Тақырыбы: Алюминий-литий қорытпалары: түрлері, қасиеттері, қолданылуы және өндіру технологиясы. Шолу
Авторлар: Аблакатов И.К., Байсериков Б.М., Исмаилов М.Б., Нургожин М.Р.
Түйіндеме: Мақалада Қазақстанның алюминий өнеркәсібінің даму жағдайына және беріктігі жоғары конструкциялық алюминий-литий қорытпаларын алу мүмкіндігіне қысқаша шолу келтіріледі. Еліміздің кәсіпорындарында техникалық таза алюминий мен құрылыс индустриясы үшін жалпыға қолжетімді материалдар болып табылатын беріктігі төмен және орташа болатын 6060, 6063, 6463, 6082, АК5М2, АДС-12, АД-31, АД-35 маркалы алюминий қорытпаларын өндіреді. Қазақстанда машина жасаудың үдемелі дамуы жүріп жатыр, ол үшін беріктігі 300-400 МПа, ал арнайы машина жасау (қорғаныс, аэроғарыш және басқа да озық салалар) үшін беріктігі 415 МПа - дан жоғары неғұрлым берік қорытпалар қажет болады. Жоғары беріктігі бар алюминий қорытпалары AІ-Cu-Mg, Аl-Zn-Mg-Cu, Al-Li жүйелеріне негізделген. Осы жүйелердің ішінде салыстырмалы түрде жаңа Аl-Li қорытпалары үлкен қызығушылық тудырады, олардың сипаттамаларын одан әрі жақсартуға үлкен әлеуеті бар. Al-Li жүйесінің қорытпалары рекордтық жоғары беріктігі, коррозияға төзімділігі, дәнекерленген қосылыстардың жақсы көрсеткіштері бойынша аэроғарыш саласында кеңінен қолданылады, онда олар қуат элементтері мен корпустардың өндірісінде қолданылады. Жұмыста белгілі алюминий-литий қорытпаларының сипаттамаларына, сондай-ақ оларды өндірудің негізгі технологиялық кезеңдеріне шолу жасалады.
Түйін сөздер: қорытпа, алюминий, литий, магний, цирконий, беріктік, технология.
Осы мақалаға сілтеме: Ablakatov IK, Baiserikov BM, Ismailov MB, Nurguzhin MR. Aluminum-lithium alloys: types, properties, application, and technology of production. Review. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022;4(323):5-14. https://doi.org/10.31643/2022/6445.34
Тақырыбы: Сұйық шыны негізіндегі кеуекті композициялық материал
Түйіндеме: Мақалада сұйық шыны және техногендік текті минералды толтырғыштар негізінде алынған композициялық материалдың эксперименталды зерттеулерінің нәтижелері берілген. Композиттік материалдың құрылымы сұйық шыны матрицамен бірге ұсталған кеуекті түйіршіктерден тұрады. Кеуекті толтырғыш су шынысының және аралас толтырғыштың (куллет шыны, колбаның үстіңгі қабаты, көмір өндіру қалдықтары, күл микросферасы) қоспасынан синтезделді. Шикізат қоспасындағы толтырғыштың құрамы мен мазмұнын реттеу 270 –330 кг/м3 көлемді тығыздығы бар кеуекті түйіршіктердің алынуын қамтамасыз етеді. Композиттік материалдың тығыздығы мен беріктігінің қалыптау құмының құрамына тәуелділігін көрсететін математикалық модельдерді талдау сұйық шыны мен толтырғыш, матрица және кеуекті толтырғыш арасындағы ұтымды байланыстарды орнатуға мүмкіндік берді. Композиттік материалдың оңтайлы композициялары 450 – 600 кг / м3 тығыздықпен және кем дегенде 5,5 МПа қысу күшімен сипатталады. Кеуекті толтырғыштың бетіне сұйық шыны матрицасының күшті жабысуы композиттік материалдың әртүрлі әсерлерге төзімділігін қамтамасыз етеді. Материалдардың құрылымы электронды микроскоп арқылы зерттелді. Композиттік материалды әзірлеу құрылыстың энергия тиімділігін арттыруға бағытталған.
