Тау кен ісі
Тақырыбы | МЕТАН КӨМІР ҚАБАТТАРЫНАН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ТИМІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ТЕХНИКАЛЫҚ ШЕШІМДЕР ТӨМЕНГІ ӨТКІЗГІШТІК |
Авторлар | Вареха Ж.П., Хасен Б.П., Лис С.Н. |
Авторлар туралы мәлімет | ЖШС «Институт проблем комплексного освоения недр», лаб. подземной разработки пластовых месторождений, Караганда Вареха Ж.П., техника ғылымдарыны кандидаты, зертхана менгерушісіХасен Б.П., техника ғылымдарыны кандидаты, Институт директоры Лис С.Н., бас ғылыми қызметкер, snlis@yandex.kz |
Түйіндеме | Қарағанды көмірінен метанды шығарып алу үшін, авторлар ұңғыманы бұрғылау технологиясын әзірледі, бұл бірнеше рет газ ағынын арттырады. Қарағанды бассейнінің көмір қабаттары төмен өткізбейтін және метан алу үшін осы қабаттарға техногендік әсер етуі керек. Газды қалпына келтіруді ынталандыру мақсатында Қарағанды бассейнінде су басудың ең көп таралған технологиясы – гидравликалық сыну бірнеше кемшіліктерге ие және метанды өнеркәсіптік өндіру үшін өте тиімді емес. Осы мақалада ұсынылған газ шығарындыларын күшейту қағидаты молекулярлық және супрамолекулярлық деңгейде көмір-газ (сұйықтық) жүйелерінің бұзылу принципіне негізделген. Құю ұңғымасындағы жарылғыш зарядты білім беру арқылы немесе өрістің жанында жарылту заряд толқынын тудырады, содан кейін толқын толқынына әкеледі. Көмір қабатына қысымның ұлғаюы онда стресс-штамм күйін тудырады, ал кейінірек қысымды босату көмір-газ жүйесінің жойылуына және еркін метанды босатуға әкеледі. Технологияның мәні ұңғымадағы жарылғыш заттардың зарядының нәтижесінде көмір-метан жүйесіндегі термодинамикалық тепе-теңдіктің бұзылғандығын, көміртегі массивінде еркін метанды босату және сұйық өткізгіш арналарын қалыптастыру фактісі болып табылады. Жарылғыш заттардың зарядталуын мерзімді жарылыс ету кернеу толқындары мен разрядтарын генерациялауға және көбейтуге және көмір-тас массивіндегі әртүрлі сызаттар жүйесін қалыптастыруға ықпал етеді. Дамыған технология өнертабысқа патентпен қорғалған. Төмен өткізетін көмір массасынан метанды коммерциялық өндіруге арналған әзірленген технологияны пайдалану шығынды азайтады және метан өндірісін қарқындату үшін көмір тігінін дайындау ұзақтығын қысқартады. |
Түйінді сөздер | метан, газ қалпына келтіру, көмір қабатының өткізгіштігі, гидравликалық жару, ұнғымалар, күйдіру |
Библиография тізімі |
|
Пайдалы қазбаларды байыту
Тақырыбы | ШАЛКИЯ КЕНОРНЫНДАҒЫ ҚОРҒАСЫН-МЫРЫШ КЕНІНІҢ ФЛОТАЦИЯСЫНА ТҮРЛЕНДІРІЛГЕН ЖИНАҒЫШТЫ ПАЙДАЛАНУ |
Авторлар | Муханова А.А., Түсіпбаев Н.К., Семушкина Л.В., Тұрысбеков Д.К |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ “Жер туралы ғылым, металлургия және кен байыту орталығы”, флотореагенттер мен байыту зертханасы, Алматы Муханова А.А., кіші ғылыми қызметкер, ainura-muhanova@mail.ru Тусупбаев Н.К., техника ғылымдарының докторы, зертхана менгерушісі Семушкина Л.В., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер Турысбеков Д.К. , техника ғылымдарының кандидаты, бас ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Мақалада, Шалқия кенорнындағы қорғасын-мырыш кенінің флотациялық үрдісіне қайтадан ұнтақтау және түрлендіріген жинағышты қолданғандағы зерттеу нәтижелері келтірілді. Екіаралық өнімді қайта ұнтақтау мен аполярлы реагент керосинді қолданғанда қорғасын концентраты алынды, ондағы қорғасын- ның үлесі 49,5 % болғандағы бөліп алу дәрежесі 57,4 %, ал мырыш концентратындағы мырыштың үлесі 56,9 %, бөліп алу дәрежесі 66,84 % болатындығы көрсетілді. Пайдалы компонентті шламды түйіршіктердің флотацияланылуын жақсарту үшін керосин қолданғанда, концентраттағы қорғасын және мырыштың