№1 (2019)
Тақырыбы | НИКЕЛЬ, ТИТАН ЖӘНЕ КОБАЛЬТ АЛЮМИНИДТЕРІНІҢ МИКРОҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ |
Авторлар | Ибраева Г.М., Сукуров Б.М., Аубакирова Р.К., Калипекова М.К., Жүнісова С.С. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Satbayev University, Металлургия және кен байыту институты, Алматы, Қазақстан Ибраева Гүлзира Мұратбекқызы – инженер. ORCID:0000-0002-3005-4021. e-mail: Guizira.83@mail.ru Сукуров Булат Мендгалиевич – техника ғылымдарының кандидаты, жетекші ғылыми қызметкер. https://orcid.org/0000-0003-2363-835X e-mail: bsukurov@gmail.com Аубакирова Рашида Каримовна – техника ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер. e-mail: rashidakarim@rambler.ru Калипекова Маржан Амангелдіқызы – кіші ғылыми қызметкер. e-mail: Marzhan.85@mail.ru Жүнісова Сауле Сайпуддинқызы – инженер. e-mail: saule.zhunusova@mail.ru |
Түйіндеме | Растрлық электрондық микроскопия және рентгеноспектралды микроталдау көмегімен, рентгендік дифрактометрия және микроқаттылықты өлшеу арқылы Ті–Al, Co-Al және Ni–Al жүйелеріндегі 1300-1350 ºС температуралар аралығында диффузиялық жұптасу әдісімен алынған диффузиялық аймақтар зерттелген. Диффузиялық аймақта көптеген ерекшеліктері бар күрделі көпқабатты құрылым түзілген. Интерметаллидті қосылыстардың бірнеше түрінің температуралық қозғалысы pастрлық электрондық микроскопия және рентгеноспектралды микроталдау көмегімен расталды. Микроқаттылық көрсеткіштерін жеке қабаттармен байланыстыруға мүмкіндік әркезде бола бермеді. Жеке аймақтағы түйіршік тәрізді интерметаллидтер үшін микроқаттылық 7060 ± 1200 МПа құрады, ал көпқабатты аймақтағы TiAl2 титан алюминидінің микроқаттылығы 4938 МПа көрсетті. Сонымен бірге көпқабатты аймақтағы ені өте жұқа (шамамен 10 мкм) болып келетін интерметаллидтердің микроқаттылықтарын: 4000 МПа (TiAl) и 4450 МПа (Ti3Al) өлшеу іске асты. Микроқаттылық көрсеткіштері әдебиеттегі дереккөздермен сәйкес келеді. Al-Ni жүйесіндегі микроқаттылық (β-NiAl үшін) 5200 ± 500 МПа және (γ΄-Ni3Al үшін) 5300 ± 860 МПа аралығында табылады. Аl-Со жүйесіндегі кобальт алюминидінің СоАl микроқаттылығы 3900 ±200 МПа көрсетсе, дәл сондай СоАl3 алюминидтің корсеткіші 6600 МПа құраған. Соның ішінде, практикалық тұрғыда маңыздылығы жоғары болып келетін интерметаллидтің γ΄-Ni3Al ені 10 мкм құра, және ол енінің жалпақтығы 100 мкм-нан тұратын Ni3Al5 интерметаллидтің жанында орналасқан. Жеке орналасқан Ti5Al11 түйіршік тәрізді интерметаллидтің, сыртқы беті Ti9Al2 интерметаллидімен көмкерілгені байқалған.. |
Түйін сөздер | интерметаллидті фазалар, алюминидтер, микроқұрылым, расторлық электронды микроскоп, рентгеноспектралды микроталдау, микроқаттылық |
Пайдала-нылған әдебиеттер тізімі |
1 Кенжалиев Б.К., Чукманова М.Т. Технологии изготовления индивидуально разрабатываемых эндопротезов из титановых сплавов // Материалы международной научно-практической конференции «Эффективные технологии производства цветных, редких и благородных металлов», посвященной проблемам металлургической науки и промышленности и памяти известного ученого-металлурга, члена-корреспондента Академии наук РК, лауреата Государственной премии Республики Казахстан Булата Балтакаевича Бейсембаева. Алматы, Казахстан. – 2018. – С. 364-367. https://doi.org/10.31643/2018-7.36 2 Review of United States Air Force and Department of Defense Aerospace Propulsion Needs Committee on Air Force and Department of Defense, Aerospace Propulsion Needs, National Research Council. – 2006. – 90 p. https://doi.org/10.17226/11780 3 Sauthoff G. Intermetallics. – Weinheim; New York; Basel; Cambridge; Tokyo: VCH, 1995. – 165 p. http://doi.org/10.1002/14356007.e14_e01.pub2 4 Dilip J.J.S., Miyanaji H., Austin Lassell, Tomas L. Star, Brent Stucker. A novel method to fabricate TiAl intermetallic alloy 3D parts using additive manufacturing. // Defence Technology – 2017. – V.13. – P. 72-76. https://doi.org/10.1016/j.dt.2016.08.001 5 Jozwik P., Polkowski W., and Bojar Z. Applications of Ni3Al Based Intermetallic Alloys—Current Stage and Potential Perceptivities. Materials. – 2015. – № 8. – P. 2537-2568. https://doi.org/10.3390/ma8052537 6 Lekatou A., Sfikas A.K., Petsa C., and Karantzalis A.E. Al-Co Alloys Prepared by Vacuum Arc Melting: Correlating Microstructure Evolution and Aqueous Corrosion Behavior with Co Content. Metals. – 2016. – V. 6. – №. 46. – P. 2-23. https://doi.org/10.3390/met6030046 7 Гегузин Я. Е. Диффузионная зона. / Москва Наука. – 1979. – 344 c. 8 Kodentsov A. A., Bastin G. F., van Loo F. J. J. Application of Diffusion Couples in Phase Diagram Determination // Methods for Phase Diagram Determination (ed. Zhao J.-C.), Elsevier Science Ltd., Oxford, 2007. – Chapter 6. – Р. 222-245; https://doi.org/10.1016/B978-008044629-5/50006-9 10 Салтыков С.А. Стереометрическая металлография. M.: Металлургия. – 1976. – 273 с. 14 Broitman E. Indent Hardness Measurements at Macro- Micro-, and Nanoscale: A Critical Overview. Tribol Lett. – 2017. – 65:23. – Р. 1-18. https://doi.org/10.1007/s11249-016-0805-5 16 Oh J., Lee W. C., Pyo S.G., Park W., Lee S., and Kim N.J. Microstructural Analysis of Multilayered Titanium Aluminide Sheets Fabricated by Hot Rolling and Heat Treatment. // Metallurgical and Materials Transactions A. December 2002. – V.33. – P. 3649-3659. https://doi.org/10.1007/s11661-002-0239-6 17 Ибраева Г.М., Сукуров Б.M., Мансуров Ю.Н., Аубакирова Р.K. Алюминий мен никель диаграммасының диффузия аймағындағы көп қабатты құрылым. // Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a. – 2018. – №2. – Б. 89-95. https://doi.org/10.31643/2018/445.10 18 Ibraeva G. M., Sukurov B.M., Aubakirova R. K., Mansurov Yu. N. Intermetallics structure in diffusion zone for application in additive manufacturing. / III International Conference on Innovations and development patterns in Technical and Natural Sciences. Berlin, Germany April 20, – 2018. – P.12-18. https://doi.org/10.29013/III-Conf-Innov-PP-3-15-21 19 Predel B. Madelung O. (ed.) Springer Materials Al-Ti (Aluminum-Titanium) Landolt-Börnstein – Group IV Physical Chemistry 5A (Ac-Au – Au-Zr). – 1991. https://doi.org/10.1007/10000866_151 20 Predel B. () Madelung O. (ed.) Springer Materials Al-Ni (Aluminum-Nickel) Landolt-Börnstein – Group IV Physical Chemistry 5A (Ac-Au – Au-Zr). – 1991. https://doi.org/10.1007/10000866_125 21 Predel B. (1991) Madelung O. (ed.) Springer Materials Al-Co (Aluminum-Cobalt) Landolt-Börnstein – Group IV Physical Chemistry 5A (Ac-Au – Au-Zr). – 1991. . https://doi.org/10.1007/10000866_125 22 Ponweiser N., Lengauer C.L., Richter K.W. Reinvestigation of phase equilibria in the system Al-Cu and structural analysis of the high-temperature phase η1-Al1-δCu. // Intermetallics. – 2011. – V.19 (11). – P.1737-1746. https://dx.doi.org/10.1016/j.intermet.2011.07.007 23 Pogatscher S., Leutenegger D., Schawe J.E.K., Uggowitzer P.J., and Löffler J.F. Solid–solid phase transitions via melting in metals. // Nat Commun. – 2016. – P.1-6. https://dx.doi.org/10.1038/ncomms11113 24 Володин В.Н., Тулеушов Ю.Ж. Размерный эффект, структура и свойства двойных пленочных систем. Алматы: – 2014. – 245 с. 25 Nussupov, K.K., Beisenkhanov, N.B., Beisembetov, I.K., Kenzhaliev, B.K., Seitov, B.Z., Dulatuly, E., Bakranova, D.I. The formation of TixNy and TaxNy-based diffusion barriers. Materials Today: Proceedings Vol.4, Issue 3, 2017, – P. 4534-4541. https://doi.org/10.1016/j.matpr.2017.04.026 |
