмет, 1999.- 786 с. 7 Седельникова Г.В., Савари Е.Е., Крылова Г.С. Новые технологии добычи и переработки природного сырья в условиях экологических ограничений // Всерос. науч.-техн. конф. с междунар. участием: материалы конф., – Улан-Удэ, Россия, 26-30 июля 2004. – С.17-19. 8 Турысбекова Г.С., Меретуков М.А., Бектай Е.К. Золото: Инновации в химии и металлургии. – Алматы: Каз НТУ, 2015. – 632 с. 9 Patent 5536297 US. Gold recovery from refractory carbonaceous ores by pressure oxidation and thiosulfate leaching / Marchbank A., Thomas K., Dreisinger D., Fleming C. publ. 16.07.1996, bull. US 08/389,016 9 Patent 5536297 US. Gold recovery from refractory carbonaceous ores by pressure oxidation and thiosulfate leaching / Marchbank A., Thomas K., Dreisinger D., Fleming C. publ. july,16, 1996, ID 23536481. 10Ласкорин Б.Н.. Барский Л.А., Персиц В.З. Безотходная технология переработки минерального сырья. Системный анализ. – М.: Недра, 1984. – 334 с. 11Козин Л.Ф.. Мелехин В.Т. Выщелачивание золота из руд и концентратов с использованием цианидов и альтернативных реагентов. // Журнал прикладная химия. – 2004 – Т. 77, вып.10, – С. 1585-1604. |
Тақырыбы | ЖАНАРТАУЛЫҚ ГАЗДАРДАН РЕНИЙДІ БӨЛІП АЛУДЫҢ КЕЛЕШЕГІ. ШОЛУ |
Авторлар | Балихин А. В., Барковская О. Э. (Москва, Россия) |
Авторлар туралы мәлімет |
РАН бүкіл ресейлік ғылыми және техникалық ақпарат институты, Реферативті журнал бөлімшесі, Мәскеу, Ресей Балихин А. В., аға ғылыми қызметкер, түсті металдар металлургия РЖ редакторы, e-mail: andrefrenc@gmail.com Барковская О. Э., аға ғылыми қызметкер |
Түіндеме | Мақалада Итуруп аралындағы Кудрявый жанартауының фумарол газдарынан рений және басқа сирек металдарды алу мәселелері қаралған. Жоғары температуралы жанартаулық газдардан ReS2-ны алудың жасалған және патенттелген технологияларына шолу жасалған, сонымен қатар терең флюидтердің әрекеттегі көздерінің фумарол алқабы түріндегі ренийдің әлемдегі бірінші кенорны жүйелеп баяндалған. Жанартаудың газды ағыншаларын кешенді физика-химиялық зерттеулер негізінде олардың тұрақты сипаттары көрсетілген, фумарол қыртыстарына сипаттама берілген, ренийдің бірінші минералы – ренииттің құрамы дәлелденген және сипатталған, жылына 20-36 тоннаға дейін жанартаулық газдармен шығатын металдар шығымына баға берілген. Жанартаудағы газдардың жалпы шығынына буланатын алаңқайлардың эмиссиясы үлес қосады, олар 0,12–0,7 м/с жылдамдықпен тәулігіне 20000 – 30000 тоннаға жетеді, ал сол екі арада күшті фумарол газдарының жылдамдығы 8–120 м/с болады. Мақалада әртүрлі маркалы иониттердің күкірт қышқылды ерітінділерінен ренийді сорбциялық бөліп алу әдісітеріне шолу жасалған. Ресей және әлемдегі жалғыз кенорнынан ренийді, индийді, германийді және басқа металдарды алудың пайдалығы туралы қорытынды жасалған, ал жанартаудың фумаролды бу газды шығарылымдарын кешенді минералды шикізаттың бірегей жаңа түрі деп қарастыруға болады. Және де алынған ренийдің көлемі елдің қажеттілігін толық қанағаттандырады және өнеркәсіптің шеттен әкелінетін ренийге қажеттілігі жойылады. Ренийді өнеркәсіптік масштабта алу 2020 жылға жоспарланып отыр. Сирек металды концентратты газдардан алуға жұмсалған шығындардың мөлшерін сарапшылар толық ақталады деп есептейді. |
Түін сөздер | рений, фумарол газдары, ұстап қалу, алу (бөліп алу), сорбция, иониттер, Кудрявый жанартауы, Итуруп аралы |
Библиография тізімі |
1 Савицкий Е.М., Клячко В.С. Металлы космической эры.– М.: Металлургия, 1978.– 120 с. 2 Ефремов Г.А. В США не создано ни одного реального гиперзвукового аппарата.// Газета Известия. – 11.01.2017. 3 Патент 1804141 RU. Сплав на основе рения / Шаталов В.В., Паршин А.П., Юшкин М.П.; опубл. 27.05.96. Бюл. № 15. 4 А.С. 533661 СССР. Сплав на основе рения / Кондратов Н.М., Рогова И.В., Савицкий Е.М.; опубл. 30.10.76. Бюл. № 40. 5 Балихин А.В., Барковская О.Э., Ганина Н.И., Петрова Г.Г. Рений из вулканических газов // Депонированные научные работы ВИНИТИ РАН. № 61-В2017 от 25.05.2017. Аннотированный библиографический указатель. – 2017. – № 4. – 13 с. 6 Зеликман А.Н. Металлургия редких металлов. – М.: Металлургия, 1980. – 328 с. 7 Химия и технология редких и рассеянных элементов. Часть III. Под ред. Большакова К.А. – М.: Высшая школа, 1976. – 320 с. 8 G.Lindeman. Rhenium // Neue Hutte. – 1957 – № 2. – Р. 200. 9 Гончаров Г.В. Краткий анализ мировых рынков рения и молибдена. // Рений, вольфрам, молибден: матер. междунар. науч.-практ. конф., Москва, Россия, 2016. – С. 12-26. 10 Патент 3723595 США. Process for recovering volatilized rhenium oxides and sulfur oxides from gas streams. / Spedden H., опубл. 27.03.1973. Бюл. № 11. 11 Патент 3783158 США. Process for recovering volatilized metal oxides from gas streams / Platzke R., Spedden H., опубл. 01.01.1974. Бюл. № 1. 12 Загородняя А.Н., Абишева З.С.,Шарипова А.С., Современное состояние производства перрената аммония в Казахстане. // Рений, вольфрам, молибден: матер. междунар. научно-практ. конф., Москва, Россия, 2016. – С. 27-30. 13 Патент 2159296 RU. Способ извлечения рения и других металлов / Шадерман Ф.И., Кременецкий А.А., Штейнберг Г.С.; опубл. 20.11.2000. Бюл. 17. 14 Кременецкий А.А., Завод на вулкане. // Наука и жизнь. – 2000 – № 11. – С. 24-25. 15 Патент 2312158 RU. Способ извлечения рения и других элементов / Синегрибов В.А., Сотсков К.В., Штейнберг Г.С.; опубл. 10.12.2007. Бюл. № 43. 16. А.С. 1368008 СССР. Виброскруббер для очистки газовоздушных смесей / Новиков А.