Тақырыбы: Қиын өңделетін алтынды кендерді өңдеуде қоршаған ортаның мышьякпен ластануы
Авторлар: Сейітқан А. С., Редферн С. Э.Т.
Түйіндеме: Бай және жеңіл өңделетін кендердің қоры азайған сайын, алтын өндіру саласы кедей және өңделуі қиын кен орындарына көп көңіл бөлуде. Келешекте алтын-мышьякты қиын өңделетін кендер жаһандық алтын өндіру саласында қолданылатын әдеттегі кен түрі болатыны анық. Құрамында мышьяк бар алтынды кендерді өндіру және байыту сөзсіз мышьякты қалдықтардың түзілуіне әкеледі, бұл мышьяктың табиғи қозғалғыштығын одан сайын арттырады. Мышьяк қозғалғыштығы бірнеше факторлардың өзара әрекеттесуімен анықталады, олар: тотығу-тотықсыздану реакциялары, адсорбция/десорбция, иондық алмасу, тұнбаға түсу/еру және биотрансформация процестері. Басымдыққа ие процестер - рН, Eh, химиялық құрам, сонымен қатар биологиялық белсенділіктің болуы мен қарқындылығы сияқты жергілікті биогеохимиялық орта жағдайларына тәуелді. Бұл мақалада нақты алтынды кен орындарының мысалында қиын өңделетін алтынды кендерді өндіру және қайта өңдеу барысында түзілетін мышьяктың қоршаған ортаны ластауы бойынша қазіргі заманғы зерттеулерге шолу жасалды.
Түйін сөздер: қиын өңделетін алтынды кендер, арсенопирит, алтынды бөліп алу, мышьяк, қозғалғыштық.
Тақырыбы: Қабаттың мұнай бергіштігін күшейтетін әдістерді қолдана отырып кен орнын игеруді гидродинамикалық модельдеу
Авторлар: Молдабаева Г.Ж. , Агзамов А.Х., Сулейменова Р. Т. , Елефтериади Д.К., Абилева С. Ж., Балуанов Б. А.
Түйіндеме: Бұл мақалада цифрлық геологиялық модельдеу, ұңғымалар туралы мәліметтерді геологиялық торға орналастыру, бу мен суды кезекпен айдау технологиясын модельдеу туралы айтылады. Кезекпен айдау - тұтқырлығы жоғары мұнай кен орындарындағы айдау ұңғымасына бу мен судың циклдік айдалуын қамтиды. Бұл технологияның мәні - 2-4 ай бойы буды айдау кезінде қабат қызады, нәтижесінде мұнайдың тұтқырлығы төмендейді және қозғалғыштығы артады. Содан кейін су айдау кезеңі басталады, бұл кезде қабаттағы қыздырылған мұнай өндірісі жалғаса береді және қабат қысымы сақталады. Сандық геологиялық модельдеу үшін келесі мәліметтер жинақталып, өңделіп дайындалды: модельдеу объектісіндегі ұңғымалар тізімі, ұңғыма сағаларының координаттары, ұңғыма альтитудасы, ұңғыма траекторияларының инклинометриясы, ұңғымаларды есепке алу деректері, жынысөзек алынып бұрғыланған ұңғымаларды талдау және цифрлық сейсмикалық мәліметтер, олар (стратиграфиялық горизонттардың жоғарғы жағындағы құрылымдық беттер, параметрлердің карталары, жанасу беттері, жер қыртысының жарылған жерлері, мақсатты горизонттардың жоғарғы жағындағы құрылымдық карталар, изохрондық карталар, жылдамдық карталары).
Түйін сөздер: модельдеу, ұңғыма, талдау, жынысөзек алу, гидродинамикалық зерттеу.
Тақырыбы: Тұтас және қуыс болат құймалар дайындамаларының құрылымын салыстырмалы талдау
Авторлар: Жакупова А.Т., Салина В.А.