Бұл мақаланы келесідей сілтеңіз: Ibraeva G.M., Sukurov B.M., Aubakirova R.K., Kalipekova M.K., Zhunusova S.S. Microstructural peculiarities of aluminides of nickel, titanium, and cobalt. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a. 2019. 1. 5-11. https://doi.org/10.31643/2019/6445.01
Тақырыбы | МЕХАНОАКТИВАЦИЯ – ПЕРОВСКИТ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ДАМЫТУҒА БАҒЫТАЛҒАН ТИІМДІ ӘДІС |
Авторлар | Герасимова Л.Г., Кузьмич Ю.В., Щукина Е.С., Маслова М.В., Киселев Ю.Г. (Апатиты, Ресей) |
Авторлар туралы мәлімет |
И.В.Тананаев атындағы химия және сирек элементтер мен минералды шикізаттар технологиясы институты. Апатиты, Ресей, Герасимова Лидия Георгиевна – техника ғылымдарының докторы, доцент. https://orcid.org/0000-0002-7609-4651. (81555)79-100, E-mail: gerasimova@chemy.kolasc.net.ru. Кузьмич Юрий Васильевич – химия ғылымдарының кандидаты https://orcid.org/0000-0002-6973-9116 . тел: (81555)79-451. E-mail: kuzmich@chemy.kolasc.net.ru . Щукина Екатерина Сергеевна – техника ғылымдарының кандидаты https://orcid.org/0000-0002-1018-0012. E-mail: shuki_es@chemy.kolasc.net.ru. Маслова Марина Валентиновна – техника ғылымдарының докторы https://orcid.org/0000-0001-9738-3797. Тел: (81555)79-471. E-mail: maslova@chemy.kolasc.net.ru. Киселев Юрий Геннадьевич – https://orcid.org/0000-0002-5773-4780. Тел: (81555)79-471. |
Түйіндеме | Перовскитті азот қышқыл арқылы өндеп бөлу кезіндегі гидратталған қатты өнімге жоғары қуатты механикалық энергияның әсері кезінде бөлшектерді ұсақтаудан бастап құрылымдық ақаулар пайда болғанша яғни олардың беттерің аморфизациялауы мен олардың осындай өзгерулері бір неше физика-химиялық сатылардан тұратыны көрсетілген. Осыған байланысты механобелсендетілген бөлшектердің үлес беттері (Sуд) мен кеуектердің (Vпор) көрсеткіштері екі есе арта түседі. Гидартталған өнімдерге кіретін компонеттердің қаттылығы жоғары болғандықтан (рутил мен анатаз) механобелсендетуді барабанның айналу жылдамдығы 650 айн/мин кезде 4-5 сағат аралығында өткізген дурыс. Осылайша концентрациясы 700-900 г/л H2SO4 болатын күкірт қышқылымен әрекеттесу кезінде алдын ала механобелсендету өндеу арқылы гидратталған өнімнің химиялық белсендігін арттыруға болады. Кинетикалық қисықтарға қарағанда гидратталған өнімдердің бөлшектеріндегі аморфтық беттердің еріту жылдамдығын жоғарлату арқылы индукциялық кезеннің ұзақтылығын қысқартуға болады, сонымен қатар TiO2 бойынша 85 % және 76 %-дейін күкірт-қышқылды фазаға компонеттердің алуын жоғарлатуға болады яғни олардың алу жағадайына байланысты. Өнімнің күкірт қышқылымен (концентрациясы700 г/л H2SO4) әрекеттесу кезінде сульфаттық тұнбасыз тұрақты сүйықфазалық жүйе пайда болады. Еріту үшін концентрациясы 900 г/л H2SO4 болатын күкірт қышқылын пайдалану үрдісті жылдамдатады. Бірақ қышқылдығы жоғары болғанда жүйенің тұрақтылығы бұзылады, яғни TiOSO4∙H2O титан қоспасы құрылады. Алынған нәтижелер перовскит технологиясының азот-күкіртқышқылды нұсқасында пайдалануға мүмкіндігін кенейтеді. |
Түйін сөздер | перовскит, механобелсендету, гидратталған өнім, титан диоксиды, анатаз, рутил. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Митрофанова Г.В., Громов Е.В., Артемьев А.В., Черноусенко Е.В. Оценка эффективности комплексной переработки бедных апатито-нефелиновых руд, содержащих редкие и редкоземельные металлы. // Цветные металлы. – 2018 – №8. – С. 7-15. DOI: 10.17580/tsm.2018.08.01 3 Krysenko, G.F., Epov, D.G., Sitnik P.V., Medkov M.A. Nikolaev A.I. REE formation in hydrodifluoride processing of the perovskite concentrate. // Theoretical Foundations of Chemical Engineering. – 2016. – V. 50. Iss. 5. – P. 867-871. https://doi.org/10.1134/S0040579516050122 6 Герасимова Л.Г., Николаев А.И., Петров В.Б., Быченя Ю.Г. Азотнокислотное разложения перовскита в присутствии фторсодержащего реагента. // Цветные металлы. – 2017. – № 5. – С. 50-53. DOI: 10.17580/tsm.2017.05.07. 7 Мудрук Н.В., Коровина Ю.В., Елизарова И.Р., Николаев А.И. Выделение железо-ториевого кека из технологических растворов после азотнокислотного вскрытия перовскитового концентрата. // Цветные металлы. – 2017. – №6. – С. 63-68. DOI: 10.17580/tsm.2017.06.10. 8 Крысенко Г.Ф., Эпов Д.Г., Медков М.А., Ситник П.В., Николаев А.И. Выделение РЗЭ при гидрофторидной переработке перовскитового концентрата. // Химическая технология. – 2015. – Т. 16. – №10. – С. 625 – 630. 10 Karelin V.A., Strashko A.N., Dubrovin A.V., Sazonov A.V. Research of Fluorination Process of Rutile Concentrate. // Procedia Chemistry. – 2014. – V. 11. – P 56-62. https://doi.org/10.1016/j.proche.2014.11.011 11 Линкевич Е.Г., Соколов С.В. Поведение перовскита в процессе гидрометаллургического передела. // Технологическая минералогия природных и техногенных месторождений: Сб. статей IX Российского семинара по технологической минералогии. – Петрозаводск. – 2015. – С. 33-37. 12 Kalinkin A.M., Usoltsev A.V., Kalinkina E.V., Zverevа I.A., Chislov M.V., Nevedomskii V.N. Effect of mechanical activation of coprecipitated precursor on synthesis of La2Zr2O7. // Ceramics International. – 2016. – V. 42. Issue 14. – P. 15843–15848. https://doi.org/10.1016/j.ceramint.2016.07.053 14 Богатырева Е.В. Эффективность применения механоактивации. – М: Изд-во МИСиС, 2017. – 334 с. |
Бұл мақаланы келесідей сілтеңіз: Ibraeva G.M., Sukurov B.M., Aubakirova R.K., Kalipekova M.K., Zhunusova S.S. Microstructural peculiarities of aluminides of nickel, titanium, and cobalt. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a. 2019. 1. 5-11. https://doi.org/10.31643/2019/6445.01
Тақырыбы | ТАУ ҚАЗБАЛАРЫН КЕЗЕҢ-КЕЗЕҢІМЕН АНКЕРЛІК БЕКІТУІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ |
Авторлар | Демин В.Ф., Мусин Р.А., Иконописцева Е.О., Халикова Э.Р., Бурак Ю.С. (Қарағанды) |
Авторлар туралы мәлімет |
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті (ҚарМТУ), Қарағанды, Қазақстан Демин Владимир Федорович – техника ғылымдарының докторы, ПКОҚӨ, профессоры. vladfdemin@mail.ru Мусин Равиль Алтавович – аға оқытушысы, https://orcid.org/0000-0002-1206-6889, E-mail: R.A.Mussin@mail.ru Иконописцева Екатерина Олеговна – ПКОҚӨ кафедрасының студенты, E-mail: kat10-10@mail.ru Халикова Эльвира Равиловна – ПКОҚӨ кафедрасының докторанты PhD, https://orcid.org/0000-0003-1501-8492, E-mail: salyahova_e@mail.ru Бурак Юлия Сергеевна – ПКОҚӨ кафедрасының студенты, E-mail: uliaburak@mail.ru |