И., Скворцов А.Н., Балихин А.В.; опубл. 22.09.1987. Бюл. №3. 17 Заявка 2002111876/02RU. Способ извлечения рения и других элементов / Синегрибов В.А., Бочкарев В.М.; опубл. 27.01.2014. Бюл. № 2. 18 Ткаченко С.И. Высокотемпературные фумарольные газы, конденсаты и сублиманты вулкана Кудрявый острова Итуруп: автореф. дис. канд. геолого-минералогич. наук: 04.00.08. / Институт экспериментальной минералогии РАН и Геологический факультет МГУ. – Черноголовка, 1996. – 204 с. 19 Бочарников Р.Е. Физико-химические аспекты магматической дегазации на вулкане Кудрявый: автореф. дис. канд. геолого-минералог. наук: 25.00.04. / Институт экспериментальной минералогии РАН. – Черноголовка, 2002. – 178 с. 20Чаплыгин И.В. Рудная минерализация высокотемпературных фумарольных газов вулкана Кудрявый: автореф. дис. канд. геолого-минералогических наук: 25.00.11. / Институт геологии рудных месторождений, петрографии, минералогии и геохимии РАН (ИГЕМ РАН) –. Москва , 2009 – 186 с. 21 Бочарников Р.Е., Князик В.А., Штейнберг А.С., Штейнберг Г.С. Эмиссия газов, рудных и петрогенных элементов на вулкане Кудрявый, остров Итуруп, Курильские острова // Доклады РАН. – 1998. – Т. 361., № 5 – С. 671-674. 22 Хабиров В.В., Хабирова М.В. Предложения по технологиям извлечения рения и сопутствующих металлов на вулкане Кудрявый (о.Итуруп). // Цветная металлургия. – 2016. – №2 . – С. 19-22. 23 Палант А.А., Трошкина И.Д., Чекмарев А.М. Металлургия рения. – М.: Наука, 2007. – 298 с. 24 Блохин А.А., Мурашкин Ю.В. Амосов А.А. Оценка возможности сорбционного извлечения рения из промывной серной кислоты систем мокрой очистки медно-никелевого производства // Цветные металлы. – 2006. – № 8.– С. 94-98. 25 Садыканова С.Э., Загородняя А.Н., Абишева З.С., Шарипова А.С. Десорбция рения раствором аммиака из слабоосновного анионита А170 // Комплексное использование минерального сырья. – 2013. – № 3. – С. 9-14. 26 Петров Г.В., Бодуэн А.Я., Фокина С.Б. Извлечение рения из многокомпонентных сернокислых растворов анионитами Cybber. // Фундаментальные исследования – 2014.– № 11.–С. 2604-2609. 27 Кольцов И.Ю., Синегрибов В.А., Калашников А.В., Захаров А.А. Извлечение рения из фумарольных газов. // ВНИИХТ-65 лет: сб. науч. тр. – М.: Винпресс, 2016. – 368с. 28 Собрание Законодательств Российской Федерации. Постановление Правительства РФ от 29 декабря 2016 г. № 1539 «О внесении изменений в федеральную целевую программу «Социально-экономическое развитие Курильских островов (Сахалинская область) на 2016-2025 годы». [Электрон. ресурс]. – 2016. – URL: http://government.ru/docs/all/110010 (дата обращ. 17.05.2017). |
Физика-химиялық зерттеулер
Тақырыбы | КҮКІРТ-ТЕЛЛУР БАЛҚЫМАЛАРЫНЫҢ БУЛАНУ ЖӘНЕ ТҮЗІЛУ ТЕРМОДИНАМИКАСЫ |
Авторлар | Бурабаева Н. М., Володин В. Н., Требухов С. А., Ниценко А. В., Болатбеков Б. Б. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет | Металлургия және кен байыту институты, вакуумдық үрдістер зертханасы, Алматы, Қазақстан Бурабаева Н.М., техника ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер, e-mail: Nuri_eng@mail.ru Володин В.Н., техника ғылымдарының докторы, физ.-мат. ғылымдарының докторы, бас ғылыми қызметкер Требухов С.А., техника ғылымдарының кандидаты, директор орынбасары Ниценко А. В., техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісі |
Реферат | Күкірт және теллур балқымаларындағы белсенді шамалар негізі, қаныққан бу қысымы парциаль шамасы ретінде есептелген, яғни таза элементке байланысты бу қысымының ерітіндісі қарастырылды, олар температура концентрациялы тәуелділіктермен көрсетілген, термодинамикалық араластыру функциялары анықталды: концентрациялы тәуелділік түріндегі энтальпия және энтропия. Жүйені идеал ерітінділер заңынан айнымалы таңбалы ауытқулар ерекшелендіреді: теріс теллурмен бай қорытпалар саласында және оң 40 ат. % астам құралған күкірт құрамынан тұратын ерітінділер үшін. Термодинамиқалық тұрақтылар екі концентрациялы интервальдар жүйесіне есептелген: 0 – 45 ат. % S(100 – 55 ат. % Те) және 45 – 100 ат. % S( 55 – 0 ат. % Те), анықталған қателігі 9,69 % құрады. Күкірт және теллурдың қаныққан бу порциальды қысым шамасы негізінденде ала отырып сұйық қорытпалардың булануы энтальпия және энтропия мағыналары теллур-күкірт балқымалары бойынша есептелген және олар концентрациялы тәуелділік түрінде ұсынылған. Балқыманың күрделі молекулалық құрамы туралы порциальді термодинамикалы функцияның қалыптасуы визуалды өзгерістер куәландырады. Теллур-күкірт жүйелерінің булану балқымаларындағы есептелген тұрақтылар, күкірт және теллур молекулярлы құрамы туралы априорлы ақпаратты ескере отырып, концентрациялы элементтер бойынша өзгерді, полимерлерден құралған булы фазаның күрделі құрам болуына болжау берілді. Термодинамикалық тұрақтылардың қалыптасуы алынған концентрациялы тәуелділіктер түрінде және теллур мен күкірттің сұйық ерітінділердің булануы термодинамикалық есептеулерде қолданыс табуы мүмкін, физика-химиялық базада осы элементтермен толықтырулар жасауға болады. |
Түйінді сөздер | күкірт, теллур, белсенділік, балқытпа, энтальпия, энтропия, араласу, булану. |