Түйіндеме: Бұл жұмыста үздіксіз құю нәтижесінде алынған тұтас және қуыс болат дайындамалардың құрылымын зерттеу нәтижелері келтірілген. Жіксіз ыстықтай прокатталған құбырлар өндірісінде қуыс дайындаманы бастапқы ретінде пайдалану орындылығын негіздеу үшін бейметалл кірінділердің, макро- және микроқұрылымдардың таралуына, сондай-ақ құрылымдық аймақтар бойынша ликвацияға салыстырмалы талдау жүргізілді. Қуыс дайындаманың макроқұрылымын талдау кезінде екі айқын аймақ анықталды: тең осьті ұсақ және бағаналы кристалдар, бұл оны қатты дайындамамен салыстырғанда, бағытталған кристалдар аймағының болмауымен ерекшелендіреді. Бұл өз кезегінде осьтік кеуектілік пен ликвация сияқты ақауларды жоюға көмектеседі. Қуыс дайындаманы құю кезінде макроқұрылымның жақсартылған сапасы жылу берудің неғұрлым қолайлы жағдайларымен және екі жақты салқындату және балқыманың көлденең қимасының геометриясына байланысты аз шөгуі есебінен қатты фазаның жылжу қарқындылығымен түсіндіріледі. Оксидті, сульфидті және оксисульфидті қосылыстардан тұратын бейметалл кірінділердің, сондай-ақ ликвацияланатын элементтердің таралуы олардың негізінен кристалды аймақтардың шекараларында, ал тұтас дайындама үшін және орталық бөлігінде шоғырланғанын көрсетті. Бұл факт қарқынды жылу шығару аймағының дамуына байланысты. Тұтас және қуыс дайындамалардың микроқұрылымдарын зерттеу кезінде екі жағдайда да феррит-перлит қоспасы байқалады. Қуыс дайындаманың микроқұрылымы үлкен дисперсиямен сипатталады, бұл дюрометриялық өлшемдермен расталады.
Түйін сөздер: үздіксіз құю, ликвация, макроқұрылым, бейметалл кірінділер.
Тақырыбы: Сорғыш ұңғымалары» технологиясының уранды ерітінділеу жылдамдығына әсері
Авторлар: Алиев С.Б., Омарбеков Е.У.
Түйіндеме: Бұл жұмыста Қаратау кенішінде жерасты ерітінділеу әдісімен уран кенорындарын игеру кезінде «сорғыш ұңғымалары» технологиясын қолданудың тәжірибелік зерттеу нәтижелері келтірілген. Жер асты суларының жоғары қысымды сипаттағы жағдайында уран кен орнын игеру тәжірибесі талданып, «сорғыш ұңғымалар» технологиясы ұсынылған. «Сорғыш ұңғымалар» технологиясын енгізу өндіріс құнын төмендетуге мүмкіндік береді, ал уранның өнімдік ерітіндісіндегі (ӨЕ) уран мөлшері және рН мәні өзгермейді. Ұсынылған технологияны және технологиялық қондырғының құбырлар схемасын жер асты суларының жоғары қысымды сипаттағы жағдайында қолданған кезде кабель өнімдерін, суасты сорғыларын сатып алуға шығындар азаятындығы, ұңғымалардың бастарын монтаждауға жұмсалатын қаражат үнемделетіндігі дәлелденді.
Түйін сөздер: жерасты ұңғымамен ерітінділеу (ҰЖЕ), жоғары қысымды сипат, «сорғыш ұңғымалары», рН-сутегі иондарының көрсеткіші, Me – уранның мөлшері, ұңғымаларды жалғау.
Тақырыбы: Қазақстанда құрамында қалайы бар шикізатты өңдеудің жай-күйі мен болашағы
Авторлар: Сапинов Р. В., Куленова Н. А., Саденова М. А., Върбанов П.С., Клемеш Й.Я.
Түйіндеме: Мақалада Қазақстан Республикасындағы қалайы өнеркәсібінің қазіргі жағдайы мен болашағы қарастырылған. Бағалау өсіп келе жатқан әлемдік сұранысты және отандық жоғары технологиялық саланың дамуын ескере отырып, қалайының отандық өндірісін дамыту тұрғысынан жүргізілген. Зерттеуде минералдық шикізат, техногендік және қайталама қалдықтар кіретін қалайы шикізат базасының негізгі отандық көздері қарастырылады. Қазіргі қалайы өнеркәсібі үшін минералдық шикізат маңызды болып табылатындықтан, Сырымбет кен орнының кенін кешенді өңдеу мүмкіндігі зерттелді. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша Сырымбет кен орнының қалайы бар минералды шикізатының құрамында касситериттен басқа, қышқылда еритін қалайы бар минералдар (станнин және т.б.) бар екені анықталды. Гравитациялық байыту кезеңінде концентратқа қалайының ең тиімді бөлінуі гравитациялық сепараторда болатынын көрсетті - 34,2%. Ерітінділеу кезеңінде қалайының ең тиімді бөлінуі 45 ° C температурада 100 грамм / литр концентрациясы бар күкірт қышқылының сулы ерітіндісінде болады (1543 мкг / л).