Түйіндеме | Бұл жұмыста тау-кен қазбаларын кезең-кезеңімен анкерлік бекіту технологиясы, тау-кен техникалық және технологиялық параметрлерге байланысты қазындыны күтіп ұстау шарттары зерттелген. Зерттеулер тау-кен қазбаларын ұстап тұру үшін анкерлік бекітуді пайдаланудың тиімді сызбаларын жасауға мүмкіндік берді. Бекітпені тұрғызу үрдісі, қазындыларды анкерлермен бекіткеннің өзінде, қазу (үнгілеу) циклінің 40-тан 70 % құрайды, бұл кезде жоғары сапалы және қымбат үңгілеу қондырғылары жұмыс уақытының 40 %-нан артық бөлігінде босқа тұрады. Осылайша, қазіргі уақытта пайдаланылатын жер асты қазбаларын қазу және бекіту жұмыстарының технологиялық сызбалары (схемалары), көмір шахталарындағы жабдықтарды және жұмыс уақытын пайдаланудың заманауи талаптарына сай келмейді, осының салдарынан еңбек өнімділігінің артуына ықпал етпейді. Комбайнның жұмыс істеу уақытын ұлғайту және жер асты әзірлеу жұмыстарының жылдамдығын арттыру, сондай-ақ тіреуіштерді күшейту жұмыстары кезең-кезеңімен анкерлеу технологиясы арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Кезең-кезеңімен анкерлеу технологиясы пайдаланылғанда жерасты жұмыстарының қарқыны тек үңгілеу комбайндарының өнімділігін арттыру арқылы ғана емес, сонымен қатар қазу (үңгілеу) циклінің негізгі технологиялық үрдістерін біріктіру арқылы арттырылады. Бұл қабаттың кенжар аймағын екі бөлек аймақтарға бөлу арқылы жүзеге асырылады, олардың әрқайсысында қазу циклінің әртүрлі операциялары орындалады. Яғни, бір аймақта тау массасын үңгілеу және шығару жұмысы жүргізілсе, басқа аймақта тау қазбаларын бекіту жұмыстары жүргізіледі. Тау-кен қазбаларын кезең-кезеңмен бекіткен кезде, ұңғылау жұмыстарының жылдамдығы стандартты технологиямен салыстырғанда 25 %-ға артады, ал комбайнның күнделікті машинаны пайдалану уақытының тәуліктік коэффициенті 0,2-0,5 дейін, ал қазба жұмыстарының жылдамдығы 20-30 % артады. |
Түйін сөздер | анкер, тау-кен қазбалары, көмір шахтасы, тау жыныстарының деформациясы, бекітпені тұрғызу, үңгілеу циклы |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
3 Демин В.Ф., Яворский В.В., Демина Т.В., Журов В.В. Влияние угла наклона на напряженно-деформированное состояние массива горных пород вокруг выработки // Уголь. – 2012. – № 11 – С. 66-69. 4 Демин В.Ф., Бахтыбаев Н.Б., Демина Т.В. Алиев С.Б., Разумняк Н.Л. Прогнозирование смещений приконтурного массива пород горных выработок // Горный информационно-аналитический бюллетень (научно-технический журнал). Современные технологии на горнодобывающих предприятиях. – 2012. – Отдельный выпуск 7. – С. 9-21. 6 Толпакорев А.Т. К расчету параметров анкерной крепи // Уголь. – 1962, – № 1. – С. 18-22. 8 Широков А.П., Малышев Е.Н. Состояние и перспективы применения анкерной крепи в условиях шахт Кузбасса // Уголь. – 1990. – № 2. – С. 15 — 19. 11 Козел A.M. О работе анкеров в системе крепи // Горный журнал. – 2003. – № 11. – С. 31-35. 12 Широков А.П., Горбунов В.Ф. Повышение устойчивости горных пород. – Новосибирск: Наука, 1983. – 167 с. 15 Ордин А.А., Тимошенко А.М., Ботвенко Д.В., Мешков А.А., Волков М.А. Оптимизация параметров очистного забоя при подземной отработке мощного метаноносного пласта на соколовском месторождении кузбасса // Физико-технические проблемы разработки полезных ископаемых. – 2018. – №4. – С. 79-89. http://dx.doi.org/10.15372/FTPRPI20180410 16 Миренков В.Е. Взаимодействие вмещающих пород и крепи при ведении очистных работ // Физико-технические проблемы разработки полезных ископаемых. – 2017. – №5. – С. 15-22. http://dx.doi.org/10.15372/FTPRPI20170502 |
Тақырыбы | УЛЬТРАДИСПЕРСТІ БӨЛШЕКТЕР БОЛЫП ҚАЛЫПТАСҚАН НИОБИЙ МЕН КАДМИЙ БАЛҚЫМАЛАРЫНЫҢ ҚАТАР ЖҮРУІНІҢ КОНЦЕНТРАЦИЯЛЫҚ ШЕКАРАЛАРЫ |
Авторлар | Володин В. Н., Тулеушев Ю. Ж., Ниценко А. В., Бурабаева Н. М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Satbayev University, Металлургия және кен байыту институты, вакуумдық жүйелер зертханасы, Алматы, Қазақстан Володин Валерий Николаевич – физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, техника ғылымдарының докторы, профессор. https://orcid.org/0000-0003-0116-1423, e-mail: Volodinv_n@mail.ru Тулеушев Юрий Жианшахович – техника ғылымдарының кандидаты, https://orcid.org/0000-0002-6555-3891, e-mail: Yuriy.tuleushev@inp.kz Ниценко Алина Владимировна – техника ғылымдарының кандидаты, https://orcid.org/0000-0001-6753-0936. e-mail: nitc@inbox.ru Бурабаева Нурила Муратовна– техника ғылымдарының кандидаты https://orcid.org/0000-0003-2183-2239, e-mail: Nuri_eng@mail.ru |
Түйіндеме | Ультрадисперсті бөлшектерді тұндыру және ионды-плазмалы тозаңдату арқылы алынған ниобийдегі кадмий қатты ерітінділерінің қатар жүру шекараларын анықтау жайлы жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде, Cd 64,5 ат. % концентрациясына дейін металдар көлемді-орталықтандырылған кубдық құрылымды балқымаға айналатындығы анықталған. Сонымен қатар сызықтық тәуелділігі 0 – 50,0 ат. % және 50,0 – 64,5 ат. % интервалда кадмий (қалғаны ниобий) болатын екі аумақ анықталған, олар мынадай теңдеумен сипаталады: а[нм]=8⸱10-5х +0,3306 және а[нм]=3‧10-4х +0,3218 (тиісінше), х – кадмийдің балқымадағы құрамы, ат. %. 68 ат.% – да кадмий белгісіз фаза біріздестірілген, кадмийдегі ниобийдің қатты ерітінділері анықталмады. Тор өлшемдерінің өсуі, кадмий атомының атомдық радиусы ниобий атомының атомдық радиусынан үлкендігімен түсіндіріледі: (ra)Cd= 0,1727 нм, (ra)Nb = 0,1625 нм. Балқымадағы кадмий концентрациясынан ниобийдегі кадмийдің қатты ерітіндісінің торының сызықтық тәуелділіктерінің параметрлерінің сынуы, былай түсіндіріледі, кадмий алдымен ниобий атомын элементарлы ұяшықтың ортасында орнын басады, содан кейін концентрациясы ұлғайған кезде ниобийдің торына енеді, ниобийдің атомын кубтың бір шыңына ығыстырады. Соңғысы элементарлы ұяшықтың өлшемінің белсенді ұлғаюына акеліп соқтырады. Физикалық қасиеттерде едәуір айырмашылықтар бар, аттас емес метал бөлшектерінің термофлуктуациялық балқуынан және өте аз мөлшерде біріктірілуінің нәтижесінде концентрацияның кең ауқымында қорытпалардың пайда болу мүмкіндігі расталды, бұған дәстүрлі жылу әдісімен қол жеткізу мүмкін емес. |
Түйін сөздер | ультра-бөлшектер, ниобий, кадмий, дифрактограмма, бірлік жасушасы, қатты ерітінді, қорытпа. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
4 Mohammad A.J. Size, shape and temperature dependent surface energy of bi-nary alloy nanoparhticles. // Applied Surface Science. – 2017. – 426. – P. 1094-1099. https://doi.org/10.1016/j.apsusc.2017.07.242 6 Родунер Э. Размерные эффекты в наноматериалах. М.: Техносфера, – 2010. – 350 с. 8 Володин В.Н., Тулеушев Ю.Ж., Требухов С.А., Ниценко А.В., Бурабаева Н.М. Размерный эффект при формировании сплава ниобия с кадмием ультрадисперсными частицами при низкой температуре // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – № 4. – С. 98-104. https://doi.org/10.31643/2018/6445.35 9 Володин В.Н., Баянжанова Ш.Т., Храпунов В.Е., Терликбаев М.А., Василец С.Г. Заводские испытания вакуумдистилляционного рафинирования кадмия с высоким содержанием примесей // Комплексное использование минерального сырья. – 2005. – № 6. – С. 21-27. 10 Володин В. Н. Физическая химия и технология рафинирования кадмия. — Алма-Ата: Print-S, 2011. — 238 с. |
Тақырыбы | УРАННЫҢ МИНЕРАЛДЫ-ШИКІЗАТТЫҚ ҚОРЫ: ЗАМАНАУИ ЖАҒДАЙЫ МЕН КЕЛЕШЕГІ. ШОЛУ. |
Авторлар | Балихин А. В. (Мәскеу, Ресей) |
Авторлар туралы мәлімет | Балихин Андрей Владимирович – Ресей академиясының ғылыми және техникалық ақпараттық бүкілресейлік институты, Мәскеу, Ресей. е-mail: metall@viniti.ru |