бөліп алу дәрежесін жуық шамамен 2-3 % өсетіндігін көрсетті. Керосиннің орнына жаңа аполярлы реагентті қолдану ұсынылды. Ол, Құмкөл кенорнындағы мұнай және дизельді отын қоспасының 1:1 оңтайлы қатынастағы эмульсиялық қоспадан тұрады. Оны өнімдерді қайта ұнтақтаумен бірге бергенде, флотация үрдісіндегі минералдардың шламды түйіршіктерін қарқындата отырып, Шалқия кеніндегі қорғасын және мырышты байытқандағы көрсеткіштерді жақсартады. Қайта ұнтақтау мен түрлендірілген реагентті қол- данғанда, концентраттағы қорғасынныңбөліп алу дәрежесін 16,6% жоғарлайды. Концентратағы қорғасын- ның үлесі 39,9-дан 51,3% дейін (11,4%-ға) жоғарлайды. Мырыш циклінде, мырыш концентратындағы мырыштыңбөліп алу дәрежесі 17,24% жоғарлады. Концентраттағымырыштың үлесі 41,9-дан 57,9% дейін (16%-ға) жоғарылатады. Байытылған сұлбамен, қайта ұнтақтау және түрлендірілген реагентті қолданған- да флотациялық қалдықтағы қорғасынның үлесі 0,3-тен 0,18%, ал мырыш – 1,3-тен 0,7% төмендейді. |
Түйін сөздер | майдасеппелі, қиынбайытылатын кен, қайта ұнтақтау, бөліп алу, түрлендірілген реа- гент, қорғасын концентраты, мырыш концентраты. |
Библиография тізімі |
|
Металлургия
Тақырыбы | ТЕХНИКАЛЫҚ АММОНИЙ ПЕРРЕНАТЫ ЕРІТІНДІСІН ҚОСПАЛАР ЭЛЕМЕНТІНЕН СОРБЦИЯЛЫҚ ТАЗАЛАУ |
Авторлар | Загородняя А.Н., Линник К.А., Шарипова А.С., Абишева З.С., Жумабеков Ж.Ж. |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ «Жер туралы ғылым, металлургия және кен байыту орталығы», сирек шашыранқы элементтер зертханасы, Алматы Загородняя А.Н.,бас ғылыми қызметкер, профессор, alinazag39@mail.ru Линник К.А., инженер Шарипова А.С., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер Абишева З.С., НАН РК корр-мүшесі, АҚ президент РГП «Жезказганредмет», Жезказган Жумабеков Ж.Ж., сирек металдар цех басшысының орынбасары |
Түйіндеме | Мақала, техникалық аммоний перренатынан (ТАП) маркалы аммоний перенаттының тұзын алуға ар- налады. Тәжірибеде ТАП дан маркалы тұзды алудың негізі, бір немесе бірнеше қайтакристаллдау әдісте- рімен алынады. Регламенттелген (реттелінген) он үш – АІ, Ғе, К, Са, Зі, Мд, Мп, Си, Мо, №, Йі, Р, 3- элементтің ішінде анағұрлым күрделі бөлінетін элементке калий жатады. Динамикалық жағдайда, дистел- денген және анағұрлымтаза – КУ-2 катиониті (Ресейде өндірілген) Н+ түрдегі – минералсыздаған судан ТАП ерітінділерінен катионды элементтердің сорбциясы зерттелінді. Сорбцияланған металдардың десор- бциясы тұзды және күкіртті қышқылдармен жүзеге асырылды. Демек, барлық кірме-элементтер катионит- термен әртүрлі сорбцияланады; техникалық түзды ерітуге қолданылатын минералсыз судың сапасы, кірме-элементтердің сорбциясына әсер етпейтіндігі бекітілді. Екі түрлі ерітінділерден де (Мд қоспағанда) кірме-элементтерді бөліп алу біркелкі және келесідей ретпен төмендейді РЬ, 2п, СсІ>Мп>Са>Мд>Ғе>Си>Мі> К. Бірақта әр ерітінділерді 40-шы рет үл. көл. өткізген кезде, олардан %: РЬ, 2п, СсІ – 99; Мп – 90-88; Са- 77-84; Мд – 68-93; Ғе – 68-75; Си – 8-23; Ыі – 15-28; К – 0,22-0 бөліп алынды. КУ-2 катионитімен ТАП ерітінділерінен кірме-элементтен концентрацияға дейінгі 8-10 үл. көл. тазалауға болады, яғни одан таза аммоний перренатының тұзын әрі, соның ішінде калийді – 0,1-0,2 мг/дм3 концентрацияға дейін алуға болады. Буландыру және кристаллдау үрдісімен қоса, біріктіріліп тазаланған ерітінділерден жоғары мар- калы (таңбалы) (АР-00) түзы алынды. Сорбцияланған кірме-элементтердің десорбциясын КУ-2 катиниті- мен біруақытта Н+ түріне ауыстыру, түзды немесе күкіртті қышқылмен жүргізуге болады. |
Түйінді сөздер | аммоний перренаты, кірме – элементтер, катионит, сорбция, десорбция |
Библиография тізімі |
|