Түйін сөздер: қалайы, Сырымбет кен орны, гравитациялық байыту, ерітінділеу, күкірт қышқылы, касситерит, станнин.
Тақырыбы: Магистральдық газ құбырларының компрессорлық станцияларында энергия үнемдеу шараларын жоспарлау және іске асыру ерекшеліктері
Авторлар: Молдабаева Г.Ж. Сулейменова Р. Т., Садвакасов М.А., Джалалов Г.И.
Түйіндеме: Қазіргі уақытта Қазақстандағы Ұлттық газбен жабдықтау операторы жабдықтың нақты техникалық жағдайын ескеріп және газ тасымалдау жүйесін оңтайлы басқаруды сақтай отырып, табиғи газды өз қажеттілігі және технологиялық қажеттіліктер үшін ұтымды пайдалануға ерекше назар аударады. Газ құбырларын энергиялық жағынан тиімді басқару - бұл газ шығынын оңтайландырудың басым бағыттарының бірі. Газ тасымалдау жүйесінің жұмысында энергия үнемдейтін технологиялардың инновациялық әдістерін қолдану, газ айдайтын қондырғылардың жұмысының тиімділігін арттыру, сондай-ақ автоматтандырылған энергия үнемдеу жүйесін енгізу газ тасымалдау тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: Құбыр, табиғи газ, газ айдау қондырғысы, пайдалану, компрессорлық станциялар.
Тақырыбы: Жергілікті шикізaт негізінде жaсaлғaн күкіртқұрaмды препaрaттaрды сіңдіру aрқылы әктaс-ұлутaстaн жaсaлғaн құрылыс мaтериaлдaрының қaсиеттерін жaқсaрту
Авторлар: Әбдірейім Ғ.Е., Уракаев Ф.Х.
Түйіндеме: Қaптaу және қaбырғa мaтериaлдaры ретінде, сондaй-aқ құрылыс-жол мaтериaлдaры ретінде қолдaнылaтын әктaс-ұлутaсты полисульфидті ерітінділерімен сіңдіру бойыншa зерттеу деректері ұсынылғaн. Кaльций полисульфидін сумен сұйылту немесе қышқыл ерітінділерімен aрaлaстыру кезінде ортaшa мөлшері 20 нм болaтын күкірттің бaстaпқы нaнобөлшектері пaйдa болaтындығы aнықтaлды, олaр кейіннен екі сaтыдa микрон мөлшеріне дейін үлкейеді. Біз әзірлеген, құрaмындa спирттер мен БAЗ бaр күкірт негізіндегі кaльций полисульфидінің сулы ерітіндісінің абсорбциялық құрaмы әктaс-ұлутaстың өзгеруін азайтады - олaрға судың сіңуін едәуір төмендетіп, төзімділігін aрттырaды. Кaльций полисульфидінің ерітіндісімен әктaс-ұлутaсты өңдегенде тaстың кеуектерінің бетінде нaномөлшерлі күкірт негізіндегі жaбын пaйдa болады, ол кеуектер кеңістігін ішінaрa толтырып, гидрофобты ортa түзіп, сынaмaлaрғa су сіңу мөлшерін 5-8 есе төмендетеді, олaрдың ортaшa тығыздығы 22-27%-ғa, қaттылығы 1,2-1,3 есе, жұмсaрту коэффициенті 6-19% - ғa aртады, бұл өз кезегінде әктaс-ұлутaс негізінде құрылыс мaтериaлдaрының қолдaнысын 1,5-2 есеге дейін өсіруге мүмкіндік береді. Қaбырғaлық, қaптaғыш және жол құрылыс мaтериaлдaры мен әктaс-ұлутaстaн жaсaлғaн бұйымдaрды полисульфидті композициясымен сіңдіру олaрдың пaйдaлaну қaсиеттерін жaқсaртуғa, aтмосферaлық әсерлерге төзімділігін aрттыруғa, климaттық жaғдaйлaрдa олaрдың қолдaнылу ауқымын кеңейтуге мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: күкірт, нaнобөлшектер, кaльций полисульфиді, полисульфид, синтез, әктaс, ұлутaс.