Түйін сөздер: композициялық материал, сұйық шыны, техногендік толтырғыш, кеуекті түйіршіктер, жеңіл бетон
Осы мақалаға сілтеме: Miryuk OA. Porous composite material based on liquid glass. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022; 323(4):15-22. https://doi.org/10.31643/2022/6445.35
Тақырыбы: Автогенді балқыту қалдықтарын қожды сарқудың қолданыстағы технологияларын талдау
Авторлар: Кенжалиев Б.К., Квятковский С.А., Дюсебекова М.А., Семенова А.С., Нурхадиянто Д.
Түйіндеме: Мыс өндірісінің пирометаллургиясы қатты қалдықтарға жататын мыс қождарының бөлінуімен сипатталады. Сонымен қатар, бұл қож қауіпті болып саналады, өйткені оның құрамында Pb, As және Cu сияқты қоспалар бар. Автогендік процестерде үйінді қождарын алу әрдайым тиімді технологиялардың талаптарына сәйкес келмейді, көбінесе қождар құрамында 1,0% - дан астам мыс бар және оларды жұтаңдату қажет. Бұл жұмыста мыс қождарын азайту үшін қолданылатын қолданыстағы технологияларға қысқаша талдау берілген. Автогенді балқытудың үйінді қождарын жұтаңдатудың қолданыстағы технологияларын талдау нәтижесінде ең перспективалы нұсқа ПВ-ның бір агрегатында мыс қождарын жұтаңдату екендігі анықталды, өйткені процестің өзін жақсарту, қондырғының дизайнын өзгерту арқылы технологиялық тұрғыдан аяқталған, штейн мен мыстың мөлшері аз болатын үйіндіні өндіруге қол жеткізуге болады. Жұмыста жетілдірілген екі технология ұсынылған, олар: қож сифонын графит электродтар арқылы электр тогымен жылыту және екі аймақтық ПВ пешінде жұтаңдату процесі.
Түйін сөздер: Мыс қожы, қалпына келтіру, сарқылу, қож сифоны, Ванюковтың екі аймақтық пеші.
Осы мақалаға сілтеме: Kenzhaliyev BK, Kvyatkovskiy SA, Dyussebekova MA, Semenova AS, Nurhadiyanto D. Analysis of Existing Technologies for Depletion of Dump Slags of Autogenous Melting. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022;323(4):23-29. https://doi.org/10.31643/2022/6445.36
Тақырыбы: Көбік бетонының сапасын жақсартуға арналған микрокремнезем және сөндірілген әк негізінде жасалатын қоспа
Авторлар: Лукпанов Р.Е., Дюсембинов Д.С., Енкебаев С.Б., Енкебаева А.С., Ткач Е.В.
Түйіндеме: Мақалада көбік бетонын өндіру үшін жұқа дисперсті толтырғышпен (микрокремнезем) және Ca(OH)2 әкімен біріктірілген пластификациялық қоспаларды қолдану туралы зерттеулер келтірілген. Зерттеулер пластиктендіретін қоспалар мен белсенді толтырғыштардың көбік бетонының қасиеттеріне әсерін оларды өндіру процесінде анықтауға мүмкіндік береді. Көбік бетон өндірісіндегі негізгі мәселе – орнату уақыты, өйткені олардң артуы көбік бетон қоспасының шөгуіне әкеледі, соның әсерінен материалдың құрылымы біркелкі болмайды. Сондықтан көбік бетон өндірісінде пластиктендіретін қоспаларды қолдану ұсынылмайды. Пластификатор, беттік белсенді зат бола отырып, цемент байланыстырғышын орнату уақытын арттырады. Алайда, сөндірілген әк және пластификатормен бірге микрокремнеземнің ерекшеліктерін зерттей отырып, орнату уақытын қысқартуға мүмкіндік беретін ерекшелік табылды. Зертханалық зерттеулер көрсеткендей, бұл компоненттерді қолдану біркелкі бөлінген құрылымы, жоғары беріктігі және аязға төзімділігі бар көбік бетонын алуға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері бойынша қоспалар компоненттері санының көбік бетонының сапалық сипаттамаларына әсері анықталды, компоненттердің оңтайлы құрамы, пластификатор, микрокремнезем және гидратталған әк қоспалары таңдалды.
Түйін сөздер: пенобетон, екі сатылы көбік енгізу, микрокремнезем, пластификатор, беріктік, аязға төзімділік.
