АЛҒЫСӨЗ
Құрметті әріптестер, 2019 жылғы «Минералды шикізатты кешенді пайдалану» журналының үшінші номерінде металлургия, металтану, электрохимия және физика-химиялық зерттеулер саласында жұмыс жасайтын жетекші және жас ғалымдардың ғылыми мақалалары ұсынылған.
Қазіргі уақытта металл алу саласында экологиялық мәселелер мен ресурс қарқындылығы өзекті мәселелер болып табылады. Жоғары сапалы кен орындарының нашарлауына және сарқылуына байланысты тау-кен және металдарды өндіру құны артып келеді, осыған байланысты шикізаттың бай көзі ретінде техногендік шікізат пен қайталама сынықтары тартылған.
Қазіргі таңда біздің журнал бүкіл әлемге ғылыми зерттеулерді алға жылжыту мүмкіндігіне ие. Ол үнемі өз жұмысын жақсартады, жаңартады және АҚШ-тың CAS деректер қорына енгізілген.
Металлургия және кен байыту институты – журналдың иесі, әлемдегі жетекші DOI тіркеу мекемесі - Crossref объектілерін анықтау үшін біріктірілген цифрлық кітапханалар халықаралық қауымдастығының мүшесі болып табылады, сондай-ақ журнал eLIBRARY.RU, РҒДИ электрондық кітапханасына кіреді. Авторларымыздың барлық құқықтары CC BY-NC-ND лицензиясымен қорғалады (Creative Commons Attribution коммерциялық емес туынды құралдар), бұл сіздің авторлық құқығыңызды көрсететін мақалаларды пайдалануға рұқсат береді және коммерциялық мақсаттарда пайдалануға тыйым салады.
Журналдың редакторлары журналды жариялауға және оның мәртебесін жоғары деңгейде ұстауға көмектесетін үздік мақалаларды көмектесетін барлық сын-пікіршілерге терең ризашылығын білдіреді.
Кенжалиев Бағдаулет – бас редактор, техника ғылымдарының докторы, профессор
E-mail: journal@kims-imio.kz
|
Тақырыбы |
КҮКІРТ ҚЫШҚЫЛДЫ ЕРІТІНДІЛЕРДЕН, СИРЕК КЕЗДЕСЕТІН ЭЛЕМЕНТТЕРДІ СОРБЦИЯМЕН КОНЦЕНТРЛЕУ |
|
Авторлар |
Кенжалиев Б. К., Суркова Т.Ю., Есімова Д.М. (Алматы, Қазақстан) |
| Авторлар туралы мәлімет |
Satbayev University, Металлургия және Кен байыту институты, Алматы, Казахстан Кенжалиев Бағдәулет Кенжалыұлы - техника ғылымдарының докторы, профессор, бас директор – Басқармасының төрағасы «Металлургия және кен байыту институты», Satbaуtv Universitу ғылыми жұмыс жөніндегі проректоры , Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0003-1474-8354, E-mail: bagdaulet_k@mail.ru Суркова Татьяна Юрьийқызы - техника ғылымдарының кандидаты, Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургиялық арнаулыәдіс зертханасының жетекші ғылыми қызметкері, «Металлургия және кен байыту институты», Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0001-8271-125X, E-mail: tu-surkova@mail.ru Есімова Динара Мұратбекқызы - металлургия саласындағы техника ғылымының магистрі, Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургиялық арнаулыәдіс зертханасының ғылыми инженері,«Металлургия және кен байыту институты», Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-1582-6732, E-mail: dina-28@inbox.ru |
|
Түйіндеме |
Сирек кездесетін элементтер сұранысының куннен-кунге өсуі, кен қалдықтарын қайта өңдеу өндірісіне мүмкіндік береді, демек бөлінбеген СКЭ үлестері анағұрлым жоғары. Осындай қалдықтардың біріне, фосфатты уран кендерін қайта өңдегенде пайда болатын техногенді минеральды түзілімдер (ТМТ), яғни бастапқы шикізат ретінде «SARECO» ТОО –ғы СКЭ концентратын алу жатады. Концентрат алудың технологиясы, келесідей:бастапқы шикізатты ашу; өнімді ерітінділерді кірмелерден тазалау; сиреккездесетін элементтердің концентрациясын алу бөлімдерінен тұрады. Бұл технологияның негізгі кемшіліктерінің бірі, кірмелерден өнімді ерітіндіні тазартқан кезде темірлі кекпен бірге 30 % бірге шөгіледі. Сирек кездесетін элементтерді қайтадан бөліп алған жағдайда, темірлі кекті күкірт қышқылымен шаймалайды. Мақалада, СКЭ концентратын тұндыруға жөнелтетін, әрі арықарай ерітіндімен бірге элюаттарды алу мақсатында, темірлі кекті шаймалағандағы өнімнің құрамына жақын модельді ерітіндімен және тікелей өнімнің сорбциялық үрдісі зерттелінді. Десорбцияда, аммоний тұздарына аса көңіл бөлінді. |
|
Түйін сөздер |
сирек кездесетін элементтер, техногенді минералды түзілімдер (ТМТ), темірлі кек, сорбция, десорбция. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Кенжалиев Б.К., Суркова Т.Ю., Юлусов С.Б., Пирматов Э.А., Дуленин А.П. Получение концентрата редкоземельных элементов из отходов и промпродуктов урановой промышленности // Комплексное использование минерального сырья.– 2017. – .№1. – С.70 –77. www.kims-imio.kz 2 Суркова Т.Ю., Юлусов С.Б., Барменшинова М.Б. Поведение примесей при извлечении редкоземельных элементов из урановых руд // Вестник КазНТУ. – 2010. – №5. – С.42 – 45. 3 Суркова Т.Ю., Юлусов С.Б., Барменшинова М.Б. Исследование поведения редкоземельных элементов в ионообменной системе // Комплексное использование минерального сырья. – 2010. – №5. – С.73 – 79. www.kims-imio.kz 4 Кокотов Ю.А., Пасечник В.А. Равновесие и кинетика ионного обмена. - М.: Химия, 1970. -330 с. 5 Локшин Э.П., Иваненко В.И., Тареева О.А., Корнейков Р.И. // Извлечение лантаноидов из фосфорнокислых растворов с использованием сорбционных методов. – ЖПХ. 2009. Т.82. вып.4. – С.544–551. 6 Маринский Я. Ионный обмен. – М.: Мир, 1970. – 565 с. 7 Гельферих Ф. Иониты. Основы ионного обмена. – М.: ИЛ, 1962. 90 с. 8 Локшин Э. П., Тареева О. А., Елизарова И. Р. Получение концентрата из сульфокатионитов, насыщенных редкоземельными металлами из сернокислых растворов выщелачивания фосфогипса // Химическая технология. – 2014. – №12. – С.738 – 745. 9 Ягодин Г.А., Синегрибова О.А., Чекмарев А.М. Технология редких металлов в атомной технике. –М.: Атомиздат, 1974. 344 с. 10 Серебренников В.В. Химия редкоземельных элементов. – Томск: Изд. ТТУ, 1959-61. Т. 1-2. 11 BochevskayaYe.G., AbishevaZ.S., KarshiginaZ.B., SargelovaE.A., KvyatkovskayaM.N., AkchulakovaS.T. Effect of the Temperature Conditions of Sulfation Process on Extraction of Rare-Earth Metals from Refractory Ore // Metallurgist. – 2018. –V. 62, -№ 5. – P. 574-586. http://dx.doi.org/10.1007/s11015-018-0695-x 12 Karshigina Z.B., Abisheva Z.S., BochevskayaYe.G., Ata Akcil., Sargelova E.A., Sukurov B.M., Silachyov I. Recovery of rare earth metals (REMs) from primary raw material: sulphatization-leaching-precipitation-extraction // Mineral processing and extractive metal. – 2018. V. 39, - № 5. – P. 319-338 http://dx.doi.org/10.1080/08827508.2018.1434778 |
|
Тақырыбы |
БАЙЫТЫЛҒАН ӨНІМДЕРДІ ТОТЫҚТЫРҒЫШ ҚОСЫП ШАЙМАЛАП АЛТЫНДЫ БӨЛІП АЛУ |
|
Авторлар |
Абубакриев А. Т., Койжанова А. К., Магомедов Д. Р., Ерденова М. Б., Абдылдаев Н. Н. (Алматы, Қазахстан) |
| Авторлар туралы ақпарат |
Satbayev University, Металлургия және Кен Байыту институты, Алматы, Қазақстан Абубакриев А. Т. - «Металлургия және кен байыту институты» АҚ Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасының жетекші инженері,Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-5635-4700, asimjan-1986@mail.ru Койжанова А. К. – техника ғылымдарының кандидаты, «Металлургия және кен байыту институты» АҚ Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасының бас ғылыми қызметкері, зертхана меңгерушісі,Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0001-9358-3193, E-mail: aigul_koizhan@mail.ru Магомедов Д. Р. – «Металлургия және кен байыту институты» АҚ Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасының жетекші инженері,Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0001-7216-2349, E-mail: davidmag16@mail.ru Ерденова М. Б. – «Металлургия және кен байыту институты» АҚ Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасының кіші ғылыми қызметкері, Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-7496-5097, E-mail: erdenova_mariya@mail.ru Абдылдаев Н. Н. – «Металлургия және кен байыту институты» АҚ Б.Б. Бейсембаев атындағы гидрометаллургияның арнайы әдістері зертханасының инженері,Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0001-8145-5741 |
|
Түйіедеме |