Библиография тізімі | 1 Володин В. Н., Бурабаева Н. М., Требухов С. А. Ерсайынова А. А. Фазовая диаграмма селен – сера при давлениях 1·10-5 - 1·10-1 МПа // Журнал физической химии. – 2016. – Т. 90. – № 11. – С.1663-1668. 2 Володин В. Н., Требухов С. А., Бурабаева Н. М., Ниценко А. В. Фазовые равновесия расплав – газ и диаграммы состояния системы селен – теллур // Журнал физической химии. – 2017. – Т.91. – № 5. – С. 754-758. 3.Jiaxin Cui, Cuiping Guo, Lei Zou, Changrong Li, Zhenmin Du. Experimental investigation and thermodynamic modeling of the Se-Sn-Te system // Journal of Alloys and Compounds. –2015, Vol. 645. – P. 153-165. 4 Морачевский А. Г. Термодинамика расплавленных металлических и солевых систем. - М.: Металлургия, 1987. - 240 с. 5 Володин В. Н., Исакова Р. А. Дистилляционные процессы разделения сульфидных и металлических расплавов: теория и технология. - Караганда: Tengri Ltd, 2015. – 261 с. 6 Новоселова А. В., Пашинкин А. С. Давление пара летучих халькогенидов металлов. – М.: Наука. – 1978. – 112 с. 7 V. N. Volodin, N. M. Burabayeva, S. A. Trebukhov, A.V. Nitsenko, B. B. Bolatbekov. Saturated vapor pressure of tellurium and sulfur over their melts // Комплексное использование минерального сырья (Complex Use of Mineral Resources). - 2017. - № 2. - С.22-26. 8 Журавлева М.Г., Чуфаров Г.И. О разделении серы и селена // Журнал прикладной химии. – 1951. – Т. 24. – № 1. – С. 28-31. 9 Rao Y.K. Composition of liquid-saturated selenium vapor // Metallurgical and Materials Transactions. – 1983. – V. B14. – № 1-4. – Р. 308-311. 10 Устюгов Г.П., Вигдорович Е.Н., Кудрявцев А.А. Молекулярный состав пара в системе теллур – селен // Изв. АН СССР. Неорган. материалы. – 1968. – Т. 4. – № 10. – С. 1796-1797. |
Тақырыбы | ХОВУ-АКСЫ ҮЙІНДІЛЕРІ ШЛАМДАРЫН КҮЙДІРУДІҢ ХИМИЗМІ |
Авторлар | Копылов Н. И. (Новосибирск, Ресей) |
Авторлар туралы мәлімет |
СО РАН қатты дене және механохимия институты, интеркаляциялық және механохимиялық реакция зертханасы, Новосибирск, Ресей Копылов Н. И., техника ғылымдарының докторы, жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: kolyubov@narod.ru |
Түйіндеме | Жанартаудың атқылауы, гидротермальдық көздер және басқа табиғи құбылыстар сияқты антропогендік көздер экологиялық қауіпті үйінді қалдықтары түрінде 9,4∙104 дейін күшәнді (мышьяк) литосфераға жеткізіп тұрады. Оның 90 %-н астамын құрамында күшән бар түсті металлургияның үйінді қалдықтары құрайды, ал оның құрамында күшәннің концентрациялары ~12 % дейін болатын тікелей металлургиялық қайта өңдеу қалдықтары болады. Бұл ретте ескі жабылған, іс жүзінде иесіз қалған өндірістірдің күшәнқұрамды үйінділері қоршаған ортаны ластауға ерекше қауіп төндіреді. Үйінділердің күйін бақылау қәзіргі кезде әлсіреген, немесе мүлдем жүргізілмейді. Мұндай нысандарға бұрынғы Тувакобальт комбинатының күшәннің орташа мөлшері 4,5-5,0 % болатын Хову-Аксы шламдарының үйінділерін жатқызуға болады. Осыған орай үйінділерді жою және оларды қайталама шикізат ретінде пайдалану көкейтесті мәселеге айналды. Сондықтан, шламды үйінділерден күшәнді шығару және алынған өнімдерді деарсенизациялап тауарлы өнімге айналдыру мәселелерін зерттеу ғылыми жағынан да, практикалық жағынан да қызығушылық тудырады. Бұл мәселені зерттеу аясында атқарылған жұмыс бұрынғы Тувакобальт комбинаты Хову-Аксы шламдарының үйінділерін күйдіру химизміне, соның ішінде күйдіру операциясының термодинамикалық аспектісіне арналған. Нақты айтқанда шламды күйдіргенде джонбауниттің негізгі арсенаты Ca5(AsO4)3OH түзілетін парасимплезиттің Fe3(AsO4)28H2O термиялық айрылу реакциясының Гиббс энергиясын есептеуге және шламда түзілетін парасимплезиттің, ал күйдіру өніміндегі – джонбаумиттің термодинамикалық сипаттамаларын есептеулерге арналған. |
Түйінді сөздер | күйдіру, шлам, парасимплезит, джонбаумит, Гиббс энергиясы, күшән, мышьяк |
Библиография тізімі |
1 Matschullat J. Arsenic in the geosphere – a review // Total Environ. – 2000. – V. 249, – P. 297-312. 2 Копылов Н.И. Проблемы мышьяксодержащих отвалов. Под ред. Толстикова Г.А. – Новосибирск: ГЕО, 2012. – 182 с. 3 Копылов Н.И., Каминский Ю.Д. Отвалы переработки мышьяксодержащего сырья цветной металлургии и возможности их сокращения // Комплексное использование минерального сырья, – 2016. – № 4, – С. 110-123. 4 Наумов Г.Б., Рыженко Б.Н., Ходаковский И.Л. Справочник термодинамических величин. – М.: Атомоиздат, 1971. – 240 с. 5 Термические константы веществ, под общей ред. Глушко В.П.. – М.: ВИНИТИ, 1965. – вып. I. – С. 18, 22. 6 Термические константы веществ, под общей ред. Глушко В.П.. – М.: ВИНИТИ, 1970. – вып. IV. – С. 12. 7 Термические константы веществ, под общей ред. Глушко В.П.. – М.: ВИНИТИ, 1972. – вып. VI. – С. 190, 230, 274. 8 Термические константы веществ, под общей ред. Глушко В.П.. – М.: ВИНИТИ, 1979. – вып. IX. – С. 88. 9 Касенов Б.К., Алдабергенов М.К., Пашинкин А.С., Касенова Ш.Б., Адыкенов С.М. Методы прикладной термодинамики в химии и металлургии. – Караганда: Гласир, 2008. – 332 с. 10 Киреев В.А. – Методы практических расчётов в термодинамике химических реакций. – М.: Химия, 1975. – 536 с. |
Материалтану
Тақырыбы | ТИТАНДАҒЫ КАЛЬЦИЙ-ФОСФАТТЫ ЖАБЫНДЫЛАРДЫҢ АДГЕЗИЯЛЫҚ ҚАСИЕТІ |
Авторлар | Кенжегулов А.К., Мамаева А.А., Паничкин А.В. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет | Металлургия және кен байыту институты, металтану зертханасы, Алматы, Қазақстан Кенжегулов А. К., инженер, e-mail: kazakh_1403@mail.ru Мамаева А. А.,техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісі Паничкин а.в., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: abpanichkin@mail.ru |