Осы мақалаға сілтеме: Lukpanov RE, Dyussembinov DS, Yenkebayev SB, Yenkebayeva AS, Tkach EV. Additive for improving the quality of foam concrete made on the basis of micro silica and quicklime. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;4(323):30-37. https://doi.org/10.31643/2022/6445.37
Тақырыбы: FeO – MnO – CaO – Al2O3 –– SiO2 жүйесіндегі синтетикалық қождың термофизикалық қасиеті
Авторлар: Есенгалиев Д.А., Байсанов А.С., Досекенов М.С., Келаманов Б.С., Алмабеков Д.М.
Түйіндеме: Марганец қорытпаларының электрометаллургиясында қождың физика-химиялық қасиеттерінен тұтқырлықтың өндіріс көрсеткіштеріне әсері маңызды. Марганец қорытпаларын балқыту кезінде жылудың негізгі мөлшері тотықсыздану реакцияларына жұмсалады, ол сұйық шлак фазасынан өтетін ток есебінен жүреді, өйткені соңғысының кедергісі қож құрамына байланысты марганецтің балқымалардан толық тотықсыздануына әсер етеді. Тазартылған ферромарганецті силикотермиялық әдісімен балқыту жағдайында силикомарганец кремнийінің басым бөлігі марганецтің жоғары тотықтарымен тазартылады немесе ауаның оттегі есебінен күйіп кетеді. Жұмыста FeО – MnO – CaO – Al2O3 – SiO2 жүйесі негізіндегі қождардың термофизикалық қасиеттерінің нәтижелері келтірілген. Зертханалық тәжірибелер синтетикалық қожды қолдану арқылы қож негізділігі СаО/ЅіО2 = 1,5 - 1,9 және қождағы Al2O3 концентрациясы 5-15% аралығында жүргізілді. Нәтижесінде көрсетілген қасиеттердің температуралық шамаларға тәуелділік графигі салынды, тұтқыр ағынның активтену энергиясы есептелді және FeO – MnO – CaO – Al2O3 – SiO2 жүйесіндегі диаграммасының математикалық моделін қолдана отырып, тәжірибелік қождардың фазалық құрамы анықталды. Осылайша, қождың негізділігін өзгерте отырып, алюминий оксидінің әдеттегі деңгейінен концентрациясының жоғарлауы арқылы қождардың физика-химиялық қасиеттеріне айтарлықтай әсер етті, бұл өз кезегінде электр балқыту процесінің параметрлерін түзетуге ықпал етеді. Сонымен қатар, қождардың кейбір физикалық химиялық қасиеттерінің марганец ферроқорытпаларын балқыту жағдайларына әсер етуі қождардың құрамымен байланысты зерттелуі қажет.
Түйін сөздер: тұтқырлық, марганец қорытпаларының қождары, кристалдану температурасы, активтендіру энергиясы, фазалық құрамы.
Осы мақалаға сілтеме: Yessengaliyev DA, Baisanov AS, Dossekenov MS, Kelamanov BS, Almabekov DM. Thermophysical properties of synthetic slags of the FeO – MnO – CaO – Al2O3 –– SiO2 system. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;323(4):38-45. https://doi.org/10.31643/2022/6445.38
Тақырыбы: Мыс қождарын гидрометаллургиялық өңдеудің перспективті әдістері
Авторлар: Курмангалиев Д. Б., Абдулина С.А., Мамяченков С.В.
Түйіндеме: Қазіргі замандағы барлық салаларда металдардың маңызы өте зор. Минералдық-шикізат базасының сарқылуына байланысты кендерден құнды компоненттерді алудың жаңа әдістерін әзірлеу және қолданыстағы әдістерді оңтайландыру қажет. Мыстың металлургиялық қождарын кешенді қайта өңдеу ғана ресурстарды қалпына келтіру және қалдығы аз технологиялар жасауға мүмкіндік береді, бұның орасан зор экономикалық, экологиялық және әлеуметтік маңызы бар. Гидрометаллургиялық технологиялар металды өндіру әдісін әзірлеу және таңдау кезінде жүйенің ерекше жағдайларын және металдардың физика-химиялық қасиеттерін ескереді. Бұл мақалада бейорганикалық қышқылдар мен экологиялық таза реагенттерді қолдана отырып, ерітінділеу (шаймалау) арқылы мыс алу үшін қолданылатын технологиялардың қазіргі жағдайы мен даму перспективаларына шолу жасалады. Әдістер шартты түрде екі топқа бөлінген. Айтылған зерттеулер металлургиялық қожды өңдеу мәселесін шешуге айтарлықтай үлес қосты, дегенмен технологиялардың ешқайсысы зертханалық және жартылай өнеркәсіптік сынақтар шеңберінен шыққан жоқ. Қазіргі кезде материалды алдын ала белгілі бір өңдеу кезінде қолданылатын ерітінділеу агенттерін пайдалануының төмендеу үрдісі, сонымен қатар "жасыл технологияларды" кең түрде пайдалану байқалады. Мұның бәрі кен шикізатын ұтымды пайдалану проблемасын шешуге және материалдардың айналымының тұрақтылығын арттыруға бағытталған.