Мақалада Қазақстанның алтынқұрамды шикізатты өңірлерінің зерттеу нәтижелері келтірілген. Сынама алынып кендердің фазалық құрамы зерттелді. Жартылай сандық рентгендік флуоресцентті, химиялық (талдау), электронды-растрлық және рационалды (фазалық) талдауды қолдану арқылы кендердің химиялық және минералды құрамы берілген. Сынақ үлгісінде 1,4 г/т Au және 0,14 г/т Ag бар екендігі анықталды. Гранулометриялық талдау көрсеткендей, алтынның негізгі бөлігі (36,51%) мөлшері -2,5 +1,25 мм мөлшерінде шоғырланған, алтын мөлшері 1,42 г/т. Бастапқы сынаманың негізгі фазалық құрамы кварц - 38,9%, альбит - 20,3%, пирит - 5,8%. Рентгендік флуоресцентті талдау нәтижелері бойынша кремний сынамадағы басымдыққа ие екендігі анықталды. Зертханалық құрал-жабдықтарды пайдалана отырып, алтыннан алынған кендерді гравитациялық байыту мүмкіндігі: Центрифугалық центрифугалаушы Knelson KS-MD 3 бір сатылы байыту схемасына сәйкес, алтынның құрамында 6,04 г/т болатын центрифугалық концентраторда 52,65%, гравитациялық қалдықтарда - 0,82 г/т алтынмөлшерін құрады.. Байыту өнімдерінің оңтайлы шаймалау параметрлері (гравитациялық концентрат және гравитациялық қалдықтар) түрлі тотығу активтендіретін реагенттерді пайдаланып көрсетілген. Ең жоғары көрсеткіштер гравитациялық концентраттың тікелей цианидтеу кезінде алтын өндіру дәрежесі 77,3% құрады; кальций гипохлоритімен алдын-ала тотықтырумен 85,7%, ол алтын өндіру дәрежесін 8,4% -ға арттырады. Гравитациялық қалдықтарды шаймалау кезінде кальций гипохлоритін пайдалану арқылы - 73,1%, натрий пероксиді 75,6%, AS-45102 - 71,9% құрайды. |
|
Түйін сөздер |
алтынқұрамды шікізат, шаймалау, гравитациялық концентрат, гравитациялық қалдықтар, алу, тотығу активатордар. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Алгебраистова Н.К., Алексеева Е.А., Коляго Е.К. Минералогия и технология обогащения лежалых хвостов Артемовской ЗИФ // Доклад на симп. «Неделя горняка». – Москва, 2000. – С. 41-48 2 Меретуков М.А., Турин К.К. Поведение золота в хвостовых отвалах // Цветные металлы. –2011. – №7. – С. 27-31. 3 Ерденова М.Б., Койжанова А.К., Камалов Э.М., Абдылдаев Н.Н., Абубакриев А.Т. Доизвлечение золота из отходов переработки золотосодержащих руд Казахстана // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. ̶ № 2. С.12-19 https://doi.org/10.31643/2018/6445.2 4 Койжанова А. К., Арыстанова Г. А., Седельникова Г. В., Есимова Д. М. Исследование биогидрометаллургической технологии извлечения золота из хвостов сорбции золотоизвлекательной фабрики. // Цветные металлы. ̶ 2016. ̶ № 9. – С 52-56. https://doi: /10.17580/tsm.2016.09.07 5 Михайлова А. Н., Минеев Г.Г., Гудков С. С. Укрупненно-лабораторные испытания процесса биохимического окисления сульфидной золотосодержащей руды в условиях кучного выщелачивания // Вестник Иркутского государственного технического университета. ̶ 2012. ̶ №6 – с 116. 6 Арифулов Ч.Х., Арсентьева И.В., Ожерельева А.В. Золоторудные месторождения в рифтогенных черносланцевых отложениях Южного Урала – М.: ЦНИГРИ, 2013. 105 с. 7 In-Situ Leaching (ICL)/Innovations in Gold and Silver Recovery. Phase IV.-USA: Randol Int. Ltd. 1992. –Vol.3. ̶ P. 1329 ̶ 1336. 8 Ниценко А. В., Бурабаева Н. М., Требухов С. А., Болатбеков Б. Б. Изучение процесса возгонки мышьяка из синтетического сульфоарсенида меди при пониженном давлении. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. ̶ №1. – С. 44-50. www.kims-imio.kz 9 Алгебраистова Н. К., Самородский П. Н., Колотушкин Д. М., Прокопьев И. В. Технология извлечения золота из техногенного золотосодержащего сырья // Обогащение руд. ̶ 2018. № 1. ̶ С. 31–35 https://doi: /10.17580/or.2018.01.06 10 Бочаров В. А., Игнаткина В. А., Абрютин Д. В. Технология переработки золотосодержащего сырья. — М. : Изд. дом МИСиС, 2011. ̶ 326 с. 11 Kenzhaliyev B.K., Berkinbayeva A.N., Dosymbayeva Z.D., SharipovR.Kh. Extraction Of Non-Ferrous And Noble Metals From Mill Tailing By Solutions In The Presence Of Oxidizing Agents. International Journal of Engineering and Applied Sciences (IJEAS) ISSN: 2394-3661, Volume-4, Issue-8, August 2017. P. 93. 12 Кенжалиев Б.К., Койжанова А.К., Абдыкирова Г.Ж., Камалов Э.М., Магомедов Д.Р. Выщелачивание золотосодержащего сырья с использованием окислителя. // Материалы Международной научно-практической конференции «Эффективные технологии производства цветных, редких и благородных металлов» – Алматы, 2018. – С. 187 https://doi.org/10.31643/2018-7.14 13 Erdenova, M., Kenzhaliyev, B., Koizhanova, A., Temirova, S., Abdyldaev, N. Gold recovery from man-made mineral raw materials by methods of flotation recovery and cyaning. International Multidisciplinary Scientific GeoConference Surveying Geology and Mining Ecology Management, SGEM Volume 18, Issue 1.4, 18th International Multidisciplinary Scientific Geoconference, SGEM 2018; Albena; Bulgaria; 2 July 2018 до 8 July 2018 2018, P. 67-74. 14 Zaizheng Dong,Yimin Zhu, Yuexin Han, Xiaotian GuKaiJiang. Study of pyrite oxidation with chlorine dioxide under mild conditions. //Minerals Engineering. – 2019. – P. 106-114. https://doi:10.1016/j.mineng.2019.01.018 |
|
Тақырыбы |
ЫСТЫҚҚА ТӨЗІМДІ НИКЕЛЬДІ ҚОРЫТПАЛАРЫНЫҢ ҚАЛДЫҚТАРЫНАН АЛЫНҒАН НИКЕЛЬ-КОБАЛЬТТЫ КОНЦЕНТРАТТАРЫН ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ |
|
Авторлар |
Килибаева С.К., Агапова Л.Я., Квятковская М.Н., Аманжолова Л.У., Кущ Е.П.(Алматы, Казақстан) |
| Авторлар туралы ақпарат |
Satbayev University, Металлургия және Кен Байыту Институты, Алматы, Қазақстан Килибаева Салиха Қазбагамбетқызы - техника ғылымдарының кандидаты, сирек шашыраңқы элементтер зертханасының аға ғылыми қызметкері, «Металлургия және кен байыту институты» АҚ («МКБИ» АҚ), Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-4188-3642, k_salikha@mail.ru Агапова Людмила Яковқызы - техника ғылымдарының докторы, доцент, сирек шашыраңқы элементтер зертханасының бас ғылыми қызметкері, «Металлургия және кен байыту институты» АҚ («МКБИ» АҚ), Алматы, Қазақстан,https://orcid.org/0000-0001-9180-7296, E-mail: rm.303.imo@mail.ru Квятковская Марина Николайқызы – физикалық әдіспен талдау зертханасының ғылыми қызметкері, «Металлургия және кен байыту институты» АҚ («МКБИ» АҚ), Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-3686-6370, E-mail: kmn_55@mail.ru Аманжолова Лейла Уралқызы – физикалық әдіспен талдау зертханасының аға ғылыми қызметкері, «Металлургия және кен байыту институты» АҚ («МКБИ» АҚ), Алматы, Қазақстан, https://orcid.org/0000-0002-9582-3522, E-mail: alu-lia@mail.ru Кущ Елена Петрқызы – физикалық әдіспен талдау зертханасының инженері,«Металлургия және кен байыту институты» АҚ («МКБИ» АҚ), Алматы, Қазақстан, helena.kuchsh@gmail.com |
|
Түйіндеме |
Құрамында ренийі бар ыстыққа төзімді никельді қорытпалар (ЫТНҚ) құрамында 50-75 % Ni, 3-15 % Co. ЫТНҚ қалдықтарын электрохимиялық қайта өңдеу барысында 80-90 % дейін Re, Ni және Co ерітіндіге өтеді, ал олардың аз бөлігі анодтық шламда қалады. Шламдан металлардың қалған бөлігін химиялық ерітумен ертіндіге өткізеді. Қалдықтарды электрохимиялық қайта өңдеуден кейінгі және шламдарды химиялық ерітуден кейінгі ертінділерді біріктіріп, экстракция әдісімен олардан Re-ді шығарады. Re-ді экстракциялаудан кейін рафинаттан (г/дм3: 14,26 Ni; 2,48 Co) NaOH (500 г/дм3) ерітіндісімен (рН-тын мәндері 8-9 шейін орналғанша, 40 °С температурада, 1 сағат бойы араласумен) Ni-Co концентраттын тұндыруы өткізілді. Рентгенфлуоресценттік, рентгенфазалық, термогравиметрлік және ИКС әдістері концентраттын физикалық-химиялық зерттеуы оның құрамында келесі фазалар, мас. %:62,6Na2SO4; 37,4 Ni2(NO3)2(OH)2•2H2O и Co(OH)2 бар екенін көрсетті. С:Қ = 10:1 қатынасында концентратты натрийден сумен шаюда оның массасын азаяды (~ 2,4 есе), натрий құрамы төмендейді, Ni (15,68-ден 37,55 % дейін) мен Co (1,89-ден 4,48 %дейін) құрамы жоғарлайды. Температура 300 – 400 оС интервалында концентратты кыздыруда Ni және Co гидрооксидтерінің дегидратациялау үрдісі болады және олардың оксидтік формаларына көшеді. Алынған концентрат одан әрі қайта өңдеуге жіберілуы мүмкін олардан түсті металлдар немесе кейбір ферроқорытпаларын алу мақсатында. |
|
Түйін сөздер |