Түйіндеме | Жоғары жиілікті магнетрондық тозаңдандыру әдісімен 200 Вт плазма қуатымен және әртүрлі тозаңдандыру уақыты аралығында ВТ1–0 маркалы титан бетіне биоүйлесімді кальций-фосфаттық жабындылар алынды. Оже спектроскопиясы әдісімен кальций-фосфаттық жабындылардың тереңдігінен алынған элементтер конценрациясының профиль нәтижелері көрсетілген. Магнетрондық плазмада алынған кальций-фосфаттық жабындылардың фазалық құрамы мен құрылымы рентгенфазалық анализі арқылы сипатталған. ГА тиесілі дифракциондық шыңдардың үлкен шыңдар аймағына ығысатыны байқалды, оның себебі трикальцийфосфат пен титан оксидінің құрылуынан екені анықталды. Қалыңдығы 0.09 мкм, 0.72 мкм и 1.6 мкм болатын жабындыларға склерометриялық зерттеулер жүргізілген. Кальций-фосфаттық жабындылардың қалыңдығы 1.6 мкм шамасына дейін үлкейген сайын адгезиялық қасиеттерінің жақсаратыны анықталды. |
Түйн сөздер | кальций-фосфаттық жабынды, жоғары жиілікті магнетрондық тозаңдандыру, индентор, акустикалық эмиссия, үйкелу коэффициенті |
Библиография тізімі | 1 Schnettler R., Stahl J.P., Alt V., Pavlidis Т., Dingeldein E., Wenisch S. Calcium phosphate-based bone substitutes. // European Journal of Trauma. 2004. – N 30(4). – P. 219–229. 2 Pichugin V.F., Surmenev R.A., Shesterikov E.V., Ryabtseva M.A., Eshenko E.V., Tverdokhlebov S.I. The preparation of calcium phosphate coatings on titanium and nickel-titanium by rf-magnetron sputtered deposition: composition, structure and micromechanical properties. // Surf.Coat.Technol. 2008. – N 202(39). – P. 13–20. 3 Sun L., Berndt C.C., Gross K.A. et al. Material fundamentals and clinical performance of plasma-sprayed hydroxyapatite coatings: a review. // Biomed. Mater.Res. – 2001. – N 58(5). – P. 570–592. 4 Callahan T.J., Gantenberg J.B., and Sands B.E. Calcium phosphate coating draft guidance for preparation of food and drug administration submissions for orthopedic and dental endosseous implants // Characterization and performance of calcium phosphate coatings for implants: ASTM STP 1196, Emanuel Horowitz and Jack E. Parr, ASTM, – Philadelphia, 1994, – P. 185-197. 5 Inagaki M., Yokogawa Y., Kameyama T. Apatite/titanium composite coatings on titanium or titanium alloy by RF plasma-spraying process. // Thin Solid Films. – 2001. – N 386(2). – P. 222–226. 6 Zamoume O., Thibault S., Regnie G., Mecherri M.O., Fiallo M., Sharrock P. Macroporous calcium phosphate ceramic implants for sustained drug delivery. // Mater Sci Eng. – 2011. – N 289. – P. 1352–1356. 7 Яковлев В.И. Экспериментально-диагностический комплекс для исследования порошковых СВС-материалов при детонационно-газовом напылению: автореферат дис… канд. техн. наук / Алтайский Государственный Технический Университет – Барнаул, 2003. – 19 с. 8 Asri R.I.M., Harun W.S.W., Hassan M.A., Ghani S.A.C., Buyong Z., A review of hydroxyapatite-based coating techniques: sol-gel and electrochemical depositions on biocompatible metals. // Journal of the Mechanical Behavior of Biomedical Materials. – 2015. – N 9. – P. 267-325. 9 Yang Y., Kim K.H, Ong J. L., A review on calcium phosphate coatings produced using a sputtering process – an alternative to plasma spraying. // Biomaterials. – 2005. – N 26. – P. 327–337. 10 Lacefeld W.R., Hydroxyapatite coatings // An Introduction to Bioceramics. – Singapore: World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd., 1993. – P. 223–238. 11 Твердохлебов С.И., Шестериков Е.В., Мальчихина А.И. Особенности формирования кальций-фосфатных покрытий методом ВЧ магнетронного напыления на имплантатах. // Известия Томского политехнического университета. – 2012. – № 320(2). – С. 73-79. 12 Сурменева М. А., Сурменев Р. А., Пичугин В. Ф., Коваль Н. Н., Тересов А. Д., Иванова А. А., Грубова И. Ю., Игнатов В. П., Примак О., Эппле М. Исследование адгезионных свойств кремнийсодержащего кальций-фосфатного покрытия, осажденного методом ВЧ магнетронного распыления на нагретую подложку. // Поверхность. Pентгеновские, синхротронные и нейтронные исследования. – 2013. – № 10. – С. 32–40. 13 Valli J., Makela U., Matthews A., Murawa V. TiN coating adhesion studies using the scratch test method. // Vac. Sci.Technol. A: Vac. Surf. Films. – 1985. – N 3. – P. 2411-2414. 14 Mohseni E., Zalnezhad E., Bushroa A.R. Comparative investigation on the adhesion of hydroxyapatite coating on Ti-6Al-4V implant: a review paper. // International journal of adhesion & adhesives. – 2014. – N 48. – P. 238–257. 15 Lin J.C., Liu M., Ju C. Structure and properties of hydroxyapatite–bioactive glass composites plasma sprayed on Ti6Al4V. // Journal of materials science: materials in medicine. – 1994. – N 5. – P. 279-83. 16 Lacefield W. Hydroxyapatite coatings. // Annals of the New York Academy of Sciences. – 1988. – V 523. – P. 72–80. 17 Li D., Ferguson S.J., Beutler T.,Cochran DL, Sittig C., Hirt H.P., Buser D. Biomechanical comparison of the sandblasted and acid-etched and the machined and acid-etched titanium surface for dental implants. // Biomed. Mater.Res. – 2002. – N 60. – P. 325-333. 18 Родионов И.В. Создание биосовместимых покрытий на медицинских титановых имплантатах анодированием в сернокислых электролитах. // Перспективные материалы. – 2008. – № 6. – С. 45-54. 19 Мамаева А.А., Кенжегулов А.К., Паничкин А.В., Калипекова М.А. Получение кальций–фосфатных покрытий на титановой подложке в условиях микродуговой обработки. // Комплексное использование минерального сырья. – 2017. – № 2. – С. 33-40. 20 Мамаева А.А., Паничкин А.В., Кенжегулов А.К., Меркибаев Е.С. Исследование влияния термообработки на состав, структуру, морфологию биокомпозита // Ресурсосберегающие технологии в обогащение руд и металлургии цветных металлов: матер. междунар. конф. – Алматы, Казахстан, 2015. – С. 261-265. 21 Chen M., Liu D., You C., Yang X., Cui Z. Interfacial characteristic of graded hydroxyapatite and titanium thin film by magnetron sputtering. // Surface & Coatings Technology. – 2007. – N 201. – P. 5688-91 22 A. von Keudell. Surface processes during thin-film growth. // Plasma Sources Sci. Technol. – 2000. – N 9. – P. 445. |