Тақырыбы | ЕКІ ЕСЕ ҚИЫН ӨҢДЕЛЕТІҢ АЛТЫНМЫШЬЯКТЫ КОНЦЕНТРАТТАРДЫ ТОТЫҚТАРЫН КҮЙДІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ |
Авторлар | Исабаев С.М., Кузгибекова Х.М., Жинова Е.В., Зиканова Т.А. |
Авторлар туралы мәлімет | Сирек элементтер мен минералды шикізат химиясы мен технология институты, Ж.Әбішев атындағы Химия-металлургия институты, Қарағанды *lab-isabaev@rambler.ru Исабаев С.М., техника ғылымдарының докторы, профессор, зертхана менгерушісі, lab-isabaev@rambler.ru Кузгибекова Х.М., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер Жинова Е.В., аға ғылыми қызметкер Зиканова Т.А., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Отандық және шетелдік өндірістер тәжірибесінде кең қолданылатын циандау үрдісі – алтынның зама- науй металлургиясының негізі болып табылады. Сульфидті берік және аса берік алтынқұрамдас концен- траттарды өңдеу үшін циандау үрдісін табысты қолдануда сілтісіздендіру үшін шикізатты алдын ала дай- ындау қажеттілігі туындайды, яғни алтынның цианды иондарының сорбенттері (сіңірушілері) болып табы- латын сүрме, күшән, күкірт және көмірлі заттар сияқты зиянды қоспаларды бөліп шығару қажет. Қышқыл- дандыратын күйдіру әдісі өнеркәсіпте едәуір зерттелген және кеңінен таралған әдістердің бірі, ал жоғары тиімді күйдіру агрегатын пайдалану беріктігі екі еселік алтынкүшәнді концентраттарды қайта өңдеу өзекті мәселесінің шешімі болып табылады. Зертханалық аумақта алтынкүшәнді көміртекті концентратты агло- мерациялық күйдірудің технологиясы әзірленген. Агломерациялық күйдірудің оңтайлы өлшемдері анық- талды: Тмакс = 800-1100 °С көрсеткішіне 10-20 мин ішінде қол жеткізілді және аталған көрсеткіш 10-20 мин аймағында сақталды. Тоқтан айырылу мөлшері су бағанасының 400-ден бастап 830 мм дейін өзгеріп отырды. Көміртектен айыру дәрежесі 98,6 %-ды қүраса, күшәннен айыру дәрежесі 92,8 %-ды, ал десуль- фуризация дәрежесі 97,3 %-ды қүрады. Түрлі күкірт, күшән және көмірлі заттар қүрамдас түқылдардан цианидті және тиомочевинді сілтісіздендіру зертханалық жағдайда тексерілген. 800-1000 °С күйдіру кез- інде алынған түқылдардан тиомочевинді сілтісіздендіру жағдайында алтынды өндіру дәрежесі күшән, сульфидті күкірт пен көміртектің қүрамына байланысты 90,2-94,3 %-ды қүрады. Цианидті қолдану кезінде күшән, сульфидті күкірт пен көміртектің қүрамына байланысты ерітіндіге алтын алу дәрежесі 80,5-91,9 %-ды қүрады. |
Түйін сөздер | алтын, күшән, арсенопирит, пирит, күйдіру. |
Библиография тізімі |
|
Тақырыбы | КАОЛИНДЕР – ТӨМЕН САПАЛЫ АЛЮМИНИЙ ҚҰРАМДЫ ШИКІЗАТ |
Авторлар | Ковзаленко В.А., Сарсенбай Г., Садыков Н.М-К., Имангалиева Л.М. |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ «Жер туралы ғылым, металлургия және кен байыту орталығы», сазбалшық және алюминий зертханасы, Алматы Ковзаленко В.А., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер, kovza40@mail.ru Сарсенбай Г., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер Садыков Н.М-К., ғылыми қызметкер Имангалиева Л.М., жетекші инженер |
Түйіндеме |
Бұрынғы союз аумағында каолин кен орындарының ортақ саны көрсетіліп, Ресей, Украина, Қазақстан, Өзбекістан, Түркіменстан және Грузияда каолин шикізатының теңгерімдік қоры келтірілді. Қазақстан Республикасында каолин кен орындарының орналасқан жері көрсетіліп, Апексей және Құлантөбе каолин кен орындарына химиялық және рентгенофазалық құрамын анықтау ұшін зерттеу жұргізілді. Каолиндерге қатысты техникалық талаптар, олардың қасиеті, қолданылуы және игерілуі көрсетілді. Химиялық талдау көрсеткіштері бойынша Алексей кен орнының каолинының құрамы, %: АІ203 – 19,3; 3і02 – 69,6; Ғе203– 0,97; Ыа20 – 0,15; К^О – 0,6; к.к.а. – 6,3. Алексей кен орнының минералдық құрамын Жартылай мөлшерлі рентгенофазалық талдауы келесі құрамды, %: кварц – 67,5; каолинит – 31,4; мусковит – 1,1. Құлантөбе каолинін кен орнының рентгенофазалық талдауы келесі минералдардың, %: кварц – 46; каолинит – 49; алунит – 5,1 табылуына әсерін тигізді. Құлантөбе кен орнының химиялық құрамы, %: 3і02 – 52,6; АІ203– 13,9; Ғе203 – 0,32; СаО – 0,11; №20 – 0,91; К20 – 1,05; 503 – 9,4. Темір оксиді мен күкірт қосылыстары зиян қоспалар болып табылады. |