Тақырыбы: Табиғи цеолиттік материалдарды қолданып ағынды суды тазалау
Авторлар: Мырзалиева С.К., Г.Н.И.П. Пратама, Хамидулла А.Ғ.
Түйіндеме: Бүгінгі күні біздің республикада ағынды суларды тазарту және суды тазарту бойынша жаңа энергия және ресурстарды үнемдеу технологияларын әзірлеу мен енгізудің шұғыл қажеттілігі туындауда. Мұндай жүйенің қажеттілігі халықтың денсаулығын, ауылшаруашылық өнімдерін және басқа биологиялық объектілерді қорғау проблемаларының өзектілігімен айқындалады. Ағынды су радиоактивті заттармен, ауыр металл иондарымен, улы заттармен және патогендік микробтармен ластанады. Жұмыс барысында ауыр металдар Cd2+, Pb2+ иондарымен ластанған ағынды су табиғи цеолит материалымен тазартылды. Металл иондарын судан тазарту механизмі цеолиттің кеуекті құрылымы мен адсорбциялық қабілеттілігіне негізделген. Ауыр металл иондары цеолитті материалдың кеуектеріне еніп (диффузияланып), құрылымның модификаторы болып табылатын натрий иондарын ығыстырады. Цеолитпен тазарту ағынды судың өткізгіштігін кондуктометр көмегімен өлшеу және оның нәтижелерін дистилденген су өткізгіштігінің мәнімен салыстыру арқылы жүргізілді. Алынған нәтижелерге сәйкес, бұл әдісті қолдану арқылы ағынды суларды ауыр металл иондарынан толық тазартуға болады.
Түйін сөздер: Ағынды су, тазарту, сорбенттер, иондар, цеолит.
Тақырыбы: Инженерлік құрылыстардың деформацияларының геодезиялық мониторингі
Авторлар: Уразбаев Ғ.М., Алтаева А.А., Қожаев Ж.Т., Мустафин М.Г.
Түйіндеме: Өкінішке орай, антропогендік және табиғи факторлардың барлық түрлері техногендік құрылымдардың деформация әсеріне ұшырауына ықпал етеді. Ғимараттар мен құрылыстарды геодезиялық бақылау, деформацияларды уақтылы анықтау және оларды жою ғимараттың ұзақ мерзімді жұмысының кепілі. Мониторинг - бұл көп қабатты және ауқымды ғимараттар мен құрылыстарды салу және пайдалану кезінде олардың сенімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды құралдардың бірі. Құрылыс және пайдалану кезеңінде аспаптық бақылаудың едәуір мөлшері геодезиялық әдістермен жүзеге асырылады. Геодезиялық әдістер ғимараттар мен құрылыстардың локалдық және жалпы деформацияларын, жүк көтергіш, қоршау құрылымдарының тік және жобалық сызбалардан, іргетастар мен топырақтардың қоныстарынан ауытқуларын анықтау үшін қолданылады, олар арқылы ғимараттың немесе құрылыстың техникалық жағдайы арнайы бағаланады. Қазіргі таңда деформацияларды талдау біздің еліміздің әр аймағы үшін, әсіресе жер бетінің өзгеруі байқалатын аумақтар үшін маңызды міндет болып табылады. Қазақстан Республикасында деформацияны зерттеу саласы жеткілікті дамыған және мұндай өзгерістерді анықтау үшін көптеген қажетті материалдар бар. Біздің елімізде жер бетіндегі кез-келген өзгерістерді анықтау үшін барлық реперлік нүктелерді басқаратын және бірнеше циклдегі жоғары дәлдіктегі өлшеу нәтижелеріне талдау жасайтын арнайы қызметтер ұйымдастырылған. Сондықтан, бұл мақалада геодезиялық бақылаудың классикалық әдістеріне, инженерлік объектілердің деформацияларының сандық сипаттамаларын анықтау үшін қолданылатын құралдар мен технологияларға шолу жасалады.