Тақырыбы | ТЕХНИКАЛЫҚ ТАЗА СУТЕГІ АТМОСФЕРАСЫНДАҒЫ НИОБИЙ ЖӘНЕ ТАНТАЛ НЕГІЗІНЕН ТҰРАТЫН МЕМБРАНАНЫҢ СУТЕГІӨТКІЗГІШТІГІ |
Авторлар | Паничкин А. В., Дербисалин А. М., Мамаева А. а., Джумабеков Д. М., Имбарова А. Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Металлургия және кен байыту институты, Алматы, Қазақстан Паничкин а.в., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер, e-mail: abpanichkin@mail.ru Дербисалин А. М., кіші ғылыми қызметкер Мамаева А. А., техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісі Джумабеков Д.М., инженер Имбарова А. Т., кіші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Бұл жұмыста 40 мкм қалыңдықтағы тантал және ниоби фольгаларынан жасалған мембраналардың сутегіөткізгіштігін өлшеу нәтижесі көрсетілген. Өлшеулер температураның үздіксіз төмендеумен техникалық таза сутегі атмосферасында изотермиялық ұстау және циклдік температураның өзгеруі бойынша жүргізілді. Онда ниобий және тантал мембраналарының сутегіөткізгіштігіне температура мен артық қысымының мөлшерін әсері деп көрсетілген. Температураның төмендеуі сутегі өткізгіштігінің төмендеуін туғызады. Сутегі қысымының өсуі сутегіөткізгіштің максимум деңгейіне дейін мерзімін азайтады. Бұл газ қысымының артуы мембрананың сутегімен қанықтыру деңгейін тездететінін көрсетеді. Мембраналардың сынуға дейінгі жұмыс жасау ұзақтығы мен сыну мәндері бір-бірімен байланысты. Мембрана арқылы сутегі ағыны үлкен көлемде өткен сайын, оның бұзылуы жиілейді. Ол, мембраналар изотермиялық әсерінен кейін температураның тегіс төмендету бақылау жағдайымен салыстырғанда циклдық вариация температура жағдайында сутегі өткізгіштігінің сынғанға дейін жұмыс жасау уақытының едәуір көп ұзақтығын және сутегіөткізшткіктің ұзақтығын көрсететіні анықталды. Бұл құбылыс қатты 500-600°С диапазон аралағындағы температурада тантал және ниобийда сутегінің еруінің әртүрлі өзгеруі арқылы түсіндіріледі, бәлкім сутегі диффузия ықпал етеді, тантал және ниобиде сутегінің орташа концентрациясының төмендеуіне алап келеді нәтижесінде олардың пластикалық қасиетін арттырады. Температураны циклды өзгерту жағдайнда ниобий мембраналардың сутегіөткізштігінің оңтайлы режимі және мембрананың сыуға дейінгі аралығы 500 кПа қысымда 535-555°С , ал тантал бойынша 555-568°С және 300-500 кПа. Мембрананың сутегімен байланысынан кейін бетін зерттеу, олардың жарылуының негізгі себебі мембрананың кеңеюі кезінде түзілетін қатпарлардың қиылысында туындайтын микрожарықтар екенін көрсетті. Ол қатпарлардың қиылысын және одан ұтымды нысанын болдырмау үшін жағдай жасау айтарлықтай сутегі-өткізгіштігіне мембраналар қызмет мерзімін ұлғайтуға мүмкіндік береді деп күтілуде. Тантал мен ниобий мембраналарының бетінің техникалық тазасутегімен байланысында, жұқа тотықты пленкамен жабылады. Бұл ұзақ уақыт бойы сутегі өткізгіштігінің азаюына әкеледі. |
Түйінді сөздер | сутегіөткізгіштік, жұқа мембрана, ниобий, тантал, кеңею, сутегі. |
Библиография тізімі |
1 Livshits A.I., Notkin M.E., Samartsev A.A. Physico-chemical origin of superpermeability – large-scale effects of surface chemistry on «hot» hydrogen permeation and absorption in metals // Journal of Nuclear Materials. – 1990. – Vol. 170. – P. 74–94.
2 Livshits A., Sube F., Notkin M., Soloviev M., Bacal M. Plasma driven suprerpermeation of hydrogen through group Va metals. // Journal of Applied Physics. – 1998. – Vol. 84. – P. 2558–2564.3 Busnyuk A., Nakamura Y., Nakahara Y. etal. Membrane bias effects on plasma-driven permeation of hydrogen through niobium membrane // Journal of Nuclear Materials – 2001.– Vol. 290–293. – P.57–60. 4 Hatano Y., Watanabe K., LivshitsA. etal. Effects of bulk impurity concentration on the reactivity of metal surface: Sticking of hydrogen molecules and atoms to polycrystalline Nb containing oxygen // Journal of Chemical Physics. – 2007. – Vol. 127. – P. 204707-1–13. 5 Gaseund Kohlenstoffin Metallen. Ed. By Fromm E., Gebhardt E.. – Berlin: Springer, 1976. – 747p. 6 Patent 3350845. US. Separation of Hydrogen by Permeation. / Makrides A.C., Wright M.A., Jewett D.N.; publ. 07.11.1967, bull 8. 7 Nishimura C., Komaki M., Amano M. Hydrogen Permeation Characteristics of Vanadium-Nickel Alloys // Materials Transactions. JIM.(The Japan Institute of Metals) – 1991. – Vol. 32. N 5. – P. 501–507. 8 Amano M., Komaki M., Nishimura C. Hydrogen permeation characteristics of palladium-plated V-Ni alloy membranes // Journal of the Less-Common Metals. – 1991. – Vol. 172–174. – P. 727–731. 9 Buxbaum R.E., Marker T.L. Hydrogen transport through non-porous membranes of palladium coated niobium, tantalum and vanadium // Journal of Membrane Science. – 1993. – Vol. 85. – P. 29–38. 10 Edlund D.J., Friesen D., Johnson B., Pledger W. Hydrogen-permeable metal membranes for high-temperature gas separations // Gas Separation & Purification. – 1994. – Vol. 8. – P.131–136. 