ЫТНҚ қалдықтары, рафинат, Ni-Co концентраты, тұндыру, шаю, қыздыру. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Оспенникова О.Г. Стратегия развития жаропрочных сплавов и сталей специального назначения, защитных и теплозащитных покрытий. – М.: ВИАМ, 2012. – С. 19-35. 2 Пат. 2302473 РФ. Способ переработки отходов жаропрочных сплавов / Ранич Н.С., Пичушкин О.А., Золотилин В.А., Инешин Г.М.. Опубл. 10.07.2007. Бюл. №19. – Электронная версия на сайте: http://bd.patent.su/2302000-2302999/pat/servl/servlet7ec5.html 3 Истрашкина М.В., Передереева З.А., Фомин С.С. Перспективные технологии извлечения рения из отходов никелевых сплавов – М.: ЦИНАО, 2001. – С. 111-119. 4 Пат. 2061079 РФ. Способ извлечения оксида рения из отходов / Гель Р.П., Дроботенко Г.А., Колосов В.Н., Нехорошев Н.Е. Опубл. 27.05.1996. – Электронная версия на сайте: http://www.freepatent.ru/patents/2061079 (in Russ.). 5 5 Касиков А.Г., Петрова A.M., Багрова Е.Г. Извлечение рения из шлифотходов жаропрочных сплавов с применением жидкостной экстракции // Цветная металлургия. – 2009. – №1. – С.15-19. 6 Пат. 2437836 РФ. Способ извлечения и очистки рения из растворов от переработки жаропрочных сплавов / В.А. Шипачев. Опубл. 27.12.2011. Бюл. №36. 7 Палант А.А, Брюквин В.А., Левин А.М., Левчук О.М. Комплексная электрохимическая технология переработки отходов жаропрочных никелевых сплавов, содержащих рений, вольфрам, тантал, ниобий и другие ценные металлы // Металлы. –2014. – №1. – С. 25-27. 8 Палант А.А., Брюквин В.А., Левчук О.М. Комплексная электрохимическая переработка металлических отходов ренийсодержащего жаропрочного никелевого сплава в сернокислых электролитах // Электрометаллургия. – 2010. –№7. – С. 29-33. 9 Палант А.А., Левчук О.М., Брюквин В.А. Комплексная электрохимическая технология переработки отходов жаропрочных никелевых сплавов, содержащих рений // Цветная металлургия.–2007. –№11. –С. 11-12. 10 Пат. 2401312 РФ. Способ электрохимической переработки металлических отходов жаропрочных никелевых сплавов, содержащих рений. / Палант А.А., Брюквин В.А., Левчук О.М., Палант А.В., Левин А.М. Опубл. 10.10.2010. 11 Пат. 2313589 РФ. Способ выделения ценных металлов из суперсплавов / Штоллер В., Ольбрих А., Меезе-Марктшеффель Ю., Мати В., Ерб М., Нитфельд Г., Гилле Г. (DE - Германия). Опубл. 10.08.2004. 12 Агапова Л.Я., Абишева З.С., Килибаева С.К., Яхияева Ж.Е. Электрохимическая переработка техногенных отходов ренийсодержащих жаропрочных никелевых сплавов в сернокислых растворах // Цветные металлы. – 2017. – №10. – С. 69-74. http://dx.doi.org/10.17580/tsm.2017.10.08 (in Russ.). 13 Шарипова А.С., Загородняя А.Н., Абишева З.С., Садыканова С.Э. Извлечение рения из аммиачных техногенных растворов экстракционной технологии рения // КИМС. – 2013 – № 3. – С. 30 - 38. http://kims-imio.kz 14 Пат. 33395 РК. Способ электрохимической переработки металлических отходов ренийсодержащих жаропрочных никелевых суперсплавов / Агапова Л.Я., Абишева З.С., Кенжалиев Б.К., Килибаева С.К., Яхияева Ж.Е., Алтенова А.Н. Опубл. 18.01.2019. Бюлл. Промышленная собственность РК №3, 2019 г. 15 Килибаева С.К., Агапова Л.Я., Кенжалиев Б.К., Рузахунова Г.С., Байдуисенова А.Е. Переработка шламов, полученных в процессе анодного растворения отходов жаропрочных никелевых сплавов // Эффективные технологии производства цветных, редких и благородных металлов: матер. междунар. науч.-практ. конф. – Алматы, 2018. –С. 280-285. https://doi.org/10.31643/2018-7.23 16 Agapova L.Ya., Kilibayeva S.K., Zagorodnyaya A.N., Sharipova A.S., Kenzhaliyev B.K., Yakhiyayeva Zh.E. Recycling of rhenium, nickel and cobalt from the waste of heat-resistant alloys // XIII International Mineral processing and Recycling Conference. Belgrade, Serbia, 2019. 445-451. 17 Грейвер Т.Н., Калашникова М.И., Ерцева Л.Н., Лутова Л.С., Вагнер Л.Я. Осаждение сульфидов никеля и кобальта из сульфатных растворов серой в присутствии восстановителя // Цветные металлы. – 2010. –№9. – С. 21-27. 18 Пат. 2182187 РФ. Способ получения никеля и кобальта / Басков Д.Б.; Плеханов С.В.; Орлов С.Л.; Середа Г.А. Опубл. 10.05.2002. 19 Накамото К. Инфракрасные спектры неорганических и координационных соединений. – М.: Мир, 1966. – 412 с. 20 Farmer V.C. The Infrared Spectra of minerals // MINERALOGICAL SOCIETY, 41 QUEEN’S GATE. – London, 1974 – 539 p. 21 Казицына Л.А., Куплетская Н.Б. Применение УФ-, ИК- и ЯМР- спектроскопии в органической химии. – Москва, «Высшая школа», 1971 г., – с. 264. 22 HR Minerals(600 spectra). Thermo Fisher Scientific Inc. for Nicolet FT-IR. 2008. 23HR Aldrich FT-IR Collection Edition II (18454 spectra) Thermo Fisher Scientific Inc. for Nicolet FT-IR. 2008. 24 Aldrich Organometallic, Inorganic, Boron, Deuterium Compounds (632 spectra). Nicolet Instrument Corp. – 1995. 25 Солнцева Л.С., Сидоренко Г.А., Солнцев Б.П. Применение ИК-спектроскопии к изучению характера связи и координации катионов по кислороду и галогенам в минералах // Конституция и свойства минералов, – 1972. –№6, – С.30-46. 26 Чалый В.П. Гидроокиси металлов. –Киев «Наукова думка», 1972. – 154 с. |
| Тақырыбы | СЕЛЕНИТ ИОНДАРЫНЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫ МЫС (ІІ) ХЛОРИДІ ЕРІТІНДІСІНДЕ СЕЛЕН ҰНТАҚТАРЫН ТҮЗЕ ТОТЫҚСЫЗДАНУЫ |
| Авторы | Баешов Ә.Б., Маханбетов А.Б. |
| Авторлар туралы мәлімет |
Баешов Әбдуәлі Баешұлы — ҚР ҰҒА академигі, х.ғ.д., профессор. «Д.В. Сокольский атындағы жанармай, катализ және электрохимия институты» АҚ, Алматы, Қазақстан.https://orcid.org/0000-0002-2403-8949, E-mail: abayeshov@mail.ru Маханбетов Арман Беркинбайұлы — Ph.D., аға ғылыми қызметкер. «Д.В. Сокольский атындағы жанармай, катализ және электрохимия институты» АҚ, Алматы, Қазақстан. https://orcid.org/0000-0002-1620-6922 E-mail: armanmab@mail.ru |
| Түйіндеме | Мақалада селеннің төрт валентті қосылыстарынан мыс (II) иондары қатысында селен ұнтағын алудың электрохимиялық әдісі ұсынылды. Электролиз, мыс (II) хлориді қосылған тұз қышқылы ерітіндісінде, электрод кеңістіктері бөлінбеген, мыс аноды мен титан катодынан тұратын электролизерде жүргізілді. Тотықсыздандырғыш ретінде Cu (I)-Cu (II) тотығу-тотықсыздану жүйесіндегі потенциалдар айырымы пайдаланылды. Анодтық еру барысында және мыс (II) иондарының анодпен әрекеттесуі барысында түзілетін мыстың бір валентті иондары селен (IV) иондарын химиялық тотықсыздандырып, ультрадисперсті селен және кей жағдайларда мыс селенидінің ұнтағын түзетіндігі көрсетілді. Электролиз кезінде селеннің түзілуінің ток бойынша шығымына, түзілген ұнтақ формасына және размеріне электролиз параметрлерінің – ток тығыздығының, ерітінді температурасының, тұз қышқылы концентрациясының және мыс (II) иондарының концентрацияларының әсерлері зерттеліп нәтижелері келтірілді. Зерттеу нәтижелері селен ұнтақтарының өте жоғары ток бойынша шығыммен түзілетіндігін көрсетті. |
| Түйін сөздер | селен, ұнтақ,мыс, электролиз, катод, анод, микросурет. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Баешов А. Б., Журинов М.Ж., ЖдановС.И. Электрохимия селена, теллура и полония. - Наука КазССР, 1989. 172 с. 2 Наумов А.В. Селен и теллур: состояние рынков, кризис и его последствия// Металлург.- 2010. - № 4. - С.19-21. 3 Кенжалиев Б.К., Требухов С.А., Володин В.Н., Требухов А.А., Тулеутай Ф.Х. Извлечение селена из промпродуктов металлургического производства // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 56-64. https://doi.org/10.31643/2018/6445.30 4 Yasin K., Guldem K.,Servet T. An investigation of copper and selenium recovery from copper anode slimes // International Journal of Mineral Processing. – 2013. – V. 124. – P. 75-82. https://doi.org/10.1016/j.minpro.2013.04.006 5 Патент РФ 2224711 Долгов С.Г., Комов И.А., Санжанов А.И. Способ получения селена. Опубл. 27.02.2004 6 Bayeshov A., Ivanov N., Myrzabekov B. Electrochemical behavior of Selenium as part of Composite Electrode in Sulfuric Acid Medium // Journal of Advances in Chemistry. 2011. V. 7. N3.P. 1378-1385. https://doi.org/10.24297/jac.v7i3.2373 7 Баешов А.Б,Баешова А.К., Кожаков Б.Е., Букетов Е.А. Способ получения металлического селена / А.с. СССР № 1072491 от 06.05.82(не подлежит публикации в открытой печати) 8 Баешов А. Б., Кожаков Б.Е., Букетов Е.А Катодное поведение «трудно восстанавливающихся» арсенат- и селенат-ионов в кислых растворах // Вкн. Практический вклад НТО в решение вопросов химии и металлургии. –Караганда,1984. – С.59. 9 Баешов А.Б, Кожаков Б.Е., Бейбитова А.Д., Баешова А.К. и др. Электрохимическое восстановление «трудновосстанавливающихся» анионов // 37th Meeting ISE. – Vilnius. – USSR, 1986. С. 28-30. 10 Баешов А.Б.О механизме электрохимического восстановления кислородсодержащих трудновосстанавливаемых анионов в кислых растворах В кн.: Сборник по химии.– А-Ата. 1988, вып. II , с. 121-128. (Для служебного пользования). 11 Справочник по электрохимии / Под ред. А.М. Сухотина. – Л.: Химия , 1981. 488 с. 12 Астахова Р.К., Красиков Б.С. К вопросу об электрохимическом поведении меди в солянокислых растворах // Журнал прикл. химии. – 1974. - Т.44. – № 2. – С. 363-371. 13 Костромин А.И., Бадакшанов Р.М. Применение медного электрода в гальваностатический кулонометрии // Журн.анал.хим. – 1974. – Т.29. – № 9. – С.1782-1787. 14 Черная С.С., Мацеевский Б.П., Фиошин Е.В. Потенциометрическое исследование комплексообразования ионов меди I и II хлоридных водных растворах//Изв. АНЛатССР. –1983. –№ 3. –С. 336-339. |