Түйін сөздер: мониторинг, геодезиялық бақылау, деформация, ГНСС, лазерлік сканерлеу, электрондық тахеометр, цифрлық нивелирлеу.
Тақырыбы: Алюминий қорытпаларының бетінде қорғаныш қабат алудың плазмалық электролиттік тотықтыру технологиясы
Авторлар: Ешманова Г.Б., Смағұлов Д.У., Блаверт К.
Түйіндеме: Бүгінгі күні бөлшектердің беткі қабаттарын беріктендіру және бетінде жоғары физикалық, механикалық және химиялық қасиеттері бар қорғаныш жабындарын жасау технологиясы өте тиімді. Мақалада алюминий қорытпаларын беттік беріктендірудің ең перспективті инновациялық технологиясы – плазмалық электролиттік тотықтыру (ПЭO) әдісі қарастырылған. Алюминий қорытпаларының бетінде қорғаныс жабындарының пайда болуының ықтимал шарттары мен механизмдері қарастырылған. ПЭО өңдеудің негізгі параметрлерінің (электрлік параметрлері, электролиттің құрамы мен концентрациясы, легірлеуші элементтердің әсері) оксидті керамикалық жабындардың құрылымы мен қасиеттеріне әсері зерттелді. Алюминий қорытпаларынан жасалған сынамалар мен дайын бұйымдардың беткі қабатының сапалық сипаттамалары ПЭO технологиясының тиімділігін көрсетіп, жоғары қаттылық, беріктік, тозуға және коррозияға төзімділік қаситтері бар керамикалық жабындарды алуға мүмкіндік береді. Алюминий қорытпаларынан жасалған бұйымдардың бетіне қорғаныш ПЭO жабындыларын жалату үшін жоғары тиімді технологияларды қолданудың мүмкін бағыттары ұсынылған.
Түйін сөздер: плазмалық электролиттік тотықтыру, алюминий қорытпасы, керамикалық жабындар, коррозия, құрылым, қасиет.
Тақырыбы: Төмен сортты гиббсит-каолинит бокситтерінің фазалық құрамының модификациясы
Авторлар: Абдулвалиев Р.А., Дюсенова С.Б., Манапова А.И., Aкчил A., Бейсенбиева У.Ж.
Түйіндеме: Төмен сапалы бокситті өңдеудің белгілі әдістерінің бірқатар кемшіліктері бар. Оларды «Қазақстан алюминийі» АҚ өндіріс жағдайында қолдану қиын немесе мүмкін емес, сондықтан алдын ала байыту технологиясын әзірлеу қажет. Төмен сапалы бокситті байыту - сазды жоғары кремнийлі және ірі кристалды фракцияларға бөлу арқылы мүмкін болады. Бастапқы бокситтің электронды-микроскопиялық талдауы ірі кристалды фракцияның майда бөлшектермен тығыз басылып қалатындығын көрсетті. Үлгінің жалпы кремний модулі 3,45 құрайды. Ұсақ фракцияның кремний модулі 2,19, ал ірі фракцияның 3,89-ды құрайды. Бокситтегі ұсақ бөлшектерді бөлу арқылы кремний модулін көбейтуге болады. Натрий гидрокарбонатының ерітіндісінде бокситті химиялық активтендіргеннен кейін ұсақ дисперсті фракция ірі бөліктен тиімді бөлінеді және фазалық құрамы өзгереді - кальций силикатының фазасы жойылып, кальцит фазасы түзіледі. Белсендіру температурасы жоғарылағанда каолинит пен сидериттің мөлшері азаяды, ал кварц пен гематиттің мөлшері артады. Зерттеулер көрсеткендей, химиялық активтендірудің температурасы 120° С, ұзақтығы 120 минут және 200° С, ұзақтығы 40 минуттан артық болғанда бокситте даусонит фазасы түзіліп, минералдық құрылымды тығыздайды. Химиялық активтендірудің оңтайлы режимін анықтағанда, даусониттің жағымсыз түзілу мүмкіндігін ескеру қажет.
Түйін сөздер: Гиббсит-каолинитті боксит, химиялық активация, натрий гидрокарбонаты, фазалық құрамы, кондициялау, технология.