11 Edlund D.J., Mc Carthy J. The relationship between intermetallic diffusion and flux decline in composite-metal membranes: implications for achieving long membrane lifetime // Journal of Membrane Science. – 1995. – Vol. 107. – P.147–153. 12 Peachey N. M., Snow R.C., Dye R.C. Composite Pd/Ta metal membranes for hydrogen separation // Journal of Membrane Science. – 1996. – Vol. 111. P. 123–133. 13 Moss T.S., Peachey N.M., Show R.C., Dye R.C. Multilayer metal membranes for hydrogen separation// International Journal of Hydrogen Energy. – 1998. – Vol. 23. N 2. – P. 99–106. 14 Buxbaum R.E., Kinney A.B. Hydrogen transport through tubular membranes of palladium-coated tantalum and niobium// Industrial & Engineering Chemistry Research. – 1996. – Vol. 35. – P. 530–537. 15 Паничкин А.В., Дербисалин А.М., Джумабеков Д.М., Алибеков Ж.Ж., Имбарова А.Т. Совершенствование методики и оборудования для определения водородопроницаемости тонких плоских мембран // Комплексное использование минерального сырья. – 2017. – № 2. – С. 46-52. |
Название | МЕХАНИКАЛЫҚ ҚОРЫТПА ӘДІСІМЕН TiN/Al2O3 ЖАБЫН ҚАБАТЫН АЛУ |
Авторы | Сагдолдина Ж. Б., Скаков М. К., Рахадилов Б. К., Жадыранова А. А. (Курчатов, Семей, Өскемен) |
Авторлар туралы мәлімет | МЭ ҚР ұлттық ядролық орталығы, Курчатов, Қазақстан Шәкәрім атындағы мемелекеттік университет, Семей, Қазақстан Сагдолдина Ж. Б., кіші ғылыми қызметкер, материалдарды термиялық сынамадан өткізу зертханасы, e-mail:Sagdoldina@mail.ru Скаков М. К., физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, атом энергия институтының басшысы МЭ ҚР Ұлттық ядролық орталық, Курчатов, Қазақстан Д. Серикбаев атындағы Шығыс-қазақстанның мемлекеттік техникалық университеті, Өскемен, Қазақстан Рахадилов Б. К., PhD докторы, аға ғылыми қызметкер МЭ ҚР Ұлттық ядролық орталық, Курчатов, Қазақстан Жадыранова А. А., инженер |
Түйіндеме | Механикалық қортпа (МҚ) әдісімен алынған TiN/Al2O3 жабын қабатының морфологиясы мен механикалық қасиеттерін зерттеу нәтижелері ұсынылды. Түптөсем беткі қабатында ұнтақталған материалдардан алынатын жабын қабатының беткі морфологиялық түзілістері ұнтақтардың шарлардың динамикалық соққы аймағында болу тиімділігімен байланысты екендігі анықталды. TiN/Al2O3 жабын қабатын рентгенфазалық зерттеу нәтижесі механикалық балқыту процессі кезінде ішкі күштік кернеудің жогарғы деңгейін сипаттайтын дифракциялық спектр шыңдарының көлдеңінен ұлгайганын көрсетті. Шарлардың соққылау нәтижесінде созылмалы (жазық) жиынтық ауытқулары мен торлардың қалдық микрокергіштігінің пайда болуына себепкер болатын, Al2O3 құрылымында дислокациялық жылжулар болу мүмкін. МҚ процессі кезінде жабын қабатының түзілу механизімі құрылымдық ауытқулардың түзілуіне себепкер болатын деформациялық алмасымдармен байланысты болуы мүмкін деген жорамал ұсылынады; құрылымдық ауытқудар миграциясы жаңа қосылыстар немесе қатты езіндінің түзілуін туындататын атом құрылысында жылжулардың пайда болуына негіз болады. Зерттеу системасында жабын қабатының бастапқы құрам бөліктерімен қатар, жаңа қосылыстардың бастапқы негіздері анықталып отыр. Скратч-тестілеу әдісімен титанның беткі қабатында алынған TiN/Al2O3 жабын қабатынның жылулық өңдеусіз және 900 °C жылулық өңдеуден кейінгі адгезиялық қатаңдығы зерттелді. Зерттеу нәтижесінде жабын қабатының бұзылуына әкеп соғатын минималды күштік салмақ анықталды. Температуралық өңдеуге дейінгі және кейінгі жабын қабатының адгезиялық беріктілігін бағалау нәтижесі 900 °С кейін жабын қабатының адгезиясының жақсарғанын көрсетті. Температуралық өңдеуден кейін адгезияның жақсаруы деформациялық араластыру процессінен кейін құрылымдық релаксациясын жеңілдететін диффузиялық процесстер байланысты болуы мүмкін. ВТ1-0 титанмен салыстырғанда 900 °С температуралық өңдеуден кейін Al2O3/TiN жабын қабатының тозуға төзімділігі екі есе, микроқатаңдығы үш есе аратады. |
Түйінді сөздер | механикалық қорытпа, адгезия, температуралық өңдеу, тозуға төзімділік, керамикалық жабын қабат. |
Библиография тізімі | 1 Kobayashi K., Miwa K., Takayanagi T., Ohnaka I. Formation of Ti-Al-ZrO2 Film on the Surface of Mechanical Alloying Ball // Journal of the Japan Society of Powder and Powder Metallurgy.–1 993. – V. 40. No 10. – P. 955-958. 2 Torosyan A.R., Jonathan R.T., Korsunsky A.M., Barseghyan S.A. A New Mechanochemical Method for Metal Coating // Journal of Metastable and Nanocrystalline Materials. – 2002. – V. 13. – P. 251-256. 3 Romankov S, Hayasaka Y., Kasai E., Yoon J.-M. Fabrication of nanostructure Mo coatings on Al and Ti substrates by ball impact cladding // Surface and Coatings Technology. – 2010. – V. 205. – P. 2313-2321. 4 Zadorozhnyy V., Kaloshkin S., Tcherdyntsev V., Gorshenkov M., Komissarov A., Zadorozhnyy M. Formation of intermetallic Ni–Al coatings by mechanical alloying on the different hardness substrates // Journal of Alloys and Compounds. – 2014. – 586. – P. 373–376. 5 Li Y., Chen C., Deng R., Feng X., Shen Y. Microstructure evolution of Cr coatings on Cu substrates prepared by mechanical alloying method // Powder Technology. – 2014. – 268. – P. 165-172. 6 Погребняк А. Д., Кравченко Ю. А. Модификация механических свойств покрытий TiN/Al2O3 и TiN/Cr/Al2O3 при помощи низкоэнергетических сильноточных электронных пучков // Сверхтвердые материалы. – 2013. – № 2. – C. 56-64 7 Guittoum A., Layadi A., Bourzami A., Tafat H., Souami N., Boutarfaia S., Lacour D. X-ray diffraction, microstructure, Mo¨ssbauer and magnetization studies of nanostructured Fe50Ni50 alloy prepared by mechanical alloying // Journal of Magnetism and Magnetic Materials. – 2008. – 320. – P. 1385–1392. 