Түйінді сөздер | каолиндер, кен орны, құрам, қасиеттері, талаптар, қолдану |
Библиография тізімі |
|
Тақырыбы | КАЛЬЦИЙ КАРБИДІ ЖӘНЕ ТЕМІРСИСЛИЦИДТТЕРІ ТҮЗІЛЕ ЖҮРЕТІН МЕТАЛДАР ОКСИДТЕРІНІҢ ҚОСПАСЫНАН МЕТАЛДАРДЫ БІРІКТІРІП ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРУДЫ ТЕРМОДИНАМИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУ |
Авторлар | Шевко В.М., Сержанов Г.М., Айткулов Д.К., Абжанова А.С., Тулеев М.А. |
Авторлар туралы мәлімет | М. Әуэзов атындағы Оңтүстік-Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент Шевко В.М., техника ғылымдарының докторы, профессор, sunstroke_91@mail.ru Сержанов Г.М., магистр Абжанова А.С., техника ғылымдарының кандидаты, оқытушы Тулеев М.А., бакалавр Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ Айткулов Д.К., техника ғылымдарының докторы, профессор, проректор |
Түйіндеме | 10-25 % Zn құрамды мырышты кенді шикізаттардың кешенді қолданумен қамтамасыз етілмейтін және мырышты бөліп алуға ғана бағытталған белгілі бір бөлігі пирометаллугиялық әдістермен (Стерлинг про- цесі, Империал Смелтинг процесі, вельц процесі) өңделеді. Алайда шлакқа немесе клинкерге кремний, кальций және темір толығымен өтеді. Бұл мақалада мырышқұрамды кендерді өңдеу үшін оларды пиро- металлургиялық өңдеуде электропеште ферроқорытпаны, кальций карбидін және айдалымдағы мырыш- ты бөліп алу бір мезгілде алу әдісі ұсынылған. Үсынылған процесте Ғе203-Зі02-Са0-пС жүйесіндегі крем- нийдің, темірдің және кальцийдің заманауи тотықсызданудың термодинамикалық моделдеудің зерттеудің нәтижелері келтірілген. Зерттеу жұмысы термодинамикалық моделдеу әдісімен Гиббс энергиясының минималдық негізінде Оиіокитри финдік металлургиялық компаниясымен жасалынған НЗС-5.1кешенді бағдарламасын қолдану арқылы жүргізілді. Зерттеу жүйесінде 1 бар қысымда температураның (1500°С-тан 2400°С-қа дейін), көміртек мөлшерінің (8-ден 18кг-ат-ға дейін) әсерінен кремнийдің, темірдің және каль- цийдің тарала бөліну дәрежелдері анықталды. Зерттеу нәтижесінде кальций карбидіне кальцийдің жоға- ры дәрежеде (80-90%) өтуі 12,5-18 кг-ат көміртегі мөлшерімен 1870-2000 °С температуралық интервалда байқалды. Темір силицидтерінің (Ғе38і, Ғе5Зі3, ҒеЗі, ҒеЗі2) түзілуі кальций карбидіне қарағанда төменгі температурада байқалды. Кремний 1820-1870 °С-та және 10-18 кг-ат көміртек мөлшерімен ферроқорыт- паға толығымен өтеді. |
Түйінді сөздер | тотықсыздану, кремний, кальций, термодинамикалық моделдеу, темір силицидтері, кальций карбиді. |
Библиография тізімі |
|
Физика-химиялық зерттеулер
Тақырыбы | МЫС-МЫРЫШТЫҚ СУЛЬФИДТІ ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНІМДЕРДІ АЗОТ ҚЫШҚЫЛДЫ ЕРІТІНДІЛЕУДІҢ ТЕРМОДИКАНМИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ |
Авторлар | Рогожников Д.А., Анисимова О.С., Мамяченков С.В. |