| Тақырыбы | СМАРТ ТЕРЕЗЕЛЕРГЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ТӘЖІРИБЕЛІК ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНА ШОЛУ |
| Автор | Аймаганбетов К. П. |
| Автор туралы мәлімет |
Аймаганбетов Казыбек Пиржанулы — Техникалық ғылымдар магистрі, Satbayev University, Физика-техникалық институты, Алматы, Қазақстан. ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-6367-9135, E-mail: kazybek012@gmail.com |
| Түйіндеме | Смарт терезелер энергияны үнемдеу мақсатында және ғимараттар ішіндегі температуралық жылулық үшін маңызды рөл атқарады. Смарт-терезелер жылу шығынын және кондиционерлеу мен жарықтандыру шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Жалюзи мен перделерге балама қызмет ретінде пайдаланылады. Сұйық кристалды немесе электрохимиялық смарт-терезелер ультракүлгін сәулесін өткізбейді. Өлшенген бөлшекті смарт-терезесі ультракүлгін сәулесін бұғаттау үшін арнайы құрылғыларды пайдалануды талап етеді. Бұл мақалада смарт терезелерге жүргізілген теориялық және тәжірибелік зерттеулерге шолу жасалынған. Кеңістікте және зертханалық сынақтарда әртүрлі өлшеу әдістерінің көмегімен жүргізілген тәжірибелік зерттеу жұмыстарына шолу жүргізілді. Смарт терезелердің шығыс сипаттамалары мен оңтайлы құрылымын талдау мақсатында, теориялық ғылыми зерттеу әдебиеттеріне және теориялық ғылыми зерттеу модельдерге шолу жүргізілді. Орындалған ғылыми зерттеу жұмысы материалтану және құрылыс материалдары ғылым саласында пайдалы ақпарат көздері ретінде қоладнуға зор ықпалын тигізеді. |
| Түйін сөздер | смарт терезе, энергияны үнемдеу, тәжірибелік өлшеулер, визуалды жайлылық. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Rosato A., Scorpio M., Sibilio S. Use of a scale model under artificial sky for daylighting design. // Heritage Architecture Landesign focus on Conservation Regeneration Innovation Le vie dei Mercanti XI Forum Internazionale di Studi, Aversa/Capri, Italy, - 2013. - P. 1245-1252 2 Ciampi G., Rosato A., Scorpio M., Sibilio S. Retrofitting solutions for energy saving in a historical building lighting system // Energy Procedia. 2015. – V. 78. – P. 2669–2674, https://doi.org/10.1016/j.egypro.2015.11.343 3 Sibilio S., Rosato A., Scorpio M., Daylighting design in a low energy building. // LUX EUROPA 2013 - 12th European Lighting Conference Lux Europa. Krakow, Poland. 2013. – P. 251-256 4 Bange K., Gambke T. // Advanced Materials. 1990. - V. 2. - P. 10-16. 5 Granqvist G., Electrochromics for smart windows: Oxide-based thin films and devices // Thin Solid Films. 2014. - V. 564. - P. 1–38, https://doi.org/10.1016/j.tsf.2014.02.002 6 Lee E. S., Dibartolomeo D. L., Selkowitz S. E. Daylighting control performance of a thin-film ceramic electrochromic window: Field study results // Energy Build. 2006. - V. 38. P. 30–44, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2005.02.009 7 Papaefthimiou S., Leftheriotis G., Yianoulis P., Hyde T. J., Eames P. C., Fang Y., Pennarun P. Y., Jannasch P. Development of electrochromic evacuated advanced glazing // Energy and Buildings. 2006. - V. 38. - P. 1455 – 1467, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2006.03.029 8 Piccolo A., Pennisi A., Simone F. Daylighting performance of an electrochromic window in a small scale test-cell // Solar Energy. 2009. – V. 83. – P. 832–844, https://doi.org/10.1016/j.solener.2008.11.013 9 Донцова А.Е., Калинина А.В. Стекло с управляемой прозрачностью (smart window) в гражданском строительстве // Alfabuild. 2018. №4 (6). - С. 74-82 10 Lee E.S., Claybaugh E. S., LaFrance M. End user impacts of automated electrochromic windows in a pilot retrofit application // Energy and Buildings. 2012. -V. 47. – P. 267–284, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2011.12.003 11 Белоусов А. Л., Патрушева Т. Н.. Электрохромные оксидные материалы // Journal of Siberian Federal University. Engineering & Technologies 2. 2014 (7). – C. 154-166 12 Kim S., Kong X., Taya M. Electrochromic windows based on anodic electrochromic polymesitylenes containing 9H-carbazole-9-ethanol moieties. // Solar Energy Materials and Solar Cells. 2013. – V. 117. – P. 183–188, https://doi.org/10.1016/j.solmat.2013.04.030 13 Piccolo A., Simone F. Performance requirements for electrochromic smart window. // Journal of Building Engineering. 2015. – V. 3. – P. 94–103, 103, https://doi.org/10.1016/j.jobe.2015.07.002 14 Gugliermetti F., Bisegna F. Visual and energy management of electrochromic windows in Mediterranean climate. // Building and Environment. 2003. – V. 38. – I. 3. – P. 479-492, https://doi.org/10.1016/S0360-1323(02)00124-5 15 DeForest N., Shehabi A., Garcia G., Greenblatt J., Masanet E., Lee E.S., Selkowitz S., Milliron D.J. Regional performance targets for transparent near-infrared switching electrochromic window glazings. //Building and Environment. 2013. – V. 61. – P. 160-168. 16 Assimakopoulos M. N., Tsangrassoulis A., Guarracino G., Santamouris M. Integrated energetic approach for a controlable electrochromic device. // Energy and Buildings. 2004. – V. 36. – I. 5. – P. 415-422, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2004.01.040 17 Gugliermetti F., Bisegna F. A model study of light contrai systems operating with Electrochromic Windows. // Lighting Research & Technology. 2005. – V. 37. – N. 1. – P. 320, https://doi.org/10.1191/1365782805li123oa 18 Piccolo A. Thermal performance of an electrochromic smart window tested in an environmental test cell. // Energy and Buildings. 2010. – V. 42. – I. 9. – P. 1409-1417, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2010.03.010 19 Aldawoud A. Conventional fixed shading devices in comparison to an electrochromic glazing system in hot, dry climate. // Energy and Buildings. 2013. – V. 59. – P. 104-110, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2012.12.031 20 Fernandes L. L., Lee E. S., Ward G. Lighting energy savings potential of split-pane electrochromic windows controlled for daylighting with visual comfort. // Energy and Buildings. 2013. – V. 61. – P. 8-20, https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2012.10.057 |
| Тақырыбы | МЕТАЛЛ Ta мен Mo-де Fe-57 ИМПЛАНТАЦИЯСЫН РЕНТГЕНҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ МЕССБАУЭРЛІК ЗЕРТТЕУЛЕР |
| Aвтор | Бедельбекова К.А. |
| Автор туралы мәлімет |
Бедельбекова Камшат Азатовна — кіші ғылыми қызметкер. РМК Ядролық физика институты, Satbayev University, Алматы, Қазақстан . ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-1526-7758, E-mail: kamshat1980@mail.ru |