Түйін сөздер: гидрометаллургия, металлургиялық қож, сілтілеу, органикалық қышқыл, биосілтілеу
Осы мақалаға сілтеме: Kurmangaliyev DB, Abdulina SA, Mamyachenkov SV. Perspektivnyye metody gidrometallurgicheskoy pererabotki mednykh shlakov. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022; 4(323):46-50. https://doi.org/10.31643/2022/6445.39
Тақырыбы: Синтезделген иониттердегі иод сорбциясының сипаттамаларын зерттеу
Авторлар: Қоңыратбекова С.С., Байқоңырова Ә.Ө., Усольцева Г.А., Сүрімбаев Б.Н., Есқалина Қ.Т.
Түйіндеме: Иод адам және жануарлардың қалқанша безінің маңызды компоненті ретінде маңызды микроэлемент болып табылады. Қазақстанның көптеген аймақтарында йодтың табиғи тапшылығы байқалады. Әйтседе, республикада йод пен оның қосындыларын алудың бай ресурстық базасы бар – бұл құрамында 0,001–0,005% йод бар өндірілетін мұнай кен орындарының қабат сулары. Табиғи бұрғылау суларынан йод алу үшін біз мұнай өңдеу өнеркәсібінің қалдықтарынан алынған ион алмастырғыш материалдарды ұсындық. Мақалада синтезделген иониттердегі иод сорбциясының сипаттамаларын зерттеу нәтижелері келтірілген. Ион алмастырғыштардың синтезі екі атомды фенолдарды (1,3 диоксибензол, 1,2 диоксибензол, 1,4 диоксибензол), гексаметилендиамин және формальдегидті поликонденсациялау арқылы жүзеге асырылды. Синтезделген ион алмастырғыштармен иодтың келесі сорбциялық сипаттамалары зерттелді, олар: иодтың сорбциялануына ерітіндінің рН әсері; иодтың сорбциялануының кинетикалық қисықтары (сызықтары); иодтың сорбция изотермалары; иодтың сорбциялану механизмі. Синтезделген үлгілердегі йодтың сорбциясы іс жүзінде ортаның рН-на тәуелді емес екені, ал оның бүкіл зерттеу аймағындағы бөліп алу дәрежесі 94–100% құрайтыны анықталды. Йодтың бөліп алу дәрежесінің және таралу коэффициентінің логарифмінің процесс ұзақтығына тәуелділігі зерттелді. Синтезделген ион алмастырғыштардың йодқа қатысты сорбциялық қабілеттілігі ионалмастырғыштың құрылымына және сорбция жағдайларына байланысты бағаланды. Йодты бөліп алу үшін жоғары кинетикалық және статикалық алмасу қабілеттілігіімен (САҚ = 2283,88 мг/г) ерекшеленетін 1,4 диоксибензол негізіндегі сорбенттер қолайлы болатыны анықталды. Синтезделген ион алмастырғыштармен иодты сорбциялау механизмі анықталды.
Түйін сөздер: иод сорбциясы, сорбциялық сыйымдылық, ионалмастырғыштардың синтезі, сорбция изотермасы, иодидті шаймалау, иод.
Осы мақалаға сілтеме: https://doi.org/10.31643/2022/6445.40
Тақырыбы: Коррозия нәтижесінде қираған мұнай құбырының құбырларының микроқұрылымын зерттеу
Авторлар: Сулейменова Ф.Е., Эль Сайед Н., Шарипов Р.Х., Сулейменов Э.Н.