Авторлар туралы мәлімет | ФГАОУ ВПО Б.Н. Ельцин- бірінші президент атындағы Орал федералды университеті, Екатеринбург, Ресей, Материалтану мен металлургия институты Рогожников Д.А., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер, darogozhnikov@yandex.ru Анисимова О.С., техника ғылымдарының кандидаты, доцент Мамяченков С.В., техника ғылымдарының докторы,, профессор, бас ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Полиметалдық сульфидті өнеркәсіптік өнімдерді азот қышқылды ерітінділеудің термодинамикалық зерттеулері жүргізілген. Зерттелген өнеркәсіптік өнім Қазақстандағы Майқайын кенорнының кендерін талғамды флотациялағанда бөлінуге келмейтін көп компонентті шикізат. Рентгенфазалық және электрон- дық-микроскопиялық талдаулар қолданылып өнеркәсіптік өнімнің элементтік және фазалық қүрамдары зерттелді. Талдаулардың нәтижелері зерттелген шикізатта сфалерит, пирит, халькопирит және галенит ең көп таралған минералдар екенін көрсетті. Гиббс энергиясының және сульфидті минералдардың азот қышқылымен жүруі мүмкін реакцияларының тепе-теңдік тұрақтыларының (константаларының) өзгеру- лерінің есептеулері жүргізілді. Бұл шамалардың есептеулері 100 және 80 °С температуралары үшін жүргізілді, ол температуралар технологиялық долбарларға сәйкес таңдалды. Есептеулердің қорытындысы бойынша элементтік күкірт, гематит және суда еритін мыс түзілуінің мүмкін термодинамикалық ықтимал- дығы анықталды. Қалаулы өнімдер түзілетін Пурбэ Е-рН диаграммасын құру арқылы ерітінділеу үрдістерінің ең мүмкін болатын жүру жағдайлары анықталды. Алынған нәтижелер сульфидтерді сульфаттық түрге айналдыру үшін жүйе потенциалының бастапқы шамалары 0,9 В көп болу қажеттігін көрсетті. Бұл кезде мыс пен мырыш ерітіндіге өтеді, азот қышқылы сульфидтермен әрекеттесуінің нәтижесінде айрылады және нитрозды газдардың түзілуіне әкеледі. Түзілген газдар абсорбциялық колонналарда жоғары оксидтерге дейін тотықтырып, азот жәнеи азотты қышқылдар алынды, олар ерітінділеудің кейінгі сатыларында қолданылады. |
Түйінді сөздер | термодинамикалық зерттеулер, азот қышқылдық ерітінділеу, мыс-мырыштық өнеркәсіптік өнімдер |
Библиография тізімі |
|
Материалтану
Тақырыбы | ЭЛЕКТРОЛИТТІК РЕНИЙ-НИКЕЛДІ ҚАПТАМАЛАРДЫҢ АДГЕЗИЯСЫ МЕН МИКРОҚАТТЫЛЫҒЫНА ТӨСЕНІШТЕРДІҢ МАТЕРИАЛ ТАБИҒАТЫ МЕН ТЕРМИЯЛЫҚ ӨҢДЕУДІҢ ӘСЕРІ |
Авторлар | Алтенова А.Н., Килибаева С.К., Яхияева Ж.Е., Агапова Л.Я., Абишева З.С., Сукуров Б.М. |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ «Жер туралы ғыоым, металлургия және кен байыту орталығы», сирек элементтер зертханасы, Алматы, АлтеноваА. Н., жетекші инженер Килибаева С. К., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер Яхияева Ж.Е., инженер Агапова Л. Я., техника ғылымдарының докторы, зертхана менгерушісі, rm.303.imo@mail.ru Абишева З. С., НАН РК корр-мүшесі, АҚ президенті Сукуров Б.М., техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Мақалада рений-никелді қаптамалардың адгезиясы мен микроқаттылығына термиялық өңдеу мен төсеніш материал (татталмайтын болат және мыс) табиғатынЫң әсерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Рений-никелді қорытпа негізіндегі электролиттік қаптамалар, мембранды электролиз жағдайында глице- рин қоспасы бар аммонийлі-күкірт қышқылды ерітінділерден отырғызылды. Апынған қаптамалар 1 сағат бойында 400 °С температурада инертті газ аргон ағымында термиялық өңдеуге жіберілді. Торлы және параллельді тор сызат түсіру әдісімен Ре-І\Іі қаптаманың төсенішке адгезиясының дәрежесін бағалау жүргізілді (сызу әдісі). Төрт балды шкала бойынша күйдірусіз алынған қаптамаларда торлы сызат түсіру арқылы адгезияны бағалау мәндері: мыс төсеніште 1 баллды, болат төсеніште 4 баллды қүрады. Күйдірілген қаптама сынамалары үшін адгезияны бағалау мәндері: мыс төсеніште 1 балды, болат төсеніште 2 балды қүрады. Параллельді сызат түсіру әдісімен қаптама сынамаларының төсеніштерге адгезиясын бағалау мәндері үш балдық шкала бойынша күйдірілмеген мысты және болатты төсеніштерде 2Л балды, күйдіру- ден кейін алынған мысты төсеніште І^балды, болатты төсеніште 2Л балды қүрады. Негізі мысты төсеніш- тердегі Пе-Ыі қаптамаларының адгезиясы болатты төсеніштердегіге қарағанда жоғары, сонымен қатар қаптаманы термиялық өңдеу төсеніш материалынан тәуелсіз адгезияны жоғарылатады. Күйдіруден кейін алынған қаптамалардың микроқаттылығы: мысты төсеніште – 6990-нан 9211 МПа-ға, болатты төсеніште- 3732-ден 4202 МПа-ға дейін көтерілді. |