| Түйіндеме | Атомдық және термоядролық энергетиканың дамуы материалтанушыларға конструкциялық материалдарды жасаумен байланысты бірқатар мәселелер қойып отыр. Қазіргі таңда ШНР үнемді, ұзақ мерзімді және қауіпсіз жұмысын толықтай жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жбэлтері қапшықтарының материалын әзірлеу іске аспағанын атап өткен жөн. Жұмыс істеп тұрған және перспективалық ядролық қондырғыларға арналған конструкциялық материалдардың қасиеттерін зерделеу әлі де маңызды ғылыми-техникалық міндеттердің бірі болып табылады. Рентгендік дифракция және мессбауэрлік спектроскопия әдістерімен 57Fe ядроларында атом өнеркәсібінің металл Ta мен Mo конструкциялық материалдарының радиациялық тұрақтылық қасиеттеріне 1 МэВ энергиялы және 5*1016ion/cm2 флюенсті 57Fe иондары имплантациясының әсері зерттелді. STRIM программасының көмегімен ендірілген Fe атомдарының концентрациясы есептелді. Матрицаларға Та және Мо ендіру нәтижесінде екі фазаның түзілуі айқындалды. Молибдендегі (84%) негізгі фаза Мо-де Fe ауыстыратын қатты ерітінді болып табылады. Танталда (78%) негізгі фаза Ta матрицасында Fe жиынтықтарының түзілуіне жауап береді. Алынған зерттеулер нәтижелері ядролық қондырғыларды қауіпсіз пайдалану мәселелерін шешуге және олардың жұмысының тиімділігін арттыруға пайдаланылуы мүмкін, бұл активті аймақтың материалдарының ресурстық сипаттамаларын дұрыс бағалауға және жоғары зақымдаушы дозаларда сәулелендіру кезінде олардың әрекетін болжауға мүмкіндік береді. |
| Түйін сөздер | имплантация, конверсиялық және абсорбциялық мессбауэрлік спектроскопия, рентгендік дифракция, STRIM программасы, радиациялық зақымдану. |
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Комаров Ф.Ф. Ионная имплантация в металлы. Москва, Металлургия,1990, 216 с 2. Ozernoy, A. N., Vereshchak, M. F., Manakova, I. A., Tleubergenov, Z. K., & Bedelbekova, K. A. Nuclear Gamma-Resonance Spectroscopy in Study of Nanoscale Composites. Physics of Atomic Nuclei, 2018. 81 (10), 1484 – 1487. https://doi.org/10.1134/s1063778818100125 3. Chaoliang Xu, Xiangbing Liu, Fei Xue, Yuanfei Li, Min Yu Characterization of magnetic properties in a 316 stainless steel after deformation and irradiation// Fusion Engineering and Design, vol. 133, August 2018, P. 125-129 https://doi.org/10.1016/j.fusengdes.2018.05.080 4. Попов, В. В., & Сергеев, А. В. Эмиссионная мессбауэровская спектроскопия границ зерен поликристаллического молибдена. Физика Металлов и Металловедение, 2015. 116(4), 400–407. https://doi.org/10.7868/s0015323015040130 5. Srikanth, S., & Petric, A. (1994). Optimization and calculation of the FeTa phase diagram. Journal of Alloys and Compounds, 203, 281–288. https://doi.org/10.1016/0925-8388(94)90747-1 6. A.F.Guillermet. Bull. Alloy Phase Diagrams 3. 359, 1982 7. В.С. Русаков Мессбауэровская спектроскопия локально неоднородных систем. Алматы: ОПНИ ИЯФ НЯЦ Казахстан, 2000. 431 с. 8. Program SRIM [Электрон. ресурс: http://www.srim.org/ (in Eng.) (Информация получена 10.06.2019) 9. Белозерский Г.Н. Мессбауэровская спектроскопия как метод исследования поверхности. Москва, 1990, 352 с. 10. Liljequist D. Nucl. Instr. and Meth., 1979, 160, 321 11. Шпинель В.С. Резонанс гамма-лучей в кристаллах, Москва: Наука, 1969, 407 с. 12. Johnson E.. Johansen A.. Sarholt-Kristensen L. et.al. // Nucl. Instrum. and Meth. Phys.Res., 1987, 19-20, 1, 171 13. Кислицин С.Б., Верещак М.Ф., Манакова И.А. и др. Вопросы атомной науки и техники. Сер. Физика радиационных повреждений и радиационное материаловедение.-2013.-№2-С.17 14.Володин В.Н., Тулеушев Ю.Ж., Ниценко А.В., Бурабаева Н.М. Размерный эффект при формировании сплава ниобия с кадмием ультрадисперсными частицами при низкой температуре // Комлексное использование минераль-ного сырья.- 2018 .-№4 .- С.98-104 https://doi.org/10.31643/2018/6445.35 15 . Jiang A.. Tyson T.A.. Axe L.. et al., Thin Solid Films. 2005, 479, 166 16. Sumiyama K., Ezawa H., Nakamura Y.//J.Phys. Chem. Solids 1987, 48, 255 17. Балихин А.В. О состоянии и перспективах развития методов переработки отработавшего ядерного топлива. Обзор// Комлексное использование минерального сырья.- 2018 .-№ 1.-С. 71-87 www.kims-imio.kz |
|
Тақырыбы |
МЕТАЛЛ ҚАБЫҚШАЛАРМЕН ҚАПТАЛҒАН МЕМБРАНАЛАРДЫҢ СУТЕГІ ӨТКІЗГІШТІГІН ЗЕРТТЕУ (ШОЛУ) |
|
Авторлар |
Кәрбоз Ж. Ә., Досаева С. К. (Алматы, Казақстан) |
|
Авторлар туралы мәлімет |
Кәрбоз Жанар Әділбекқызы – Техника и технология магистрі, Satbayev University, Металлургия және кен байыту институты, Алматы, Қазақстан, ORCID ID: 0000-0003-2538-8585, E-mail: k.zhanar.a@mail.ru Досаева Сажида Қалмұхамбетқызы - Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы. E-mail: s.dosaeva@mail.ru ORCID ID 0000-0002-6011-5198
|
|
Түйіндеме |
Соңғы уақытта аса таза күйдегі сутекті өндірудің тиімді әдісін іздеу ең маңызды міндеттердің бірі болып табылады, бұл өнеркәсіптік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді, мұнда тазалығы 99,9999% -дан асатын сутегі өте маңызды. Сутек планетамыздағы тірі жүйелер массасының 10% құрайды, бірақ оны өндірудің негізгі көзі - көміртегі шикізаты, атап айтқанда табиғи газ, оның ішінде әлемдегі сутектің 90% -ы өндіріледі. Буды қайта құру нәтижесінде пайда болатын газ қоспаларынан сутекті бөліп алу ең перспективті әдістерінің бірі – аса таза күйдегі сутекті алу үшін мембраналардың бір сатылы бөлінуі. Сутегін газ қоспаларынан бөлетін мембрана жасау сутегі өндірісінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Сутек молекуласы биатомды - Н2 болатынын білеміз. Қалыпты жағдайда бұл түссіз, иіссіз немесе дәмсіз газ. Сутегі көптеген металдарда тез ериді (Ni, Pt, Pd және т.б.), әсіресе палладийде (1 көлем Pd үшін H2 850 көлем). Сутектің металдардағы ерігіштігі оның олар арқылы таралу қабілетімен байланысты. |
|
Түйін сөздер |
сутегі, көміртегі шикізаты, мембрана, бу конверсиясы, ерігіштік. |
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Бурханов Г. С., Горина Н. Б., Кореновский Н. Л., Рошан Н. Р., Чистов Е. М. Эффективные мембраны из сплавов палладия для извлечения высокочистого водорода из водород – содержащих газовых смесей // Сборник ИМЕТ РАН, Москва, 2013г. С. 413-417. 2 Лукомский Ю. Я. Физико-химические основы электрохимии. – Гамбург: дом Интеллект, 2008. – C. 424. 3 Коровин Н. В. Топливные элементы и электрохимические энергоустановки. – Москва: МЭИ, 2005. – С. 280. 4 Лавренко В. А. Катодное выделение водорода на дисилицидах титана, вольфрама и молибдена и соответствующих металлах. – Украина: Доповiдi Нацiональноi академii наук Украiни, 2007. - С. 98-103. 5 Гаврилова Н. В. Перспективы использования водорода в энергетике // Электротехнические комплексы и системы управления. - 2008. - № 1. - С. 60-65. 6 Петухов И. В. Влияние концентрации компонентов раствора химического никелирования на топографию и микрорельеф Ni-P покрытий // Электрохимия. - 2008. - Т. 44. - № 2. - С. 161-172. 7 Sherman R., Birnbaum H. K. // Met. Trans. A. - 1983. – V. 14A. - P. 203–209. 8 Livshits A. I., Notkin M. E., Samartsev A. A. // J. Nucl. Mater. - 1990. – V. 170. - P. 74–94. 9 Livshits A., Sube F., Notkin M., Soloviev M., Bacal M. // J. Appl. Phys. - 1998. – V. 84. - P. 2558–2564. 10 Busnyuk A., Nakamura Y., Nakahara Y. et al. // J. Nucl.Mater. - 2001. – V. 290–293. - P. 57–60. 11 Hatano Y., Watanabe K., Livshits A. et al. // J. Chem. Phys. - 2007. – V. 127. - P. 204 12 Fromm E., Gebhardt E. // Gase und Kohlenstoff in Metallen. - 1976. – P. 747. 13 Буснюк А. О., Ноткин М. Е., Григориади И. П., Алимов В. Н., Лившиц А. И. Термическая деградация палладиевого покрытия водородопроницаемых мембран из ниобия // Журнал технической физики. – 2010. – T. 80. - № 1. 14 Бурханов Г. С., Горина Н. Б., Кольчугина Н. Б., Рошан Н. Р. // Рос. хим. журн. - 2006. - Т. L. - № 4. - С. 36. 15 Knapton A.G. // Platinum Metals Rev. - 1977. - V. 21. N 2. - P. 44. 16 Shu J., Adnot A., Grandjean B. P. A., Kaliaguine S. // Thin Solid Films. - 1996. - V. 286. N 1–2. - P. 72. 17 Ali Jawad K., Newson E. J., Rippin D. W. T. // J. Membrane Sci. - 1994. - V. 89. N 1–2. - P. 171. 18 Paglieri S. N., Way J. D. // Separation & Purification. Rev. - 2002. - V. 31. N 1. - P. 1. 19 Паничкин А. В., Мамаева А. А., Кенжегулов А. К., Имбарова А. Т. Водородопроницаемость мембран из ниобия и тантала, покрытых слоем вольфрама различной толщины // Эффективные технологии производства цветных, редких и благородных металлов. – Алматы, Казахстан, 2018. – С. 440. https://doi.org/10.31643/2018-7.38 20 Чистова Т. В. Исследование водородопроницаемости мембран из сплава Pd – 40масс. % Cu. // Физико- химия и технология неорганических материалов. – Москва, 2017. – C. 77-78. 