Түйіндеме | Ресейдің уран атомдық саласынындағы басымды бағыт өндірісі мен минералды-шикізаттық жағдайы мен оның болашақ дамулары қарастырылған. Ресейдегі уранөндірсінің жалпы жағдайы мен бөлек уранөндіретін «Аргун қасындағы өндіріс тау-химиялық бірлестігі», «Хиагда» және «Далур» кәсіпорындарының жағдайлары сипатталаған. Уранөндіретін кәсіпорындарының негізгі даму жоспарлары мен мәселелері көрсетілген. Мәселе ретінде перспективті провинциялары келтірілген және тақырыптама-болжау, минералды-болжау және қарастыру жұмыстары қажет ететің аймақ пен нақты геологиялықбарлау объектілер келтірілген. Әлемдік энергетиканың дамудың негізгі сценариі бойынша уранның өндіруі 2030 жылға 1,5 есе өсуі тиіс. Қазіргі жұмыс істеп отырған кен орындарында өндірісі азая бастайды, ал жоспарланған жаңа кен орындар шығындалған құаттын тек қана орнын толтырып отырады. Жылына уранның қосымша 30 мын тоннасын жаңа преспективті кен орындарынан алуды жоспарланған. Депрессиялық нарыққа қарамастан осы стратегиялық металдың өндірсі 2016 жылы 62 мың тоннаға дейін жеткен – ал тарихи максимумы 1988 жылы. Жалпы әлемдік зерттелген уран ресурстардың мөлшері ұзақ мерзімді реакторлардың қажеттіліктерін қамтамасыз ете алады. 2010 жылдан бастап уранның негізгі өндіру әдістері ол ұңғымалық жерастылық шаймалау болып табылады. Уранның салалық қажеттілігіне байлансыты кепілді ұзақ мерзімді шикізаттармен қамтамасыз ету мақсатымен «Росатом» 2010 жылы Uranium One канадттық компанияға ие болды және оның негізінде Қазақстан мен басқа мемлекеттерде жоғарытиіміді уран активтерін шоғырлады. Соңғы 8 жылда Uranium One өндірсі 5 есе көбейді яғни әлемдегі уран компаниялардың арасында төртінші орынға шығуға мүмкіндік берді. |
Түйін сөздер | уранның ресурстары, атомдық өндіріс, уранның кен өндіруші өнеркәсібі, минерагендік-болжау жұмыстары, кен орындары, уран нарығы, реакторлық қажеттілік, ұңғымалық жерастылық шаймалау, геологиялық барлау жұмысы |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Машковцев Г.А., Алтунин О.В., Гребёнкин Н.А., Коротков В.В., Овсянникова Т.М., Ржевская А.К. Первоочередные задачи и современные технологии геологоразведочных работ на уран // Разведка и охрана недр. – 2017.– № 11. – С. 8-22. 2 Балихин А.В. О состоянии и перспективах развития методов переработки отработавшего ядерного топлива. Обзор // Комплексное использование минерального сырья. – 2018.– № 1. – С. 71-87. 3 Бойцов А.В. Мировая урановая промышленность: состояние, перспективы развития, вызовы времени // Разведка и охрана недр. – 2017.– № 11. – С. 4-8. 4 Машковцев Г.А., Алтунин О.В., Гребёнкин Н.А., Коротков В.В., Овсянникова Т.М., Ржевская А.К. Состояние МСБ урана России и первоочередные задачи её освоения и развития // Уран: геология, ресурсы, производство: матер. IV междунар. симп. – Москва, Россия, 28-30 ноября, 2017 – С 61-62. 5 The Nuclear Fuel Report: Global Scenarios for Demand and Supply Availability 2015-2035. World Nuclear Association. [Электрон. ресурс] – 2015. – URL: https://www.amazon.co.uk/Nuclear-Fuel-Report-Scenarios-Availability/dp/0993101909 (дата обращения 19.06.2018). 6 Тарханов А.В. Ядерная энергетика: минимизировать риски // Редкие земли. – 2017. – № 1 (8) – С. 160-167. 7 Урановая руда: свойства, применение, добыча. Сайт PROMDEVELOP. [Электрон. ресурс]. – 2017 – URL: https://promdevelop.ru/uranovaya-ruda-svojstva-primenenie-dobycha/#harki (дата обращения 19.06.2018). 8 Тураев Н.С., Жерин И.И. Химия и технология урана. – М.: Руда и Металлы, 2006. – 396 с. 9 Язиков В.Г., Забазнов В.Л., Петров Н.Н., Рогов А.Е. Геотехнология урана на месторождениях Казахстана. – Алматы: Эверо, 2001. – 442 с. 10 Нестеров Ю.В., Петрухин Н.П. Создание и развитие минерально-сырьевой базы отечественной атомной отрасли. – М.: Атомредметзолото, 2017. – 399 с. 11 Рогов Е.И., Рогов А.Е. Перспективы развития теории и практического применения геотехнологий // Горный информационно-аналитический бюллетень. – 2012. – № 7 – С. 136-142. 12 Святецкий В.С., Полонянкина С.В., Ермаков А.Г. Уранодобывающая отрасль России: состояние и перспективы развития // Разведка и охрана недр. – 2017. – № 11. – С. 22-26. 13 Новости в России. Цветные металлы // Металлоснабжение и сбыт. – 2018. – № 2. – С. 8-9. 14 Соловьёв А.А., Мешков Е.Ю., Бобыренко Н.А., Парыгин И.А. Определение возможности сорбционного концентрирования скандия и редкоземельных металлов из возвратных растворов скважинного подземного выщелачивания урана // Цветные металлы. – 2018. – № 7. – С. 6-12. DOI: 10.17580/tsm.2018.07.01 15 Сериков Д. Долевая рокирoвка Uranium One не случилась. Сайт Atameken business channel. [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://abctv.kz/ru/news/dolevaya-rokirovka-uranium-one-ne-sluchilas (дата обращения 29.03.2018). 16 Машковцев Г.А., Мигута А.К., Тарханов А.В., Щеточкин В.Н. Урановорудный потенциал России 2015-2035. – М.: Всероссийский институт минерального сырья. – 2017. – № 33. – 119 с. 17 Воробьёв А.Г., Тимохин Д.В., Бугаенко М.В., Попова Г.И. Формирование механизмов устойчивого инновационного развития атомной отрасли // Цветные металлы. – 2016. – № 3. – С. 8-12. DOI: 10.17580/tsm.2016.03.01 18 Тарханов А.В., Бугриева Е.П. Крупнейшие урановые месторождения мира. – М.: Всероссийский институт минерального сырья. 2012. – № 27. – 118 с. 19 Макарьев Л.Б., Царук И.И. Минерально-сырьевая база урана южной окраины Сибирской платформы // Уран: геология, ресурсы, производство: матер. IV междунар. симп. – Москва, Россия, 28-30 ноября, 2017. – С. 60-61. 20 Миронов Ю.Б., Чан Нгок Тхай. Урановый потенциал Вьетнама // Уран: геология, ресурсы, производство: матер. IV междунар. симп. – Москва, Россия, 28-30 ноября, 2017 – С. 66-67. 21 Крутиков Е. Россия без боя занимает Африку. РИА Новости. [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://ria.ru/analytics/20180601/1521817838.html (дата обращения 01.06.2018). 22 Ивлев И.А., Константинов В.Л., Ястребков А.Ю. Результаты двухскважинного опыта по скважинному подземному выщелачиванию урана на месторождении Ньёта (Республика Танзания) // Уран: геология, ресурсы, производство: матер. IV междунар. симп. – Москва, Россия, 28-30 ноября, 2017 – С. 42-43. 23 Астахов Д. Лихачев рассказал о месте России на рынке зарубежного строительства АЭС. РИА Новости. [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://ria.ru/atomtec/20180703/1523860634.htm (дата обращения 03.07.2018). 24 International Institute for Strategic Studies. Military Balance 2018 – London: Taylor & Francis Ltd. – 2018. – 517 p. 25 John S. McCain. National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2019 (H. R. 5515). [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://www.govtrack.us/congress/bills/115/hr5515 (дата обращения 19.10.2018). 26 Office of the Secretary of Defense. Nuclear Posture Review. February 2018. [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://media.defense.gov/2018/Feb/02/2001872886/-1/-1/1/2018-NUCLEAR-POSTURE-REVIEW-FINAL-REPORT.PDF (дата обращения 19.10.2018). 27 Tyler Durden. Here’s When China Will Win The Arms Race With The US, And How BofA Is Trading It. [Электрон. ресурс]. – 2018. – URL: https://www.zerohedge.com/news/2018-05-25/heres-when-china-will-win-arms-race-us-and-how-bofa-trading-it (дата обращения 19.10.2018) |