Түйінді сөздер | қорытпа, қаптама, рений, никель, мембранды электролиз, төсеме, күйдіру, адгезия, микроқаттылық. |
Библиография тізімі |
|
Тақырыбы | МАГНИЙ ҚОРТПАСЫ Mg-Al-Zn-Mn ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚАСИЕТІНЕ ДЕФОРМАЦИЯ МЕН ТЕРМИЯЛЫҚ ӨҢДЕУДІҢ ӘСЕРІ |
Авторлар | Исмаилов М.Б., Рамазанова Ж.М, Нигметчанова Г.Б., Толендыулы С., Мустафа Л.М. |
Авторлар туралы мәлімет |
АҚ «Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялардың орталығы», ғарыштық материалтану зертханасы, Алматы Исмаилов М.Б., техника ғылымдарының докторы, профессор, департамент директоры m.ismailov@spaceres.kz |
Түйіндеме | Тәжірибелік магний қорытпа Mg-Al-Zn-Mn жүйесінің деформация мен термиялық өңдеу әсері арқылы құрылымы мен қасиеттері зерттелді. Зертханалық жағдайда алынған үлгілердің химиялық құрамы, сал- мағы %: алюминий – 8,3 %; мырыш – 0,61 %; марганец – 0,25 %; қалғаны магний. Қорытпаның микроке- уектілігі 5,9 % құрады. Алынған қорытпа құрамы стандарттық қорытпа МА5 және еуропалық үйлестікке А280А ұқсас. Беріктігі жоғары деформациялық қорытпа МА5 арзан және үнемді қосындыланған қорытпа болып табылады. ¥зақ созу кернеуі кезінде жұмыс істейтін түрлі тетіктерді штамповка жолымен дайын- дауда, сондай-ақ, үлкен салмақтарды көтеретін азаматтық ұшактар мен ұшу аппараттарының конструкци- ясында аталған қорытпа қазіргі кезде табысты қолданылып келеді. Үлгілерде 20 % және 40 % (20+20) % қысу дәрежесі бойынша деформация 150-350 °С температурада орындалды. 150°С температурада де- формациялағанда үлгінін бұзылуына әкеледі. 200 °С – дан жоғары температурада пластикалық деформа- ция кезінде ақаулар байқалмайды. Көрсетілгендей престеу кезінде температура жоғарлаған сайын, престін қысымы төмендейді. Үлгілердің микроқұрлымы зерттелген. Біртектендіруші өңцеуден кейін түйіршік өлшемі 13-15 мкм аралықта болатыны анықталған. 20 %-дық деформация кезінде қорытпа түйіршіктері 10-11 мкм ұсақталады. 40 %-ға дейін деформациялағанда түйіршіктің өлшемі 9-10 мкм төмендеуіне алып келеді. Қысу температурасы 200-350 °С аралығындағы және деформация деңгейі 20 % және 40 % кезіндегі қы- судың мәні алынған. 250 °С температурада кезінде 20% және 40% деформация деңгейінде ең жоғарғы беріктік мәні алынғаны аны*талған. 40 % деформация деңгейі кезіндегі зерттелген тәжірибелік магний қорытпасының беріктік сипаттамалары ресейлік қорытпа МА5 және еуропалық қорытпа А280А беріктік сипаттамаларына сәйкес келеді. |
Түйінді сөздер | магний құймалары, деформация, термиялық өңдеу, кеуектілік, микроқаттылық , беріктік сипаттамалары. |
Библиография тізімі |
|
Тақырыбы | МИКРОДОҒАЛЫҚ ТОТЫҚТАНДЫРУ ӘДІСІМЕН ИМПУЛЬСТІ РЕЖИМДЕ ТОТЫҚТЫ ЖАБЫНДЫНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ЗЕРТТЕУ |