21 Zhua K., Lia X., Zhua Zh., Chena R., Sua Ya., Guoa J., Rettenmayrb M., Liub D. Analysis of W/Mo alloying on hydrogen permeation performance of dual phase Nb-Ti-Ni alloys based on hydrogen chemical potentials. // Journal of Membrane Science. – 2019. – V. 584. – P. 290–299. https://doi.org/10.1016/j.memsci.2019.05.004 22 Паничкин А. В., Mамаева А. А., Дербисалин А. М., Кенжегулов А. К., Имбарова А. Т. Влияние состава наносимых на поверхность пленок твердых растворов на характеристики водородопроницаемых мембран из ниобия и тантала. // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. - №4. – P. 130-139. https://doi.org/10.31643/2018/6445.39 23 Паничкин А. В., Дербисалин А. М., Mамаева А. А., Джумабеков Д. М., Имбарова А. Т . Разработка метода получения градиентных по составу слоев на поверхности водородопроницаемых мембран на основе ниобия и тантала. // Комплексное использование минерального сырья. – 2016. - № 2. – P. 69-75. https://doi.org/10.31643/2018/166445 24 Suzuki A., Yukawa H., Nambub T., Matsumotoc Y., Murataa Y. Analysis of pressure–composition–isotherms for design of non-Pd-based alloy membranes with high hydrogen permeability and strong resistance to hydrogen embrittlement. // Journal of Membrane Science. – 2016. – V. 503. – P. 110–115 http://dx.doi.org/10.1016/j.memsci.2015.12.030 25 Awakuraa Y., Nambub T., Matsumotoc Y., Yukawaa H. Hydrogen solubility and permeability of Nb–W–Mo alloy membrane. // Journal of Alloys and Compounds. – 2011. – V. 509. – P. S877– S880 https://doi.org/10.1016/j.jallcom.2010.10.133 |
|
Тақырыбы |
БРОМ-БРОМИД ЕРІТІНДІСІН ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП АЛДЫН АЛА ДАЙЫНДАЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЖИЫНДЫДАН (СКРАПТАН) КҮМІСТІ, АЛТЫНДЫ ЖӘНЕ ПАЛЛАДИЙДІ ЕРІТІНДІЛЕУ
|
|
Авторлар |
Коган В. С.*, Беркович И. В. (Петаx-Тиква, Израиль) |
|
Авторлар туралы мәлімет |
Коган Владимир Самуилович – химия ғылымдарының кандидаты, «Барлық қайта өңдеу» All Recycling Ltd зерттеу бөлімінің бастығы, Петах-Тиква, Израиль,ORCID ID: 0000-0002-8080-0512, E-mail: vladimir@atrecycling.com Беркович Илья Викторович - All Recycling Ltd компаниясының ғылыми-зерттеу бөлімінің инженер-технологы, Петах-Тиква, Израиль, ORCID ID: 0000-0003-3497-4017, E-mail: ilya.berkovich1977@gmail.com
|
|
Түйіндеме |
Бұл жүмыста ілеспе металдар мен мысты алдын ала алып тастағаннан кейін бром-бромид жүйесіндегі баспа платаларынан күмісті, алтынды және палладийді ерітінділеу зерттелді. Бастапқы электрондық жиындыны ерітінділеумен салыстырғанда алдын ала дайындалған баспа платаларының концентратынан ерітінділеу ерітіндісінің қайтарымымен алтынды еріту жоғары жылдамдықпен және айтарлықтай толық өтеді, сондықтан алтынды бөліп алудың орташа дәрежесі 87.2-ден 89.39% - ға дейін көтерілді. 1 тонна жиындыдағы бромның Br2 шығыны 20-32 кг-нан 12 кг-ға дейін қысқарды. Сонымен қатар ерітінділеудің 7 кезеңінде құрамында г·дм3: 0.0652 Au, 0.015 Pb, 0.00052 Cu бар өнімді ерітінді алынды. Жиындыны алдын ала өңдеу күміс пен палладийді ерітінділеудің жылдамдығы мен толық жүруін арттырады. Бұл ретте мыстың негізгі бөлігін алдын ала алып тастағанда оның өнімді ерітіндідегі құрамын 10 есеге төмендетуге мүмкіндік береді. Күміс, алтын және палладийді құрамында 100.8 г·дм3 бромид ионы бар әлсіз қышқыл бром-бромид ерітіндісімен (рН=1.98) біріктіріп ерітінділегенде ерітіндіге 98.64% Au, 97.23% Ag және 98.33% Pd бөлуге болады. Мырыш шаңын, мыс ұнтағын және гидразин ерітіндісін пайдалана отырып, өнімді ерітінділерден алтынды, күмісті және палладийді тұндыру зерттелді. Нәтижесінде цемент ұнтағы түріндегі мырыш шаңында тазалығы 99.4% болатын алтын және 10% гидразин ерітіндісін пайдаланып құрамында массалық %: 1.18 Cu, 90.6 Ag, 7.2 Pd және 1.2 Cu, 83.31 Ag, 7.15 Pd, 7.95 Au болатын ұжымдық (Ag-Pd) және (Au-Ag-Pd) өнімдері алынды.
|
|
Түйін сөздер |
алтын гидрометаллургиясы, бром-бромид жүйесіндегі күмісті, алтынды және палладийді ерітінділеу, бромид ерітінділерінен жасалған асыл металдарды цементациялау. |
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Коган В.С., Беркович И.В. Выщелачивания золота, серебра, палладия и платины из электронного скрапа в бром- бромидной системе // -2019. (в печати) 2 Yang C., Tan Q., Liu L., et al. Recycling Tin from Electronic Waste: A Problem that needs more attention// ACS Sustainable Chem. Eng. -2017. -№5. -P. 2292-2301. https://doi.org/10.1021/acssuschemeng.7b02903 3 Debnath B., Chowdhury R., Kumar S. Sustainability of metal recovery from E-Waste //Front. Environ. Sci. Eng. -2018.-№ 12(6). -P. 2095-2201. https://doi.org/10.1007/s11783-018-1044-9 4 Kim Y., Seo H., Roh Y. Metal Recovery from the Mobile Phone Waste by Chemical and Biological Treatments//Minerals.- 2018. -V.8(1). -№8. https://doi.org/10.3390/min8010008 5 Yang T., Zhu P., Liu W. et al. Recovery of Tin from metal powders of waste printed circuit boards// Waste Manag.- 2017.- № 68.- P.449-457. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2017.06.019 6 Seyed M., Seyed A., Azizi A., Hayati M. Copper leaching from waste printed circuit boards (PCBs) using sulfuric acid and hydrogen peroxide//Res. J. of Chem. and Eng.- 2019.-V.23(8)- P.1-9. 7 Fabio dos Santos et al. Copper extraction from electronic scrap by oxidative acid leaching process //HydroCopper2011. 6th International Seminar on Copper Hydrometallurgy. - 6-8 July 2011. - Vila Del Mar. Chile.- P. 1-8; 8 Sharma A., Sharma S., Badgi U., Gautman D. Copper Extraction from the discarded printed circuit boards by leaching// Inter. J. Appl. Res. -2017.v.3(3). - P. 634-637. 9 Isidar A. et al. Two-step Leaching of Valuable Metals from Dis carded Printed Circuit Boards, and Process Optimization using Response Surface Methodology //Adv. Recycling Waste Manag.- 2017.- V. 2.- Iss. 2.- P. 2-9. https://doi.org/10.4172/2475-7675.1000132 10 Коган В.С., Райхман Г.О. Гидрометаллургическое извлечение меди, олова и серебра из продукта физико-механической переработки электронного скрапа// Комплексное использование минерального сырья. - 2016.- №1.- C.88-98 https://doi.org/10.31643/2018/166445 11 Jimenez Correa M. et al. Separation copper from a leaching solution of printed circuit boards by using solvent extraction with D2EHPA// Brazilian Journ. Of Chem. Eng. September. - 2018.- V.35(03).- P.919-930. https://doi.org/10.1590/0104-6632.20180353s20170144 12 Koган В.С., Райхман Г.О. Выделение олова (IV) из сульфатно-хлоридных растворов с помощью Alamine 336 и Cyanex 923// Комплексное использование минерального сырья. -2014.- №4.- С.79-86; https://doi.org/10.31643/2018/166445
|
|
Тақырыбы |
ТҮСТІ, АСЫЛ, СИРЕК ЖӘНЕ СИРЕК ЖЕР МЕТАЛДАРДЫҢ БӨЛІНУІН АРТТЫРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР |
|
Автор |
Кенжалиев Б. К. (Алматы, Казақстан) |
|
Автор туралы мәлімет |
Кенжалиев Бағдаулет Кенжалыұлы – Т.ғ.д., профессор, Металлургия және кен байыту институтының басқарма төрағасы, бас директоры. Satbayev University-де ғылыми зерттеулер жөніндегі проректоры, Алматы, Қазақстан. E-mail: bagdaulet_k@satbayev.university, ORCID ID: 0000-0003-1474-8354
|
|
Түйіндеме |
Мақалада байыту және минералдық, техногендік шикізатты металлургиялық қайта өңдеу, функционалдық материалдар алу технологиялары келтірілген. Мысты тікелей бөліп алуды арттыру, таза селен алынатын мыс өндірісінің өнеркәсіптік өнімдерін қайта өңдеу, жаңа реагенттер мен жабдықтарды пайдаланып қиын өңделетін минералдық шикізаттан алтынды бөліп алу, темірлі бокситтерді және сазтопырақ өндірісінің қалдықтарын қайта өңдеу, хром, фосфор және уран өндірісінің өнеркәсіптік өнімдері мен қалдықтарынан сирек және сирек жер металдарын бөліп алу, отқа төзімді никель қорытпаларының қалдықтарынан рений және никель-кобальтты концентраттарды алу бойынша жаңа технологиялық шешімдер ұсынылды. Темірлі бокситтерді өңдеудің инновациялық Байер-гидрогранаттық технологиясы жасалды және құрылған пилоттық қондырғыда оның сынағы өткізілді. Ниобий негізінде сутегі өткізетін композициялық мембраналарды және аддитивті технологияларды пайдаланып титан қорытпаларын құю әдісімен эндопротездердің құймаларын алу үшін технологиялар және қондырғылар әзірленді.