Тақырыбы | ШЕКТІ ҚУАТ ҮНЕМДЕУ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ СУЛЬФИДТТІК ҚОРҒАСЫНДЫ КОНЦЕНТРАТТАР МЕН БІРГЕ ҮЙІНДІ ҚОЖДАРДЫ ҚАЙТА ӨНДЕУДІҢ ЖЫЛУ КЕСТЕСІН ӘЗІРЛЕУ |
Авторлар | Диханбаев Б. И., Диханбаев А. Б. (Алматы, Астана) |
Авторлар туралы мәлімет |
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Астана, Қазақстан Диханбаев Баянды – техника ғылымының докторы,«Жылуэнергетика» кафедрасының қауымдастырылған профессор міндетін атқарушысы, e-mail: otrar_kz@mail.ru Алматы энергетика және байланыс университеті, Алматы, Қазақстан Диханбаев Арыстан Баяндыевич – «Жылуэнергетика» кафедрасының докторанты, e-mail: arystan.d74@gmail.com |
Түйіндеме | Артықшылығымен қатар, қорғасын шикізатын тікелей балқытудың қазіргі заманғы процестерінде келесі кемшіліктер бар: фьюминг қожымен бірге жылу және материалдық шығындар; сапасы жоғары емес күкірт қышқылын өндіру; “бай” кен материалдарынан металл өндірумен салыстырғанда, қиын балқитын құрамында мырыш, темір бар қалдықтардан металл өндіру кезінде отынның меншікті шығынының екі есе ұлғаюы. Жұмыстың мақсаты құрамында мырыш бар үйінді қождармен бірге сульфидті қорғасын концентраттарын қалдықсыз өңдеудің энергия үнемдейтін жылу схемасын әзірлеу болып табылады. Ол отынның меншікті шығыны бойынша қолданыстағы аналогтарға қарағанда бірнеше есе төмен болады. Іздестірудің ғылыми-негізделген тәсілі ретінде шекті энергия үнемдеу әдіснамасы қабылданды. Осындай әдіснаманың негізгі принциптеріне сүйене отырып, өнімділігі 1,5 т/сағ пилоттық қондырғыда келесі: балқыту реакторының газ – сұйықтық моделінде балқыманы араластыру уақытын анықталд; мырыш, германийды газға айдау және Чимкент қорғасын зауытының фьюмингілеу сұйық шлактарынан, Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының үйінді аралас шлактарынан темірді қалпына келтіру бойынша эксперименттер жүргізілді. Зерттеулердің нәтижелері эксперименттерді жоспарлау және аффинды үлгілеу әдістерімен пысықталды. Іздеу нәтижесінде балқыманы өңдеудің жаңа тәсілі – “инверсиялы фаза балқыма қабаты” табылып, оның негізінде “инверсиялы фаза реакторы – құбырлы пеш” агрегаты құрылды. Шлактарды пилоттық қондырғыда өңдеу вельц-пештерге қарағанда үлестік өнімділігі бойынша 3-4 есе жоғары, отынның үлестік шығыны бойынша 2-3 есе төмен екендігі көрсетілді. Сульфидті қорғасын концентратын үйінді қождармен бірге қалдықсыз өңдеу технологиясы әзірленді; құрылған агрегат және технология негізінде қорғасын өндірісінің жаңа жүйесінің жылу схемасы қалыптастырылды. Жылу сұлбасын есептеу жаңа жүйеде отынның меншікті шығыны “тотықтырғыш агломерациялау күйдіру-қалпына келтіргіш шахталық балқыту – фьюмингілеу” процесімен салыстырғанда 3,5 – 4 есеге төмендегенін көрсетеді. |
Түйін сөздер | сульфидті қорғасын концентраты, инверсиялы фаза реакторы-құбырлы пеш, мысты шойын, мырыш-германий ұшырындылары, жасанды газ, энергия үнемдеу |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Mounsey E.N. A Review of Ausmelt technology for lead smelting. // Proceedings of the Lead-Zinc 2000 Simposium. – Pittsburgh, USA, 2000, – Р. 149-169. 2 Жарменов А., Ушаков Н., Шумский В. Технология КИВЦЭТ: Создание и реализация // Промышленность Казахстана. –2014. –№4. – С. 40-49. 3 Kim M., Lee W.S., Lee Y.H. The QSL Lead Slag Fuming Process Using an Ausmelt Furnace I // Lead-Zinc 2000 Symposium: Proceedings of the Symposium. Pittsburgh, USA, – 2000. – P. 331-343. 4 Shumskiy V.A., Ushakov N.N. Lead and Zinc Raw Material Complex Processing I Proceedings of the Lead-Zinc 2010 International Conference.- Vancouver, Canada, 2010. – P. 1049-1055. 5 Pullenberg R., Rohkohl A. Modern Lead Smelting at the QSL-Plant Berzelius Metal in Stolberg, Germany I Proceedings of the Lead-Zinc 2000 Symposium. Pittsburgh, USA, –2000. – P. 127-148. 6 Шумский В.А. Коммерциализация КИВЦЭТ процесса в Китае // Цветные металлы – 2010: матер. II междунар. конгр. – Красноярск, Россия, 2010, – С. 118-123. 7 Болатбаев К. Состояние, проблемы и резервы технологии обогащения полиметаллического сырья. // Промышленность Казахстана. – 2001. – №3.– С.91-93. 8 Даукеев С.Ж. Минерально-сырьевые ресурсы Казахстана – возможности научно-технического развития // Вопросы комплексной переработки сырья Казахстана: тр. первой междунар. конф. – Алматы, Казахстан, 2003. – С.11. 9 Кошумбаев М.Б. Переработка промышленных и бытовых отходов. Учебное пособие. –Астана, – 2018. – 230 с. 10 Hansson R., Holmgren H., Lehner T. Recovery of recycled zinc by slag fuming at the Rönnskär smelter. – JOM, – 2009, – №2 – Р. 15-24. 11 Ключников А.Д. Высокотемпературная теплотехнология и энергетика теплотехнологии. – М.: Энергия, 2008, – 333 с. 12 Outokumpu HSC Chemistry for Windows. Chemical Reaction and Equilibrium Software with Extensive Thermochemical Database. Version 5.1. October 31, 2002. 13 Диханбаев Б.И., Жарменов А.А., Терликбаев А.Ж., Тельбаев С.А., Романов Г.А., Диханбаев А.Б. Создание пилотной установки по энергосберегающей переработке отвальных шлаков // Минералды шикізатты кешенді ұқсату: Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конф. матер. – Қарағанды, Қазақстан, 2008. – Б. 380-384. 14 Диханбаев Б.И., Жарменов А.А. Прогнозные характеристики прямого получения свинца из концентратов на базе реактора инверсии фаз // Промышленность Казахстана. – 2010. – № 1(58). – С. 34-35. 15 Dikhanbaev B., Dikhanbaev А., Chandima G. Energy-saving method for technogenic waste processing // Journal PLoS ONE 12(12) 2017. – December 27, – P.1-16. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0187790 16 Dikhanbaev B.I., Dikhanbaev A.B., Ibray S, Rusowicz A. Development of hydrogen-enriched water gas production technology by processing ekibastuz coal with technogenic waste // Archive of mechanical engineering. – 2018. – V. LXV, – N 2. DOI: 10.24425/123022 17 Балабеков О.С., Балтабаев Л.Ш. Очистка газов в химической промышленности. – М.: Химия. – 1991. – 251 с. 18 Диханбаев Б.И. Интенсивное энергосбережение в переработке минерального сырья. – Астана: КазАТУ. 2018. – 167 с. 19 Gong Y., Tang J., Zhao D. Application of iron sulfide particles for groundwater and soil remediation: A review. // Water Res. – 2016– № 3. – P. 34-42. https://doi.org/10.1016/j.watres.2015.11.063 20 Ахметов Н.С.Общая и неорганическая химия. –М.: Высшая школа. –2001. –230 с. 21 Абишева З.С, Блайда И.А, Пономарева Е.И. Кислотно-экстракционная технология извлечения галлия из золы-уноса от сжигания энергетических углей // Цветные металлы. – 1994, – № 3. – С. 36-38. 22 Диханбаев Б.И., Диханбаев А.Б. Перспективы безотходного сжигания экибастузского угля под котлом тепловых электрических станций // Academic science – problems and achievements: матер.VII междунар. науч.-практ. конф. – NorthCharleston, USA .– 2015, – V.2. – P. 211-217. 23 Диханбаев Б.И., Диханбаев А.Б. Разработка энергосберегающей системы безотходной переработки свинцовых концентратов на базе реактора инверсии фаз // Повышение качества образования и научных исследований: матер. междунар. науч.-практ. конф. – Экибастуз, Казахстан, 2008. – С. 459-463. |