8 Сагдолдина, Ж.Б. Получение керамических покрытий из оксида алюминия методом механического сплавления // Вестник КазНТУ. – 2016. – № 1(113). – С. 266-270. 9 Кривуца, З. Ф. Проблема создания металл-керамических соединений с использованием вакуумно-плазменных технологий: автореф. дис…канд. физ.-мат. наук. / АмурКНИИ ДВО РАН –Благовещенск: 2000. – 24с. 10 Аввакумов Е.Г. Механические методы активации химических процессов. – Новосибирск: Наука, 1986. – C. 110-111. Сагдолдина Ж.Б., Скаков М.К., Степанова О.А. Получение ZrO2 покрытий на поверхности стали 12Х18Н10Т методом механического сплавления // Вестник НЯЦ РК. – 2017. – № 1. – С. 103-107. |
Металл жүйелерін зерттеу
Тақырыбы | ЭЛЕКТРОНДЫ-СӘУЛЕЛІ ӨҢДЕУДЕН КЕЙІН ЖЫЛДАМ КЕСКІШ Р6М5 БОЛАТТЫҢ БЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ |
Авторлар | Рахадилов Б. К., Степанова О. А., Сагдолдина Ж. Б., Байсеркенова Т. Н. (Өскемен, Семей, Курчатов) |
Авторлар туралы мәлімет |
МЭ ҚР Ұлттық ядролық орталық, Курчатов, Қазақстан Д. Серикбаев атындағы Шығысы-Қазақстандық мемлекеттік техникалық университет, Өскемен, Қазақстан Рахадилов Б. К., PhD докторы, аға ғылыми қызметкер Шәкәрім атындағы мемлекеттік университет, Семей, Қазақстан Степанова О. А., техника ғылымдарының кандидаты, доцент, техникалық физика кафедрасының менгерушісі Сагдолдина Ж. Б., кіші ғылыми қызметкер, термиялық сынаудан өткізу зертханасы, e-mail: Sagdoldina@mail.ru Д. Серикбаев атындағы Шығысы-Қазақстаның мемлдекеттік техникалық университеті, Өскемен, Қазақстан Байсеркенова Т. Н., магистрант |
Түйіндеме | Мақалада электрондық микроскопия әдістерін пайдалана отырып, электронды-сәулелi өңдеуден кейін жылдам кескіш Р6M5 болаттың беттік құрылымын зерттеу нәтижелері ұсынылған. Электронды-сәулелi өңдеуден кейін карбид бөлшектерінің мөлшері азаяды және үлгінің көлденең қимасында толымсыз мартенсит болып табылатын шыңдалған қабат қалыптасады. Сонымен қатар өзгертілген қабаты баяу негізге ауысады. Р6M5 болаттың өзгертілген қабатының қалыңдығы орташа 20 мкм. Электронды-сәулелi өңдеуге дейін және өңдеуден кейін Р6M5 болаттың бетінде энергодисперсиялық талдау жүргізу барысында электронды-сәулелі өңдеуден кейін материал бетінің элементтік құрамында елеулі өзгерістер байқалмайтындығы анықталды. Болаттың құрылымы мартенсит пен карбидтен құрылады. Сонымен қатар жарық сфералық карбидтер вольфрам мен молибденмен байытылғаны, ал сұрлары ванадиймен байытылғыны анықталды. Электронды-сәулелi өңдеуден кейін жылдам кескіш Р6M5 болаттың беттік қабатында М23С6 карбидтер болып табылатын екінші фазалы ұсақ бөлшектер құрылатыны табылды. М23С6 карбидінің бөлшектері α -мартенсит кристаллдары ішінде орналасқаны анықталды. Жылдам кескіш Р6М5 болаттың беттік қабаттарында электронды сәулеленуден кейін пайда болған екінші фазалар сипатталған. Бөлшектенген мартенсит пен М23С6 карбидтерінің пайда болуы Р6М5 болаттың қаттылығын және тозуға төзімділігін арттыруға әкелетіні болжамдалған. |
Ключевые слова | электронды-сәулелi өңдеу, жылдам кескіш болат, мартенсит микроқұрылым, карбид |
Библиография тізімі |
1 Кадыржанов К.К., Комаров Ф.Ф., Погребняк А.Д., Русаков В.С., Туркебаев Т.Э. Ионно-лучевая и ионно-плазменная модификация материалов. – М.: МГУ, 2005. – С. 640. 2 Солоненко О.П., Алхимов А.П., Марусин В.В., Оришич A.M., Рахимянов Х.М., Салимов P.A., Щукин В.Г., Косарев В.Ф. Высокоэнергетические процессы обработки материалов. – Новосибирск: Наука, 2000. – С. 425. 3 Лещинский И.К., Самотугин С.С., Пирч И.И., Комар В.И. Плазменное поверхностное упрочнение. – Киев: Техника, 1990. – С. 109. 4 Аршингер И. Инструментальные стали и их термическая обработка. Справочник. – М.: Металлургия, 1982. – С. 313. 5 Салтыков С.А. Стереометрическая металлография – М.: Металлургия, 1976. – C. 190. 6 Скаков М.К., Рахадилов Б.К., Карипбаева Г.С., Манапбаева А.Б., Структурно-фазовое состояние быстрорежущей стали Р6М5 после термической обработки // Вестник КазНУ. – 2014. – № 1 (48). – C. 53-59. 7 Гуляев А.П., Малинина К.А., Саверина С.М. Инструментальные стали. Справочник. – М.: Машиностроение, 1975. – C. 272. |
Өнеркәсіп қалдықтарын пайдалану
Тақырыбы | КӨМІРДІ БАЙЫТУДАН ҚАЛҒАН ҮЙІНДІЛЕРІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНІҢ САҚТАЛУ УАҚЫТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ |
Авторлар | Блайда И. А., Васильева Т. В., Джамбек О. И., Слюсаренко Л. И., Барба И. Н. (Одесса, Украина) |