|
|
Түйін сөздер |
минералдық шикізат, өңдеу, технология, мыс, селен, алтын, сирек металдар, сирек жер металдары, жаңа материалдар. |
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1. Coursol P., Valencia N.C., Macrey P., Bell S., Davis B. Minimization of Copper losses in Copper Smelting Slag During Electric Furnace Treatment // JOM (The Journal of The Minerals, Metals & Materials Society. 2012. Vol.64. №11. Pp.1305-1313. https://doi.org/10.1007/s11837-012-0454-6 2. G.R.F. Alvear F., Hourn M. and J.C. Salas M. Xstrata Technology’s Approach for the Processing of Copper Bearing Materials // Proceedings of Copper 2013. Santiago, Chile, 2013. V.3. Pp.389-400. 3. Kozhakhmetov S., Kvyatkovskiy S. The main results of research and industrial development of Vanyukov process in Kazakhstan //Vanyukov International Symposium on Sustainable Industrial Processing Summit & Exhibition. Анталья, 2016. V.5. P.267-272. 4. Ажажа В.М., Папиров И.И., Шкуропатенко В.А., Лавренович А.Г., Вирич В.Д. Рафинирование вторичного селена дистилляционными методами // Вопросы атомной науки и техники. 2004. №6. Серия: Вакуум, чистые материалы, сверхпроводники (14). С.21-23. 5. Арешина Н.С., Касиков А.Г., Мальц И.Э., Зенкевич Т.Р. Извлечение селена из продуктов газоочистки ОАО «Кольская ГМК» //Цветные металлы. 2011. №11. С.62-65. 6. Патент 32113 РК Аппарат для рафинирования селена /Володин В.Н., Требухов С.А., Абишева З.С., Марки И.А., Ниценко А.В., Требухов А.А., Бурабаева Н.М., Тулеутай Ф.Х. опубл. 30.05.2017. Бюл. №10. 7. Лебедь А. Б., Набойченко С. С., Шунин В. А. Производство селена и теллура на ОАО «Уралэлектромедь». Екатеринбург: Уральский университет, 2015. 112 с. 8. Загородняя А. Н, Абишева З. С., Шарипова А. С., Жумабеков Ж. Ж. Полупромышленные испытания сорбционной технологии извлечения рения из сточных вод от промывки металлургических газов Балхашского медеплавильного завода // Цветные металлы. 2016. №1. С. 49-55. https://doi.org/10.17580/tsm.2016.01.08 9. Игнаткина В.А., Бочаров В.А., Тубденова Б.Т. К поиску режимов селективной флотации сульфидных руд на основе сочетания собирателей различных классов соединений //Физико-технические проблемы разработки полезных ископаемых. 2010. №1. С.97-104 10. Отрожденова Л. А., Рябой В. И., Кучаев В. А., Малиновская Н. Д. Флотация медных сульфидных руд гексиловым ксантогенатом фирмы «Хёхст» //Обогащение руд. 2010. №4. С.12-16. 11. Advances in gold ore processing / M.D. Adams (Editor). Guilford: Mutis Liber PTY LTD, 2005. Pp. 1076. 12. Gold-Copper Ores // Innovations in Gold and Silver Recovery: Phase IV / Randol Int Ltd.- Colorado, USA. 1992. V.8. Chapt 23. P.4175-4428. 13. Borra C.R., Pontikes Y., Binnemans K., Gerven T.V. Leaching of rare earthes from bauxite residue (red mud) //Minerals Engineering. 2015. №76. Pp. 20-27. https://doi.org/10.1016/j.mineng.2015.01.005 14. Патент №25938 РК Способ переработки красного шлама Бюл.№7, опубл.15.07.2015 г. /Абдулвалиев Р.А., Бейсембекова К.О., Гладышев С.В., Ковзаленко В.А., Ибрагимов А.Т., Сабитов А.Р., Тастанов Е.А. 15. Локшин Э.П., Иваненко В.И., Тареева О.А., Корнейко Р.И. Извлечение лантаноидов из фосфорнокислых растворов с использованием сорбционных методов /Журнал прикладной химии. 2009. Т.82. №4. С.544-551. 16. Михайличенко А.И., Папкова М.В., Конькова Т.В., Туманов В.В. Сорбционное извлечение РЗЭ из растворов фосфорной кислоты. М., 2014. С.51-55. 17. Косынкин В.Д., Селивановский Т.Т., Смирнов К.М., Крылова О.К. Комплексная переработка фосфогипса с получением химически осажденного мела, гипса и концентрата редкоземельных элементов //Цветные металлы. 2012. №3. С.31-34. 18. Патент 24889 РК. Способ извлечения редкоземельных элементов из маточных растворов уранового производства / Суркова Т.Ю., Мукушева А.С., Юлусов С.Б., Дуленин А.П., Гущин А.П.,Барменшинова М.Б. Опубл. 15.12.2014. Бюл. №12. 19. Patent 10155791 DE. Process for electrochemical decomposition of superalloys / Stoller Viktor at al. 2003. 20. Чернышева О.В., Дробот Д.В. Варианты электрохимической переработкики ренийсодержащего жаропрочного сплава // Химическая технология. 2017. Том 18. №1. С. 36-42. 21. Агапова Л.Я., Абишева З.С., Килибаева С.К., Яхияева Ж.Е. Электрохимическая переработка техногенных отходов ренийсодержащих жаропрочных никелевых сплавов в сернокислых растворах //Цветные металлы. 2017. №10. С 56-61. 22. Kenzhaliev B.K., Kvyatkovsky S. A., Kozhakhmetov S. M., Sokolovskaya L. V., Semenova A. S. (2018). Depletion of waste slag of balkhash copper smelter. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ (Complex Use of Mineral Resources). 306 (3), 45–53. https://doi.org/10.31643/2018/6445.16 23. Загородняя А.Н. Шлам сернокислотного цеха балхашского медеплавильного завода – альтернативный источник получения селена на предприятии // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 46-55. https://doi.org/10.31643/2018/6445.29 https://doi.org/10.31643/2018/6445.29 24. ГОСТ 10298-79. Селен технический. Технические условия (с Изменениями N 1-5). No.4. 2004. http://docs.cntd.ru/document/gost-10298-79 25. Кенжалиев Б.К., Требухов С.А., Володин В.Н., Требухов А.А., Тулеутай Ф.Х. Извлечение селена из промпродуктов металлургического производства // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 56-64. https://doi.org/10.31643/2018/6445.30 26. Rulyov N., Тussupbayev N., Turusbekov D., Semushkina L., Kaldybayeva Z. Effect of microbubbles as flotation carriers on finesulphide ore beneficiation // Mineral Processing and Extractive Metallurgy. - 2018. - Vol.127. - N.3. - Pp.133–139. https://doi.org/10.1080/03719553.2017.1351067 27. Абдылдаев Н. Н., Койжановa А. К., Камалов Э. М., Жанабай Ж. Д., Акчулакова С. Т. Доизвлечение золота в концентрат из лежалых хвостов методом флотации // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 11-16. https://doi.org/10.31643/2018/6445.25 28. Erdenova M., Kenzhaliyev B., Koizhanova A., Temirova S., Abdyldaev N. Extraction of gold from man-made mineral raw materials by Methods of flotation enrichment and cyaning // 18th International Multidisciplinary Scientific GeoConference SGEM2018, Science and Technologies in Geology, Exploration and Mining. https://doi.org/10.5593/sgem2018/1.4/s04.009 29. Кенжалиев Б. К., Кульдеев Е.И., Абдулвалиев Р.А., Позмогов В.А., Бейсембекова, К.О., Гладышев С.В., Тастанов Е.А. Перспективы развития алюминиевой отрасли Казахстана //Известия НАН РК Серия геологии и технических наук. 2017. № 3. С.151-160. 30. Патент РК № 30113. Способ переработки низкокачественных железистых бокситов по Байер-гидрогранатовой технологии. // Абдулвалиев Р А, Гладышев С В, Тастанов Е.А.; опубл.15.08.2016. 31. Патент РК №33499. Способ переработки красного шлама / Keнжалиев Б.K., Aхмадиева Н.K., Aбдулвалиев Р.A., Гладышев С.В., Омарова С.A., Maнаповa A.И., Зиновьева Л.В. от 07.03.2019. Бюл. №10. 32. Гладышев С.В., Aбдулвалиев Р.A., Keнжалиев Б.K. и др. Разработка технологии получения хромитового концентрата из шламовых хвостов обогащения // Комплексное использование минерального сырья - 2018. - № 1. - S.12-17. https://doi.org/10.31643/2018/166445 33. Дюсенова С.Б., Кенжалиев Б.К., Абдулвалиев Р.