Тақырыбы | ОТАНДЫҚ ШИКІЗАТ НЕГІЗІНДЕГІ БОЛАШАҒЫ ЗОР МОДИФИКАТОРЛЫ ҚОСЫНДЫСЫ БАР ТИІМДІ ҚУРҒАҚ ҚҰРЫЛЫС ҚОСПАЛАРЫ |
Авторлар | Байсерікова Д. Е., Қуатбаева Т. К., Ускенбаева А. М. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
Satbayev University, Алматы, Қазақстан, e-mail: baiserikova.dana@gmail.com Байсерікова Дана Ерғалиқызы – магистрант, https://orcid.org/0000-0002-8395-9203 E-mail: baiserikova.dana@gmail.com Қуатбаева Тоқжан Қуанғалиқызы – техника ғылымдарының докторы, жетекші ғылыми қызметкер, E-mail: aitzhanova.tokzhan@mail.ru Ускенбаева Алма Мұратбеққызы – PhD докторы, https://orcid.org/0000-0002-0540-5651 E-mail: almauskenbaeva@mail.ru Satbayev University, Металлургия және Кен байыту институты, Алматы, Қазақстан. |
Түйіндеме | Мақалада отандық шикізат негізіндегі болашағы зор болатын модификаторлы қосындысы бар тиімді қурғақ құрылыс қоспаларды әзірлеу зерттемелері келтірілген. Жергілікті шикізат материалдарды яғни Өскемен портландцементі, Новоалексеевскінің құмы (Алматы облысы) отандық өндірістерінің залалсыздандырылған электротермофосфорлы қоқыстардың (Ақмола облысының кен орындарының) қолдану тиімділігі көрсетілген. Арматуралау ингредиенті ретінде жергілкті волластонит қолданлыды, ол цемент тасының сызатқа беріктік тұрақтылығын арттырады. Сонымен қатар өткізілген эксперименттер нәтижесінде қатты күйге әкелетін тездеткіштер, цемент тасының құрылысына жақсы әсер беретіні расталды яғни олар микрокеуектердің көлемін ұлғайтады және макрокеуектерді азайтатыны көрсетті. Зерттеулер көрcеткендей отандық модифиқаторлар қоспалардың қасиеттерін жақсартуға мүмкіндік береді яғни минералды негіздерінің адгезиясын жақсартады, үйкеліске төзімділігін арттырады және шөгу мен иілгіштік қасиеттерін жақсартады. |
Түйін сөздер | құрғақ құрылыс қоспалар, модификаторлар, метакаолин, элеткротермофосфорлф қоқыс, волластонит. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Соловьев В.И., Ткач Е.В. и др. Новые технологии модифицированного бетона // Вестник КГУСТА. – Бишкек, 2002. – Вып.1. – С. 182–184. 2 Quality, Efficiency, Sustainability and Available Standards of Dry Mix Mortars. Trademark of The Dow Chemical Company (Dow). Date of research online 21.01.2019. Available in the website: http://msdssearch.dow.com/PublishedLiteratureDOWCOM/dh_09ae/0901b803809ae2e9.pdf?filepath=dcc/pdfs/noreg/840-01801.pdf&fromPage=GetDoc 3 Loganina V. I., Pyshkina I.S., Martyashin G. V. Synthesis of Supplement Based on Calcium Hydrosilicate for Dry Mixes. Applied Mechanics and Materials, 2018. Vol. 876, PP. 31-35, https://doi.org/10.4028/www.scientific.net/AMM.876.31 4 Zhegera C. V. ,Loganina V. I., Sadovnikova M. A. The use of synthetic zeolites as modifying additives in the formulation dry mixes on cement and lime basis. J. Ponte – Feb 2017 – Volume 73 – Issue 2. https://doi.org/10.21506/j.ponte.2017.2.17 5 Беляев Е.В. Производство сухих строительных смесей: проблемы и перспективы. // Сухие строительные смеси. – 2014, – №4, – C. 8-9. 6 Волластонит – 1 А Минеральные Данные – URL http://webmineral.com/data/Wollastonite-1A.shtml#.XGUBgOgzaUk (дата обращения 23.08.2018) 7 Ткач Е.В., Рахимов М.А., Иманов М.О., Серова Р.Ф., Рахимова Г.М. Проблемы получения модифицированных цементных материалов // Актуальные научные разработки: материалы Междунар. конф. – София, – 2008. – С.75–79. 8 Баженов Ю.М. Технология бетона / учебник.-М.: Изд-во АСВ, 2002. – 500 с. 9 Касторных Л.И. Добавки в бетоны и строительные растворы. – Ростов-на-Дону. Феникс, 2005. – 221 c. 10 Волженский, А.В. Минеральные вяжущие вещества. / А.В. Волженский. — М.:Стройиздат, 1986.-463 с. 11 Москвитин, Н.И. Склеивание полимеров./Н.И. Москвитин. — М.: Лесная промышленность, 1968. – 304 с. 12 Песцов, В.И. Современное состояние и перспективы развития производства сухих строительных смесей в России // Строительные материалы, – 1999. – №3. – С. 3 – 5. |
Тақырыбы | КҮЙДІРГІШ КАЛИЙ НЕГІЗІНДЕГІ ЭЛЕКТРОЛИТТІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ҚАЛАЙЫЛЫ ҚОРЫТПАЛАРДЫ ЭЛЕКТРОХИМИЯЛЫҚ ҚАЙТА ӨҢДЕУІ |
Авторлар | Әкбаров М. С. (Алматы), Чернышова О. В. (Мәскеу, Ресей), Усольцева Г. А. (Алматы), А. Акчил (Іспарта, Түркия) |
Авторлар туралы мәлімет |
Satbayev University, «Металлургиялық үрдістер, жылу техникасы және арнайы материалдар технология» кафедрасы, Алматы, Қазақстан Әкбаров Мерей Сабитұлы – ассистент. https://orcid.org/0000-0002-4272-8038 E-mail: akbarov_meron@mail.ru Чернышова Оксана Витальевна – техника ғылымдарының кандидаты, доцент. https://orcid.org/0000-0003-0543-7474 E-mail: Oksana.11.09.1967@mail.ru Ресей технологиялық университеті, Мәскеу, Ресей Усольцева Галина Александровна – техника ғылымдарының кандидаты, доцент. https://orcid.org/0000-0003-0155-5094 E-mail: nota-vesna@yandex.kz А. Ақчил – профессор. https://orcid.org/0000-0002-9991-0543 E-mail: ataakcil@sdu.edu.tr Сулейман Демирель университеті, Іспарта, Түркия |
Түйіндеме | Бұл мақалада қалайы қорытпалардың электрохимиялық әдісімен қайта өңдеу зерттемелері қарастырылған. Мақалада каустикалық калийінің электролит ерітіндісі ретінде гальваностатикалық режимде EHK-1012 электрохимиялық комплексі арқылы өткізілген қорғасын қалаушылардың анодтық еруі туралы зерттеу жұмыстары қарастырылған. Сілтілік электролиттің концентрациясына байланысты анодтық ерігіштігі басқаша көрсетіледі. Осылайша, 50 г/дм3 каустикалық калий концентрациясында ерітіндінің басталуы 0,4 В әлеуетінде тіркелді, реакция көбінесе HSnO2– қалыптасуымен жүреді, бұл жағдайда қорғасынның еруі екіталай емес. Содан кейін анодты пассивациялау тотықты металдардың қабатының пайда болуымен және оттегін шығаруына байланысты өтеді. Электролит құрамында 100 г/дм3 дейін сілтіліктің концентрациясын жоғарылату HSnO2-, HPbO2-, Sn2 + және Pb2 + түзілуіне сәйкес келетін поляризация қисықтардың түрлерінің күрт өзгеруіне әкеледі. Сонымен қатар, ерітіндідегі сілтілі концентрацияның ұлғаюы бастапқы сатысында да металдардың ерітілуіне әсер етеді. Анод беті дамыған сайын қорғасын немесе қалайы бар байытылады. Сілтілік ерітінділердегі қорғасынның қорытпаларын анодтық ерітіп алуда тетравалентальді қорғасын мен қалайы иондарының пайда болуы екіталай емес. Анодтық еру кезінде электролит шламы алынды, онда қалайы, мыс, қорғасын, сурьма, алюминий мен темір табылды. |