Авторлар | Рамазанова Ж.М, Мустафа Л.М. |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ «Ұлттық ғарыштық зерттеу мен технологиялар орталығы», ғарыштық материалтану зертханасы, Алматы Рамазанова Ж.М., химия ғылымдарының кандидаты, доцент, зертхана менгерушісі, zhanat2005@yandex.kz Мустафа Л.М., кіші ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Қазіргі уақытта, қазіргі заманғы инженерлік және ғарыш саласында құрылымдық материалдар ретінде кеңінен алюминий және оның қорытпалары пайдаланылады. Апюминий және оның қорытпалары бойын- ша тозуға төзімді қаптамаларды өндіру үшін болашағы бар әдістерінің бірі микродоғалы жабын әдісі болып табылады. Анод ағымдағы импульс ұзақтығы микродоғалық тотығу құнына импульстік режимде оксиді қалыптастыратын, жабуға кезде бетінің кедір-бұдырлығы елеулі әсер етеді. Бұл жұмыста біз микро доғалы тотығу өндірілген оксиді жабыны қасиеттеріне анодты ағымдағы импульс ұзақтығы әсерін зерттеу. Анод ағымдағы импульс ұзақтығы ұлғайу кезінде бетінің қалыңдығы мен кедір-бұдырлық артуы анықтал- ды. Жабынның кедір-бұдырлығының артуының себебі, жабын қалыңдығының ұлкеуіне байлынысты мик- роплазмалық разрядтың қуаты да арта түседі. Алынған тотық жабындысы өңделмеген металлмен салыстырғанда тозуға төзімділігі әлде-қайда жоғары. Жабын, бір уақытта төменгі кедір бұдырлықты және ең жоғарғы тозуға тозімділігін 150-200 мкс анодтық импульс ұзақтылықта алынды. Жабынның кедір-бұдыр- лығы 0,9-2,2 мкм құрады. Жабынның маңызды физика-механикалық сипаттамасы оның микроқаттылығы болып табылады. Жабын қалыңдығы 19,7 және 26,5 мкм болғанда, микроқаттылығы 3,8 және 33,5 ӨПа құрады. Микродоғалы тотықтандыру кезінде тотық қабатынан кейін, жабыстыру материалымен салысты- рғанда, микроқаттылығы жоғары мәні бар, металдық ішкі қабатына өтетін қабат қалыптасатыны белгілі болды. Мұндай жағдайда ауыспалы қабаттың микроқаттылығы тотық қабатының металлға тереңдеген сайын азая түседі. Сөйтіп, 15-тен 40 мкм тереңдікке 100 мкс анодты импульс ұзақтығында жабынды қалыптастыру кезінде ауыспалы қабаттың микроқаттылығы 1047,4 МПа-дан 846,2 МПа-ға дейін кемиді. Жабынды бетінің морфологиясын зерттеу көрсеткендей, жабынды қабаты көбейген сайын кеуектілік азая түседі, 200 мкс тогінің ұзақ анодты импульсі кезінде кеуектің орташа көлемі 6,06 мкм құрайды |
Түйінді сөздер | микродоғалы тотықтану, тозу төзімділігі, жабынның кедір-бұдырлығы, үйкеліс коэффициенті. |
Библиография тізімі |
|
Элеткрохимиялық үрдістерді зерттеу
Тақырыбы | АММОНИЙЛІ ЖӘНЕ ФТОРИД КҮКІРТ ҚЫШҚЫЛДЫ ЕРІТІНДІЛЕРДЕ НИКЕЛЬДІҢ ГЛИЦЕРИНМЕН КОМПЛЕКС ҚҰРАУЫ |
Авторлар | Килибаева С.К., Абишева З С., Агапова Л.Я., Аманжолова Л.У. |
Авторлар туралы мәлімет | АҚ «Жер туралы ғылым, металлургия және кен байыту орталығы», сирек шашыранқы элементтер зертханасы, Алматы, Килибаева С. К., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер Абишева З. С., НАН РК корр-мүшесі, АҚ президенті Агапова Л. Я., техника ғылымдарының докторы, зертхана менгерушісі, rm.303.imo@mail.ru Аманжолова Л.У., техника ғылымдарының кандидаты, ғылыми қызметкер |
Түйіндеме | Мақалада қаптама түрінде рений-никель қорытпаларын отырғызу үшін, кейбір электролиттердің физико-хими- ялық қасиеттерін зерттеудің нәтижелері келтірілген. Рений-никель құрамды ерітінділерге, қорытпада металдар- дың бірге тотықсыздану үрдісін жеңілдететін, натрий фториді, күкірт қышқылы және глицерин қоспаларын қосудың әсері зерттелген. Никель құрамды ерітінділерге глицеринді қосу оның электрөткізгіштігін төмен- детеді, осыдан никелдің глицеринмен қоспасы түзілуі болуын болжауға мүмкіндік береді. Меншікті электрөткізгіштіктің үздіксіз өзгеруі әдісімен никелдің глицеринмен қосылыстарының стехиометриялық құрамы анықталды және олардың тұрақсыздық константа мәндері есептелді (1,7-5,8-Ю-8). Кондуктомет- рия және ИК-спектроскопия әдістерімен никелдің глицератты қосылыстарының тұрақтылығы, ерітінділер- де глицерин концентрациясының жоғарылауымен төмендейтіні анықталды. Электродиализ әдісімен зер- ттеліп жатқан электролиттерде никель иондарының заряды анықталған. Глицерин қоспасы қосылған күкірт қышқылды фторидті және күкірт қышқылды аммонийлі-сульфатты ерітінділерде никель иондары- ның негізгі бөлігі катионалмасу мембранасы арқылы катод жаққа өтетіндігі анықталған, бұл никелдің глицератты қосылыстарының катион түрінде де кездесетінін айтады. Түзілетін никелдің глицеринмен қосылыстарының болжамды құрамы келесідей: [Ыі(СІус)2]2+; [Ыі(Н20)3(0Іус)3]2+. |