Түйіндеме: Бұл жұмыста Қазақстан мұнайының күрделі болу себебінен мұнай құбырларын металл коррозиясынан болатын зақымданудан қорғаудың ерекше тәсілдері қажет болатыны көрсетілген. Мұнайда тек парафиндердің болуының өзі сұйықтықтың негізгі бөлігінде шөгу әсерін тудыруы мүмкін (Дорн эффектісі). Ал мұнайдың молекулалық құрамының күрделілігі электрофоретикалық әсерлер туғызып, коррозия жылдамдығының артуына әкеледі. Мұның бәрін коррозиядан қорғауды әзірлеу кезінде ескеру қажет. Сұйық жүйелердің қатысуымен компоненттердің электрофоретикалық қозғалғыштығының мүмкін механизмдерінің физикалық-математикалық талдауы жүргізілді. Құрамында иондар бар мұндай жүйеде макроскопиялық нысан қаңқа сияқты заряд белгісімен зарядталған бөлшек ретінде қозғалады. Металл/органикалық сұйықтық шекарасындағы (мұнай, мазут және т.б.) трибоэлектрлік әсерлерді талдау, олардың құбыр металдарының коррозиясына әсерін анықтау үшін жүргізілді. Бүкіл әлемде темірбетон конструкцияларын температуралық және беріктік жағынан сынау үшін қолданылатын көптеген әдістер бар және олардың көпшілігі айтарлықтай қиындықтармен, уақытты қажет ететін, шығындармен және қателіктермен байланысты. Осылайша, бұл зерттеуде қазіргі уақытта кеңінен қолданылатын әдістерге балама тәсіл ретінде температура-беріктік қатынасын алу үшін бұзбайтын сынау әдістерін пайдалана отырып, үлгілердің бетінің беріктігін анықтау әдісінің әлеуетті қолдану мүмкіндігі зерттелді.
Түйін сөздер: коррозия, мұнай құбырлары, электрөткізгіштік, дизель отынын айдау жылдамдығы, электрлену тоғының мәндері.
Осы мақалаға сілтеме: Suleimenova FE, El Sayed Negim, Sharipov RH, Suleimenov EN. Investigation of the microstructure of the oil pipeline pipes destroyed as a result of corrosion. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022; 4(323):60-67. https://doi.org/10.31643/2022/6445.41
Тақырыбы: Сынықтардың жоғары үлесін пайдалану арқылы алынған шойындардағы кеуектілік және металл емес қосындылар
Авторлар: Паничкин А.В., Коротенко Р.Ю., Кенжегулов А.К., Кшибекова Б.Б., Алибеков Ж.Ж.
Түйіндеме: Жұмыс тозуға төзімді хромды шойындарды балқыту және құю кезінде металл сынықтарын пайдалану үлесін арттыру мәселесіне арналған. Зерттеу объектілері ретінде құрыш сынықтарының 60% - дан астамын пайдалана отырып алынған, сонымен қатар қатаю және кейіннен термиялық өңдеу кезінде жарылған құймалар таңдалды. Құрылымы мен қасиеттерінің сипаттамаларын салыстыру үшін қолданыстан кейінгі диірмендердің ұқсас құрыштарының құймалары таңдалды және олар әртүрлі тозу төзімділігімен сипатталады. Оптикалық және растрлық микроскопия, металлографиялық талдау, рентгенофлуоресценттік талдау, Виккерстік қаттылықты өлшеу әдістерін қолдана отырып, құймалардың ұқсас орындарынан кесілген үлгілердегі металл емес қосындылардың құрамы, құрылымы, саны және кеуектілігі зерттелді. Шойын үлгілерінің құрылымындағы әртүрлі типтегі металл емес қосындылардың сипаттамалы локализациясы қарастырылды. Сынықтардың жоғары үлесін пайдалану арқылы алынған шойындардағы металл емес қосындылар үлесінің артуы анықталды және тығыз емес құрылымы бар металл емес оксидті қосылыстардың өте теріс әсер беретіндігі көрсетілді. Олар кеуектілік пен (CrFe)3C карбидтің бастапқы кристалдарымен бірге құймаларда кристалдану және кейінгі полиморфты өзгерістерден туындаған ішкі кернеулердің әсерінен пайда болатын жарықтардың таралуына кедергі келтірмейді.
Түйін сөздер: хромды тозуға төзімді шойын, құйма, металл емес қосындылар, сызаттану, құрылым.