Түйін сөздер | Қорғасынды-қалайылы қорытпа, сілтілі электролит, анодты еріту, электрохимиялық поляризация. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Колодин С.М. Вторичное олово и переработка бедного оловянного сырья. – М.: Металлургия, 1970. – 240 с. 2 Россошинский А.А., Лапшов Ю.К., Яценко Б.П. Олово в процессах пайки. – Киев: Наукова думка, 1985. – 197 с. 3 Шубов Л.Я., Ставронский М.Е., Шехирев Д.В. Технологии отходов (Технологические процессы в сервисе): Учебник. – М.: ГОУВПО «МГУС», 2006. – 411 с. 4 Фетисов Г.П. Материаловедение и технология металлов: Учебник. – М.: Высшая школа, 2006. – 862 с. 5 Купряков Ю.П. Производство тяжелых цветных металлов из лома и отходов. – Харьков: Основа, 1992. – 399 с. 6 Худяков И.Ф., Дорошкевич А.П., Карелов С.В. Металлургия вторичных цветных металлов. – Москва: Металлургия, 1987. – 528 с. 7 Пат. RU22245935 (РФ). Способ извлечения олова из отходов. / Е.П. Бучихин, А.Ю. Кузнецов, В.В. Шаталов. – Электронный ресурс на сайте: http://www.findpatent.ru/patent/224/2245935.html 8 Пат. RU2230126 (РФ). Способ регенерации оловянно-свинцового припоя. / А.Н. Парфенов. – Электронный ресурс на сайте: http://www.findpatent.ru/patent/223/2230126.html 9 Manis Kumar Jha, Pankaj Kumar Chjubley, Amrita Kumari Jha, Archanakumari, Jae-chun Lee, Vinay Kumar, Jinki Jeong. Leaching studies for tin recovery from waste e-scrap // Waste management. – 2012. –№ 32 – P. 1919-1925. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2012.05.006 10 Пат. RU2625156 (РФ). Способ извлечения олова из отходов электронной и электротехнической промышленности. / А.П. Денисенко, М.А. Лучко, С.А. Редькин, Л.А. Штода, К.А. Кривулько, М.В. Семин, В.Б. Салов, Е.В. Черкасов, Н.И. Беззубов. – Электронный ресурс на сайте: http://www.findpatent.ru/patent/262/2625156.html 11 Tianxiang Nan, Jianguangyang, Bing Chen. Electrochemical mechanism of tin membrane electrode position under ultrasonic waves // Ultrasonics – Sonochemistry. – 2018. – № 42. – P. 731-737. https://doi.org/10.1016/j.ultsonch.2017.12.044 12 Yang Jian-guang, Lei Jie, Peng Si-yao, Lv Yuan-lu, Shi Wei-qiang. A new membrane electro-deposition based process for tin recovery from waste printed circuit boards // Journal of Hazardours Materials. – 2016. – № 304. – P. 409-416. https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2015.11.007 13 Карелов С.В., Мамяченков С.В., Кирпиков А.С., Анисимова О.С. Исследование электролитического рафинирования свинцово-оловянных сплавов во фтористоводородных электролитах. // Цветные металлы. – 2004. – №4. – С. 41-45. 14 Большаков К.А., Федоров П.И. Химия и технология малых металлов: учебное пособие. – М.: МИХМ, 1984. – 86 с. 15 Турьян Я.И. Окислительно-восстановительные реакции и потенциалы в аналитической химии. – М.: Химия, 1989. – 248 с. 16 Kenzhaliev B. Electrochemical Method for Extracting Non-Ferrous and Precious Metals from Refractory Materials Using Combined Reactions. Book of Abstracts of the 15th Topical Meeting of the International Society of Electrochemistry, Interfacial Electrochemistry at Atomic, Molecular and Nanoscale Domains. 27-30 April 2014. Niagara Falls, Canada, page 98. 17 Бейсембетов И.К., Бекибаев Т.Т., Жапбасбаев У.К., Махмотов Е.С., Кенжалиев Б.К. (2016). Управление энергосберегающими режимами транспортировки нефтесмесей. https://doi.org/10.31643/2016-2019.001 (дата обращения 15.09.2018) 18 Kenzhaliev B.K., Suleimenov E.N. Effects of Electric Current Parameters on Metals Solubility in Inorganic Water Solutions. 11th Spring Meeting of the International Society of Electrochemistry. USA. Theoretical and Computational Electrochemistry. 21-23 May, – 2012, – Р. 105. 19 Ергожин Е.Е., Кенжалиев Б.К., Чалов Т.К., Ахметова К.Ш., Ковригина Т.В. Высокопроницаемые полиэлектролиты для извлечения ионов золота и сопутствующих металлов из цианистых растворов кучного выщелачивания. // Цветные металлы. – 2005. – №3. – C.43-46. |
Тақырыбы | СКАРЛЫ-МАГНЕТИТТІ БАЙЫТЫЛҒАН КЕНДЕР ҚАЛДЫҚТАРЫН ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП ЦЕМЕНТТІ КЛИНКЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ |
Авторлар | Мирюк О.А. (Рудный, Қазақстан) |
Авторлар туралы мәлімет |
Экономикалық басқару құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын «Рудный индустриалық институты». Рудный, Қазақстан Мирюк Ольга Александровна – техника ғылыдмдарының докторы, профессор, құрылыс және құлылыс материалдар кафедрасының менгерушісі. https://orcid.org/0000-0001-6892-2763 e-mail: psm58@mail.ru |
Түйіндеме | Скарлы-магнетитті кендерді байыту қалдықтары бар шикізат қоспаларын күйдіру кезінде клинкер түзілу үдерістерін зерттеу нәтижелері ұсынылған. Кенді байыту қалдықтарының химиялық және минералды құрамы, термиялық түрленуі туралы мәліметтер келтірілген. Шикізат қоспасының техногенді компонентінің қатысуымен клинкерлік фазаларды қалыптастыру ерекшеліктері анықталды, яғни олардың төмен температуралы өзара әрекеттесуі белсенділігі мен аралық фазалардың алуан түрлілігінен байланысты. Ақтинолит, альбит, андрадит, гроссуляр, диопсид, хлорит, эпидоттың қатысуымен белиттің түзілу сатылары минералдардың біртіндеп C2AS, C3MS2, аралық фазаларына айналуымен байланысты, яғни олардан 1000 – 1300 ⁰С температураларында C2S қалыптасады. Алиттің қалыптасуы, жоғары температуралы белиттің түзілуі мен легірлеуші қоспалар арқылы қарқындыланады. Техногенді шикізаттың химиялық-минералды ерекшеліктеріне байланысты цемент клинкерлердің негізділігін төмендету мүмкіндігі сипатталған. Байыту кендерінің өрескел ұнтақталған қалдықтарының алиттің критсалдануына әсері зерттелген, яғни микроөлшемдердің пайда болу кезіндегі сұйық фазаның тұтқырлығы мен санына байланысты. Қалдықтардың полифракциялық әжіктерін пайдаланған кезде цемент тасының беріктігін арттыруға бағытталған белсендігі жоғары ұсақ кристалды алиттің үлесі арта бастайтыны анықталған. Жылу техникалық есептеулердің нәтижелері бойынша байыту кендерінің қалдықтарын пайдалану кезінде кликерлердің әр-түрлі негізділерінің пайда болуына жылудың шығыны 18 – 34% – ға төмендейтіні көрсетілген. |
Түйін сөздер | скарлы-магнетитті кендер, техногенді материалдар, термиялық айналымдар, клинкерді күйдіру, клинкерқұрылу үрдістері, белит, алит. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Таймасов Б.Т., Худякова Т.М., Жаникулов Н.Н., Хашимов А.Н. Процессы клинкерообразования в малоэнергоемких сырьевых шихтах // Цемент и его применение. – 2018. – №1. – С. 170–175. https://jcement.ru/magazine/504/18899/ 2 Тюкавкина В., Касиков А., Майорова Е., Гуревич Б., Нерадовский Ю. Переработка отвальных шлаков медно-никелевого производства с получением кремнеземсодержащих добавок для вяжущих // Экология и промышленность России. – 2015. – № 11. С. 13–17. https://doi.org/10.18412/1816-0395-2015-11-13-17 3 Сидикова Т.Д. Строительные материалы из отходов производства // Современное строительство и архитектура. – 2016. – № 1. – С. 50–52. https://doi.org/10.18454/mca.2016.01.9 4 Искандарова М.И., Атабаев Ф.Б. Цементы, содержащие добавку отходов горно-перерабатывающей промышленности // Цемент и его применение. – 2017. – № 6. – С. 96–99. https://jcement.ru/magazine/501/18791/ 5 Усов Б.А., Окольникова Г.Э., Акимов С.Ю. К вопросу состояния инновационных направлений развития производства строительных материалов из отходов промышленности // Экология и строительство. – 2017. – № 1. – С. 14–25. https://doi.org/10.24411/2413-8452-2017-00007 6 Dahhou M., Moussaouiti M.E., Arshad M. A., Moustahsine S.,Assafi M. Synthesis and characterization of drinking water treatment plant sludge-incorporated Portland cement //Journal of Material Cycles and Waste Management. – 2018. – V. 20. – Р. 891–901. https://doi.org/10.1007/s10163-017-0650-0 7 Miryuk O.A. Synthesis of Special Clinkers with the Use of Technogenic Raw Materials // Key Engineering Materials. – 2018. – V. 769. – Р. 9–16. https://doi.org/10.4028/www.scientific.net/KEM.769.9 8 Kavas T., Angelopoulos G.N., Iacobescu R. I. Production of belite cement using boron and red mud wastes // Cement Wapno Beton. – 2015. – № 5. – Р. 328–334. 