Түйінді сөздер | никель, глицерин, электролит, электрөткізгіштігі, қосылыстар, тұрақсыздық константа- сы, ИК-спектроскопия, электродиализ |
Библиография тізімі |
|
Өнеркәсіп қалдықтарын пайдалану
Тақырыбы | АСЫЛ МЕТАЛДАРДЫ АЛУ АРҚЫЛЫ ТЕХНОГЕНДІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ КӘДЕГЕ ЖАРАТУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУДЕ БТОГИДРОМЕТАЛЛУРГИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ |
Авторлар | Блайда И.А., Васильева Т.В., Баранов В.И. |
Авторлар туралы мәлімет | И.И. Мечников атындағы Одесса ұлттық университеті, Биотехнологиялық ғылыми-оқу орталығы, Одесса, Украина Блайда И.А., техника ғылымдарының докторы, зертхана менггерушісі, iblayda@ukr.net Васильева Т.В.,биология ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер Ивана Франко атындағы Львов ұлттық университеті, өсімдіктердің физиология мен экологиясы кафедрасы, Львов, Украина Баранов В.И., биология ғылымдарының кандидаты, доцент |
Түйіндеме |
Мақалада отын-энергетикалық кешені техногенді қалдықтарының биологиялық және физика-химиялық қасиеттерін кешенді зерттеу нәтижелері келтірілген, осы нәтижелердің негізінде оларды өңдеудің биогид- рометаллургиялық әдісін таңдаудың дәлелдері келтірілген және олардың тиімділігі көрсетілген. Жұмыста зерттеулердің қазіргі заманғы және классикалық: атомдық-абсорбциялық, ИК-спектроскопиялық, спект- ральдық, жинақтаушы дақылдар, биотестілеу және басқа әдістері қолданылған. Ауыр металдар иондары мөлшерлерінің және қалдықтардың су сүзінділерінің рН шамаларының жоғары болуынан, олар уытсыз- дандырылуы қажет экологиялық қауіпті заттарға жатқызылады. Басқа жағынан, олардың құрамындағы сирек және тұсті металдардың мөлшерлері өнеркәсіптік маңызды концентрациядан артық және оларды бөліп алуға жеткілікті. Зерттелген техногенді қалдықтардың құрамында салыстырмалы тұрде бай специ- фикалық аборигенді топтаманың бар екендігі анықталған. Ол топтамада АсШһіоЬасіІіиз және ЗиНоЬасіііиз тектерінің мезофилді және орташа термофилді өкілдерінен құралған гетеротрофты және ацедофилді хемилотрофты бактериялар болады. Бұл бактериялар айтарлықтай тұрақты кристалдық құрылымдарды бұзатын, зерттелетін қалдықтардан металдарды жоғары көрсеткіштермен ерітінділейтін қабілетке ие. Алынған нәтижелер тиімді бактериалдық препаратты алуға және ерітінділейтін ерітінді ретінде қолданы- латын қоректік ортаның тиімді құрамын таңдауға негіз болды. Таңдалған параметрлерде қатты фазадан ерітінділейтін ерітіндіге іс жүзінде галлий, кадмий және никель толық мөлшерде, – ал мыс, марганец, мырыш және қорғасын аз мөлшерде бөлінеді. Бактериалдық ерітінділеуден кейін зерттелген қалдықтарда ауыр металдар иондары концентрацияларының едәуір азайғаны байқалады, олар өсімдік тест-нысанда- ры қолданылатын биолгиялық бақылау әдістерімен дәлелденген |
Түйінді сөздер | көмір байытудың жыныстық үйінділері, шығарылатын (алып кететін) күл, ерітінділеу, микроорганизмдердің аборигенді топтамасы, галлий, гермаНий, ауыр металдар иондары |
Библиография тізімі |
|
Мерейтойлар
Название | Центру наук о Земле, металлургии и обогащения (Институту металлургии и обогащения) – 70 лет |
Авторы | Абишева З.С. |
Информация об авторе |
АО «Центр наук о Земле, металлургии и обогащения», Алматы, Абишева З. С., член-корр. НАН РК, президент АО ЦНЗМО |