Осы мақалаға сілтеме: Panichkin AV, Korotenko RYu, Kenzhegulov AK, Kshibekova BB, Alibekov ZhZh. Porosity and non-metallic inclusions in cast iron produced with a high proportion of scrap. Kompleksnoe Ispol’zovanieMineral’nogoSyr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022;323(4):68-76. https://doi.org/10.31643/2022/6445.42
Тақырыбы: Қорғасын мен мырыштың тотыққан қосылыстарын алдын ала сульфидтеу арқылы күйдіре отырып қорғасын-мырыш кендерінің аралық өнімін флотациялық зерттеу
Авторлар: Чепуштанова Т.А., Мотовилов И.Ю., Меркибаев Е.С., Поляков К.В, Gostu S.
Түйіндеме: Қайта өңделетін кендер сапасының төмендеуіне және кедей, қиын байытылатын кендерді қайта өңдеуге тартуға байланысты байытудың аралас технологияларын әзірлеу өте маңызды болып отыр. Аралас және тотыққан полиметалл кендері мен аралық өнімдерді флотациялық байыту кезіндегі қиындық тотыққан минералдардың бетін тиімді сульфидтеуге байланысты. Флотацияда қолданылатын реагент сульфидті натрий барлық жағдайда минералдың бетінің толық сульфидтенуін қамтамасыз ете алмайды. Фазалық құрамы бойынша аралас кендерге жататын қорғасын-мырыш кендерінің аралық өнімінің бастапқы өнімінде пирометаллургиялық тәсілмен алдын ала сульфидтеуден кейін флотациялық зерттеулер жүргізілді. Алдын ала сульфидтелген өнімде, өңдеуден өтпеген бастапқы өніммен салыстырғанда мырыштың алынуы 17,23%-ға, қорғасын 10,07%-ға артқаны анықталды.
Түйін сөздер: қорғасын-мырыш кені, фазалық талдау, сульфиттеу, шығын, құрылым, бөліп алу.
Осы мақалаға сілтеме: Chepushtanova TA, Motovilov IYu, Merkibayev YS, Polyakov KV, Gostu S. Flotation studies of the middling product of lead-zinc ores with preliminary sulfidizing roasting of oxidized lead and zinc compounds. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022;323(4):77-84. https://doi.org/10.31643/2022/6445.43
Тақырыбы: Экологиялық таза цемент клинкерінің құрылымына өндірістік қалдықтардың әсері
Авторлар: Жаникулов Н.Н., Колесников А.С., Таймасов Б.Т., Жакипбаев Б.Е., Шал А.Л.
Түйіндеме: Цемент өндірісінің негізгі проблемасы - энергия шығынын төмендету және атмосфераға шығарылатын CO2 парниктік газдар мөлшерін азайту. Мәселені шешудің алғышарты: техногендік қалдықтар мен дәстүрлі емес шикізатты шикіқұрамның құрамында қолдану және СО2 газын шығару көзі әктастың мөлшерін 85% - дан 70-75% - ға дейін төмендету. Мақалада техногенді қалдықтарды және тефритобазальт, көмір өндірісінің қалдықтары және қорғасын шикіқұрамы сияқты дәстүрлі емес шикізат материалдарын физика-химиялық зерттеу нәтижелері келтірілген. Материалдардың химиялық және минералогиялық құрамы және олардың экологиялық таза клинкер алуға жарамдылығы анықталды. Энергияны аз қажет ететін ресурстарды үнемдейтін технологияларды қолдана отырып, цемент клинкерін алу мүмкіндігі көрсетілген. Әзірленген қоспалардағы клинкер процестері 1350°C температурада аяқталады, бұл қалдықтардағы көмірмен бірге бүріккішті (форсунка) отын шығынын азайтады және атмосфераға СО2 шығарындыларын азайтады. Әзірленген аз энергиялы қоспаларда 1 тонна клинкер алуға арналған шикізаттың меншікті шығыны 1516-1525 кг дейін төмендейді, бұл дәстүрлі шикізат қоспаларына қарағанда айтарлықтай төмен. Алынған клинкердің минералогиялық құрамы C3S — 57,88%, C2S — 18,82%, C3A — 6,46% және C4AF -11,61%. Көп тоннажды қалдықтарды кәдеге жарату қоршаған ортаның ластануын азайтуға және өңірдегі экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: клинкер, микроқұрылымды жақсарту, қалдықтарды жою, температураны төмендету, минерализатор.
Осы мақалаға сілтеме: Zhanikulov NN, Kolesnikov AS, Taimasov BT, Zhakipbayev BY, Shal AL. Influence of industrial waste on the structure of environmentally friendly cement clinker. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources 2022; 323(4):84-91. https://doi.org/10.31643/2022/6445.44