9 Vinnichenko V., Ryazanov A. Ecological indices of manufacture of Portland cement clinker and production of the dolomite clinker // MATEC Web of Conferences. – 2017. – V.116. – № 01020. https://doi.org/10.1051/matecconf/201711601020 10 Tsakiridis P.E., Oustadakis P., Agatzini-Leonardou S. Black dross leached residue: an alternative raw material for portland cement clinker // Waste and Biomass Valorization. – 2014. – V. 56. – Р. 973–983. https://doi.org/10.1007/s12649-014-9313-8 11 Faure A., Smith A., Coudray C., Anger B., Colina H., Moulin I., Thery F. Erratum to: Ability of Two Dam Fine-Grained Sediments to be Used in Cement Industry as Raw Material for Clinker Production and as Pozzolanic Additional Constituent of Portland-Composite Cement //Waste and Biomass Valorization. – 2018. –V. 9. – Р. 2255–2255. https://doi.org/10.1007/s12649-017-9973-2 12 Mukunoki T., Hoai T.T., Fukushima D., Komiya T., Shimaoka T. Physical and mechanical properties of municipal solid waste incineration residues with cement and coal fly ash using X-ray Computed Tomography scanners // Frontiers of Structural and Civil Engineering. – 2018. – № 10. – Р. 1–13. https://doi.org/10.1007/s11709-018-0502-6 13 Wu Q.,Wu Y.,Tong W., Ma H. Utilization of nickel slag as raw material in the production of Portland cement for road construction // Construction and Building Materials. – 2018. – V. 93. – P. 426–434. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2018.10.109 14 Garcia-Lodeiro I., Carcelen-Taboada V., Fernández-Jiménez A.,Palomo A. Manufacture of hybrid cements with fly ash and bottom ash from a municipal solid waste incinerator //Construction and Building Materials. – 2016. V. 105. – P. 218–226. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2015.12.079 15 Soltani A., Tarighat A., Varmazyari M. Calcined Marl and Condensed Silica Fume as Partial Replacement for Ordinary Portland Cement // International Journal of Civil Engineering. – 2018. –V.16. – Р.1549 – 1559. https://doi.org/10.1007/s40999-018-0289-9 |
Тақырыбы | ГРАВИТАЦИЯЛЫҚ КОНЦЕНТРАТТАРДЫ ҚАРҚЫНДЫ ШАЙМАЛАУ БАРЫСЫНДА РЕАГЕНТ-БЕЛСЕНДІРГІШ РЕТІНДЕ СІРКЕ ҚЫШҚЫЛЫН ҚОЛДАНУ |
Авторлар | Сүрімбаев Б.Н., Болотова Л.С., Байқоңырова Ә.О., Шалғымбаев С.Т. (Алматы) |
Авторлар туралы мәлімет |
«ҚР МШКҚӨҰО» РМК Мемлекеттік өнеркәсіптік экология ғылыми-өндірістік бірлестігі филиалы «Қазмеханобр», Алматы, Қазақстан Сүрімбаев Бауыржан Нұржанұлы – Асыл металдар зертханасының ғылыми қызметкері. https://orcid.org/0000-0002-3988-8444, surimbaev@gmail.com Болотова Людмила Сергеевна – х.ғ.к., Асыл металдар лабораториясының меңгерушісі. https://orcid.org/0000-0003-0828-9817, L_bolotova@yahoo.com Байқоңырова Әлия Өмірханқызы – техника ғылымдарының докторы, «Металлургиялық процестер, жылутехникасы және арнайы материалдар технологиясы» кафедрасының профессоры, а.baikonurova@yandex.kz Satbayev University, (Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті), Алматы, Қазақстан Шалғымбаев Серікбол Тілеулесұлы – х.ғ.к., доцент, «ҚР МШКҚӨ ҰО» РМК «Казмеханобр» МӨЭҒӨБ филиалының директоры, serikbolnao@mail.ru |
Түйіндеме | Аса жоғары тазалықты Доре қорытпасын алумен тауарлық өнімге алтынның аса құнды бөлігін өткізу мүмкіншілігі бар гравитациялық концентраттарды қарқынды цианирлі шаймалау белгілі технологиясы аса қымбат реагенттерді қолдану мен жоғары шаймалау температурасын (80 °С) қажет етеді. Алтынқұрамды гравитациялық концентратты барабан типтес аппаратта жаңа реагент-белсендіргіштің қосындысымен натрий цианидінің төмен концентрациясында қарқынды шаймалау бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілді. Байытылған гравитациялық концентратты қарқынды цианирлеуді жүргізуде тиімді реагент-белсендіргіш ретінде сірке қышқылын қолдану ұсынылып отыр. Цианидті шаймалау үрдісінің тиімділігін арттыру жүйеге реагент-белсендіргіштерді қосу нәтижесінде алтын беттігіндегі пассивтеуші қабаттың еруі арқылы жүзеге асырылады. Алтынды қарқынды шаймалау іріленген-зертханалық зерттеу жұмыстарымен іске асырылды. Гравиоконцентраттарды реагент-белсендіргіш сірке қышқылының көмегі арқылы қарқынды цианирлі шаймалау бойынша жүргізілген іріленген-зертханалық зерттеу жұмыстарының нәтижелері зертханалық зерделеу жұмыстарының мәндерін толығымен растады. |
Түйін сөздер | қарқынды цианирлеу, гравитациялық концентрат, реагент-активатор, шаймалау, сірке қышқылы, алтын. |
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі |
1 Евдокимов А.В. Исследование процесса интенсивного цианирования золотосодержащих гравитационных концентратов: дисс… канд. техн. наук: 05.16.02. – Иркутск, 2012. – С. 9-85. – № Д212.073.02. 2 Захаров Б.А., Меретуков М.А. Золото: упорные руды. – Москва: Руда и Металлы, 2013. – С. 296-300. 3 Surimbayev B., Bolotova L., Mishra B., Baikonurova A. Intensive cyanidation of gold from gravity concentrates in a drum-type apparatus // News Natl. Acad. Sci. Repub. Kaz., Ser. Geol. Tech. Sci., 2018. – V. 5, N. 431. – P. 32-37, https://doi.org/10.32014/2018.2518-170X.7 4 Суримбаев Б.Н., Байконурова А.О., Болотова Л.С., Мишра Б. Интенсивное выщелачивание золота из гравитационного концентрата при низкой концентрации цианида натрия // Комплексное использование минерального сырья. – 2018. – №4. – С. 65-70. https://doi.org/10.31643/2018/6445.31 5 Суримбаев Б.Н., Болотова Л.С., Байконурова А.О., Мишра Б. Исследования по интенсивному цианированию золота из гравитационных концентратов // Современные проблемы комплексной переработки труднообогатимых руд и техногенного сырья (Плаксинские чтения – 2017): материалы Международной научной конференции. – Красноярск, Россия, – 2017. – С. 273-275. 6 Меретуков М.А., Санакулов К.С., Замин А.В., Арустамян М.А. Золото: химия для металлургов и обогатителей. – М.: Руда и Металлы, 2014. – С. 12-273. 7 Karimi P., Abdollahi H., Amini A., Noaparast M., Shafaei S.Z., Habashi F. Cyanidation of gold ores containing copper, silver, lead, arsenic and antimony // Inter. J. Miner. Process. – 2010. – V. 95. – P. 68–77. https://doi.org/10.1016/j.minpro.2010.03.002 8 Sandenbergh R.F., Miller J.D. Catalysis of the leaching of gold in cyanide solutions by lead, bismuth and thallium // Miner. Eng. – 2001. – V. 14. – P. 1379-1386. https://doi.org/10.1016/S0892-6875(01)00152-2 9 Евдокимов А.В. Поиск новых реагентов-ускорителей, интенсифицирующих процесс цианирования // Вестник Иркутского государственного технического университета. – 2010. – № 4(44) . – С. 139-143. 10 Astuti W., Hirajima T., Sasaki K., Okibe N. Comparison of effectiveness of citric acid and other acids in leaching of low-grade Indonesian saprolitic ores // Minerals Engineering. – 2016. – V. 85. – P. 1-16. 11 Путохин Н.И. Органическая химия. – М.: Высшая школа, 1963. – С. 185-204. Longley R., McCallum A., Katsikaris N. Intensive cyanidation: onsite application of the InLine Leach Reactor to gravity gold concentrates // Minerals Engineering. – 2003. – V. 16. – P. 411-419. https://doi.org/10.1016/S0892-6875(03)00054-2 |