Авторлар туралы мәлімет | И.И.Мечников атындағы Одессаның ұлттық университеті, Биотехнологиялық ғылыми-оқыту орталығы, Одесса, Украина Блайда И. А., техника ғылымдарының кандидаты, зертхана менгерушісі, e-mail: iblayda@ukr.net Васильева Т. В., биология ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер Джамбек О. И., ғылыми қызметкер Слюсаренко Л. И.,ғылыми қызметкер Барба И. Н.,ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Мақалада Львовск-Волынск көмір бассейнінің көмірлерін байытудан қалған жыныстық үйінділерінің сақталу мерзімі әртүрлі техногенді субстраттарының физикалық-химиялық және биологиялық ерекшеліктерін зерттеу қорытындылары келтірілген. Бұл оларды биотехнологиялық әдіспен өңдеудің пайдалы болатындығын негіздеуге және сақталу мерзіміне қарамастан бұл әдісті германий концентратын алу және оның уыттылығын азайту мақсатында кәдеге жарату үшін ұсынуға мүмкіндік берді. Жұмыста зерттеулердің заманауи және классикалық әдістері қолданылды: атомдық-абсорбциялық, ИК-спектроскопиялық, рентгенфазалық, спектралдық және басқалар. Тотығу-тотықсыздану потенциалын (Eh) және рН-ты өлшеу үшін потенциометриялық әдіс және авторлық патенттелген электрохимиялық ұяшық пайдаланылды. Үйінділерді сақтау барысында сыртқы факторлардың әсерінен олардың физикалық-химиялық және биологиялық қасиеттері өзгеретіні және ол өзгерістер микробиоценоздың құрамы мен құрылысына және түзілген тепе-теңдік жүйелерінің бұзылуға қабілеттілігіне әсер ететіндігі анықталды. Үйінділер ұзақ уақыт сақталғанда олардың құрамындағы көпшілік құрамдастарының шоғырланатыны және шикізаттағы металл иондарының ең жоғары тотығу дәрежелеріне дейін тотыққан көбірек тұрақталған тепе-теңдік құрылымдарының түзілетіні анықталды. Зерттелген жүйелердің рН шамасына субстраттың сақталу мерзімі едәуір әсер ететіні, ал Eh шамасына – ерітінділеу үшін қолданылатын ерітіндінің құрамы көбірек, ал субстраттың сақталу мерзімі және оның құрамында аборигенді микробиоттың болуы аз дәрежеде әсер ететіні анықталды. Үйінді субстаттарының аборигенді микробиотының үйіндінің тұрақтылығына оны өңдеу барысында едәуір әсер ететіні анықталды, мұнда үйіндінің өзінің микробиотының ұзақ уақыт сақтағандағы әсері көбірек білініп тұрады. |
Түйінді сөздер | көмір байытудан қалған жыныстық үйінділер, микробиоценоз, микроорганизмдердің аборигенді қауымдастығы, германий, галлий, ерітінділеу |
Библиография тізімі | 1 Blayda I., Vasyleva T., Slyusarenko L., Abisheva Z., Ivanytsia V. The germanium extraction from industrial wastes by microbiological methods // XXVI Internation. Mineral Processing Congress (IMPC 2012): proceedings of cong. – New Delhi, India, September 24-28, 2012. – P. 550-558. 2 Блайда И.А., Васильева Т.И., Баранов В.И.. Использование биогидрометаллургических технологий в решении проблем утилизации техногенных отходов с получением ценных металлов // Комплексное использование минерального сырья. – 2015. – № 3. – С. 75-82. 3 Пат. на винахід 102926 UA. Спосіб вилучення рідкісних металів з відходів вугільної промисловості / Блайда І.А., Васильєва Т.В., Слюсаренко Л.І., Хитрич В.Ф., Барба І.М., Іваниця В.О., Баранов В.І. Заявл. 20.03.2012. Опубл. 27.08.2013, Бюл. № 16. 4 Блайда И.А., Баранов В.И., Васильева Т.В., Васильева Н.Ю., Немерцалов В.В., Слюсаренко Л.И., Камская В.А. Комплексная оценка отходов углеобогащения с точки зрения их фитотоксичности, возможности вторичной переработки и детоксикации // Энерготехнологии и ресурсосбережение. – 2012. – № 2. – С.37-43. 5 Блайда И.А. Извлечение ценных металлов при переработке промышленных отходов биотехнологическими методами. Обзор // Энерготехнологии и ресурсосбережение. – 2010. – № 6.– С. 39-45. 6 Блайда И.А., Васильева Т.В., Баранов В.И., Слюсаренко Л.И., Баклан В.Ю. Возможности бактериального и химического выщелачивания отходов углеобогащения с целью извлечения германия и галлия // Известия Вузов. Прикладная химия и биотехнология. – 2013. – № 1(4). – С. 54-60. 7 Хавезов И., Цалев Д. Атомно-абсорбционный анализ. – Л.: Химия, 1983. – 144 с. 8 Назаренко В.А. Аналитическая химия германия. – М. :Наука, 1973. – 264 с. 9 Дымов А.М., Савостин А.П. Аналитическая химия галлия. – М.: Наука, 1968. – 256 с. 10 Миркин Л.И. Справочник по рентгеноструктурному анализу поликристаллов. – М.: Госиздат ФМЛ, 1961. – 864 с. 11 Накамото К. ИК-спектры и спектры КР неорганических и координационных соединений. – М.: Мир, 1991. – 536 с. 12 Плюснина И.И. Инфракрасные спектры минералов. – М.: МГУ, 1976. –175 с. 13 Пат. 104788 UA. Спосіб виготовлення двокамерної триелектродної електрохімічної комірки / Джамбек О.А., Джамбек О.І., Блайда І.А., Іваниця В.О., Васильєва Т.В. Заявл. 05.05.2015. Опубл. 25.02.2016, Бюл. № 4. 14 Химия и технология редких и рассеянных элементов / Под ред. К.А. Большакова – М.: Высшая школа, 1976. – Т. 1. - 368 с.; Т. 2.- 360 с. 15 Усова Т.Ю., Линдер Т.П. Конъюнктура мирового рынка редких металлов. // Рідкісні метали Украіни - погляд у майбутнє. – Київ. – 2001. – С. 102-103. 16 Шпирт М.Я. Физико-химические основы переработки германиевого сырья. – М.: Металлургия, 1977. – 264 с. 17 Блайда И.А., Слюсаренко Л.И., Шанина Т.П. Методы исследования фазового состава германйисодержащего сырья // Украинский химический журнал. – 2006. – № 4. – С. 84 - 87. 18 Blayda I.A., Vasyleva T.V., Baranov V.I., Semenov K.I., Slysarenko L.I., Barba I.M.. Рroperties of chemolithotrophic bacteria new strains isolated from industrial substrates // Biotechnologia Acta. – 2015. – Vol. 8 (6). – P.56-62. 19 Каравайко Г.И. Практическое руководство по биогеотехнологии метал лов. – М.: АНСССР, 1989. – 371 с. 20 Заварзин Г.А. Литотрофные микроорганизмы. – М.: Наука, 1974. – 354 с. 21 Bogdanova T.I., Tsaplina I.A., Kondrat’eva T.F. Sulfobacillus thermotolerans sp. nov., a thermotolerant, chemolitothrophic bacterium // International journal systematicic and evolutionary microbiology. – 2000. V – 56. – P. 1039 - 1042. 22 Zeng Wei-min, Wu Chang-bin, Zhang Ru-bing, Hu Pei-lei, Qiu Guan-zhou, Gu Guo-hua, Zhou Hong-bo. Isolation and identification of moderately thermophilic acidophilic iron-oxidizing bacterium and its bioleaching characterization // Trans. Nonferrous Met. Soc. China. - 2009. – V. 19. – P. 222 - 227. |