А., Гладышев С.В. Комплексная гидрохимическая переработка шламовых хвостов обогащения хромитсодержащих руд // Обогащение руд. - № 6. - 2018. - С. 27-32. 34. Позмогов В.А., Кульдеев Е.И., Дорофеев Д.В., Имангалиева Л.М., Квятковская М.Л. Определение физико-химических свойств и фазового состава железистых песков глиноземного производства для изыскания путей их дальнейшей переработки //Комплексное использование минерального сырья. - 2018. - № 3. - С. 69-77. https://doi.org/10.31643/2018/6445.19 35. Lokhova N.G, Naimanbaev M.A, Baltabekova Zh. A., Kasymzhanov K. K. (2018). Sorption rerecovery and concentration of rare-earth metals from extraction phosphoric acid. Review. Kompleksnoe Ispolʹzovanie Mineralʹnogo syrʹâ. 306(3), 62–68. https://doi.org/10.31643/2018/6445.18 36. Кенжалиев Б.К., Есимова Д.М., Суркова Т.Ю., Аманжолова Л.У., Акчулакова С.Т. Подготовка продуктивных растворов для извлечения редкоземельных элементов // Вестник КазНИТУ.- 2018. - № 5. - S.367-373. 37. Патент РК №33153 Способ извлечения редкоземельных элементов из кремнистого сырья / Кенжалиева Б.К., Суркова Т.Ю., Юлусов С.Б., Пирматов Е.А., Дуленин А.П. от 01.10.2018 38. Агапова Л.Я., Кенжалиев Б.К., Абишева З.С., Килибаева С.К., Яхияева Ж.Е., Альтенова А.Н., Рузахунова Г.С. Получение никель-кобальтового концентрата из отходов жаропрочных никелевых сплавов // Труды Кольского научного центра РАН. Химия и материоведение. - 2018. - №2 1/2018 (9), гл.2. - с. 798 - 803. 39. Паничкин А.В., Мамаева А.А., Дербисалин А.М., Кенжегулов А.К., Имбарова А.Т. Влияние состава наносимых на поверхность пленок твердых растворов на характеристики водородопроницаемых мембран из ниобия и тантала // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 130-139. 121-129. https://doi.org/10.31643/2018/6445.39 40. Mamaeva, A. A., Kenzhegulov, A. K., & Panichkin, A. V. (2018). A Study of the Influence of Thermal Treatment on Hydroxyapatite Coating. Protection of Metals and Physical Chemistry of Surfaces, 54(3), 448–452. https://doi.org/10.1134/s2070205118030115
|
|
Тақырыбы |
Үлкен Қаратау қара тақтатас кендерінен сирек жер металдарын алу процесін зерттеу
|
|
Авторлар |
Байгенженов О.С., Юлусов О.Б., Хабиев А.Т., Сыдыканов М.М., Акбаров М.С. (Алматы, Казақстан) |
|
Авторлар туралы мәлімет |
Байгенженов Өмірсерік Сабыржанұлы - Ph.D. докторы, профессор ассистенті, Satbayev University, «Металлургиялық процестер, жылу техникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Республикасы. ORCID: 0000-0001-5803-7680. E-mail: omir_88@mail.ru Юлусов Сұлтан Балтабайұлы – Ph.D докторант, Satbayev University, «Металлургиялық процестер, жылу техникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Республикасы. ORCID: 0000-0001-8044-4186. E-mail: s1981b@mail.ru Хабиев Әлібек Талғатбекұлы – Ph.D. докторы, қауымдастырылған профессор, Satbayev University, «Металлургиялық процестер, жылу техникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Республикасы. ORCID: 0000-0001-9397-2367. E-mail: alibek1324@mail.ru Сыдықанов Мұратбек Мұхтарбекұлы – Инженер, Satbayev University, «Металлургиялық процестер, жылу техникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Республикасы. ORCID: 0000-0002-9988-6440. E-mail: mura_kaz@mail.ru Акбаров Мерей Сәбитұлы - Aссистент, Satbayev University, «Металлургиялық процестер, жылу техникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Республикасы. ORCID: 0000-0002-4272-8038. E-mail: akbarov_meron@mail.ru
|
|
Түйіндеме |
Бұл зерттеудің мақсаты ванадийді қышқылмен ерітінділеу процесін және Қазақстан Республикасының Үлкен Қаратау қара тақтатастарынан жасалған басқа да құнды компоненттерді зерттеу болып табылады. Кендегі негізгі компоненттердің құрамы 0,8% V2O5, 67,7% SiO2, 3,1% Al2O3, 0,3% Mo, 0,2% U3O8 және 0,05% сирек кездесетін металдар. Осы процесті жүргізу үшін шикізаттың осы түрін төмен температуралы күйежентектеу және ары қарай ванадий, уран, молибден және сирек жер металдарының концентраттарын алу үшін ерітінділеу қолданылды. Бұдан басқа, күкірт қышқылы концентрациясы 40 г/л-ге дейін ұлғайса, уран, ванадий, молибден және сирек жер металдарының (СЖМ) ерітінділеу дәрежесі айтарлықтай артады. Ванадийдің бөліну дәрежесі 81,7 %; уранның-93,3%; молибденнің – 82,2% және СЖМ – 78,3% құрайды. Сондай-ақ, ерітінділеудің оңтайлы уақыты анықталды. Ол 2 сағатқа созылады. Ерітінділеуден кейін кектердің химиялық құрамы анықталды.
|
|
Түйін сөздер |
қара тақтатас, сирек және сирек жер металдары, ерітінділеу, төмен температуралы күйежентектеу.
|
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Lee, J.-S., Chon, H.-T., & Kim, K.-W. (1998). Migration and dispersion of trace elements in the rock–soil–plant system in areas underlain by black shales and slates of the Okchon Zone, Korea. Journal of Geochemical Exploration, 65(1), 61–78. https://doi.org/10.1016/s0375-6742(98)00054-5 2 Jeong, G. Y. (2006). Mineralogy and geochemistry of metalliferous black slates in the okcheon metamorphic belt, Korea: a metamorphic analogue of black shales in the South China block. Mineralium Deposita, 41(5), 469–481. https://doi.org/10.1007/s00126-006-0067-5 3 Козлов В.А., Терликбаева А.Ж., Батракова Л.Х., Нуржанова С.Б. Углеродистые уран-ванадиевые сланцы Каратау. Промышленность Казахстана. 2005. № 1 (28). C. 73-75. 4 Seifert, A.G., Trumbore, S., Xu, X., Zhang, D., Kothe, E., & Gleixner, G. (2011). Variable effects of labile carbon on the carbon use of different microbial groups in black slate degradation. Geochimica et Cosmochimica Acta, 75(10), 2557–2570. https://doi.org/10.1016/j.gca.2011.02.037 5 Аймбетова И.О. Разработка технологии производства оксида ванадия из черных сланцев Большого Каратау / Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Алматы. 2010, № 20. С. 105-111 6 Xian Zhong Cheng, KaiXu Chen, HuaiCheng, LiPing Zhang. Extraction of Vanadium from Chinese Black Shale by Roasting Using Na2CO3-BaSO4 Mixture Addition. Transactions of nonferrous Metals Society of China. 2010. Vol.20. 107-111 7 Кенжалиев Б.К., Суркова Т.Ю., Юлусов С.Б., Пирматов Э.А., Дуленин А.П. Получение концентрата редкоземельных элементов из отходов и промпродуктов урановой промышленности // Комплексное использование минерального сырья. – 2017. - №1.- С 70-77. https://doi.org/10.31643/2018/166445 8 Smirnov K. M., Molchanova T. V., Akimova I. D., Krylova O. K. (2018). Efficient Technology for Combined Processing of Silicate and Carbonate Uranium Ores. Atomic Energy, 124(2), 111–117. https://doi.org/10.1007/s10512-018-0383-8 9 Li Min-ting. Pressure acid leaching of black shale for extraction of vanadium // Тransactions of nonferrous metals society of Сhina. - 2010. - № 20. – Р.112-117. 10 Liang J.L., Liu H.J., Shi W.G., Hu E.M., Li X.Q., Peng J., A study of a new technology leaching of vanadium ores with hydrometallurgy // China mining magazine. – 2006. - № 15. – Р. 64–66. 11 Kenzhaliyev B. K., Surkova T. YU., Yessimova D. M. Concentration of rare-earth elements by sorption from sulphate solutions // Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a. (Complex Use of Mineral Resources) – 2019. –№3. – P. 5-9. https://doi.org/10.31643/2019/6445.22
|
