Тақырыбы: Түйіршіктелген микрокремний жүйелерінің құрылымдық сипаттамаларының жылу оқшаулағыш материалдардың қасиеттеріне әсерін бағалау
Авторлар: Сангулова И.Б., Селяев В.П., Кулдеев Е.И., Нурлыбаев Р.Е., Орынбеков Е.С.
Түйіндеме: Мақалада азбұрышты рентгендік шашырау әдісімен құрылымдалған микрокремнезем бөлшектерінің мөлшері мен формасын эксперименттік зерттеу және жылу оқшаулағыш материалдардың қасиеттері үшін түйіршіктелген жүйелердің құрылымдық сипаттамаларын бағалау мақсатында күрделі гетерогенді құрылымдардағы фотофононды жылу беру процесінің теориялық сипаттамасы қарастырылған. Түйіршікті, кеуекті жүйелердегі жылу беру механизмі өте күрделі, өйткені жылу алмасу екі фазадан (қатты және газ) тұратын материалда және фазалық шекарада жүреді. Сұйық жылу оқшаулағыш жабындарда жылу беру бір қатты бөлшектен екіншісіне берілуі мүмкін. Бұл жағдайда жылу өткізгіштік: материалдың химиялық және элементтік құрамына; бөлшектердің гранулометриясына; бет топологиясына – беттің әртектілігіне, бетте ақаулардың болуына; бөлшектердің жанасу саны мен жанасу аймағына байланысты болады. Кеуектерде газдың жылу беруі газ молекулаларының соқтығысуы арқылы жүзеге асырылады. Жылу өткізгіштік - молекулалардың бос жүрісі мен кеуектердің сызықтық өлшемдерінің қатынасы, газ фазасының температурасы мен динамикалық тұтқырлығы, газ молекулаларының қатты фазамен өзара әрекеттесу сипаты арқылы анықталады. Сәулемен жылу беру бөлшектердің табиғатына, диэлектрлік, магниттік өткізгіштікке және бөлшектердің бетінің қаралық деңгейіне байланысты. Түйіршікті жүйелердегі жылу берудің мүмкін болатын механизмдерін талдауға сүйене отырып, жүйенің тиімді жылу өткізгіштігі түйіршікті материалдардың кеуек кеңістігінің құрылымына, топологияға және бөлшектердің жанасу санына байланысты болады деп айтуға болады. Мінсіз тегіс шарлардың реттелген қатпарлары түріндегі түйіршікті материалдар құрылымының идеалдандырылған модельдерін қарастыра отырып, біз құрылымның бірнеше нұсқасын аламыз, олар: төрт қырлы, алтыбұрышты, кубтық қаптамасы бар шар тәріздес.
Түйін сөздер: рентгендік дифрактометр, микрокремний, жылу өткізгіштік, диатомит, құрылым, толтырғыш.
Осы мақалаға сілтеме: Sangulova IB, Selyaev VP, Kuldeev EI, Nurlybaev RE, Orynbekov YS. Assessment of the influence of the structural characteristics of granular systems of microsilicon on the properties of thermal insulation materials. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):5-14. https://doi.org/10.31643/2022/6445.01
Тақырыбы: Мұнай айдаудың оңтайлы жоспарларын анықтау
Авторлар: Бекібаев Т.Т., Рамазанова Г.І., Пахомов М.А., Босинов Д.Ж.
Түйіндеме: Бұл мақалада Қазақстанның магистральдық мұнай құбырлары арқылы мұнай айдаудың оңтайлы жоспарларын анықтау нәтижелері келтірілген. Есептеу әдістемесі мұнай шығынына байланысты айдау бірлігінің минималды меншікті құнын анықтауға негізделген. Мұнай айдаудың энергия үнемдеу режимдері станциялардағы сорғы қондырғылары мен жылыту пештерінің оңтайлы жұмыс жағдайларында анықталды. Айдаудың оңтайлы жоспарын анықтау SmartTranPro бағдарламалық пакеті үшін жеке модуль ретінде жүзеге асырылды. Мұнай құбырларының учаскелері арқылы айдалатын мұнай көлемі «ҚазТрансОйл» АҚ ASKUE жүйесінің деректері бойынша анықталды. Анықталған бірлік құнының ағын жылдамдығына тәуелділігі негізінде «Қаламқас – Қаражанбас» және «Жұмағалиев – Атасу» учаскелеріндегі суық (наурыз) және жылы (қыркүйек) уақыт аралығындағы мұнайдың айлық көлеміне айдаудың оңтайлы жоспарлары есептелді. Әрбір шығын диапазоны үшін мұнай айдауға арналған нақты шығындар және құбыр учаскесінің бойында орналасқан мұнай айдау станцияларындағы жұмыс істейтін сорғылардың тізімі көрсетілді.
Түйін сөздер: мұнай құбыры, массалық шығын, оңтайлы айдау жоспары, энергияны үнемдеу режимі, меншікті шығындар.
Осы мақалаға сілтеме: Bekibayev TT, Ramazanova GI, Pakhomov MA, Bosinov DZh. Determination of optimal oil pumping plans. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):15-24. https://doi.org/10.31643/2022/6445.02
Тақырыбы: 2,2 '- (этилендиокси) диэтантиол мен пентаэритритол триакрилат негізінде биологиялық деградацияға ұшырайтын жаңа гельдердің синтезі мен сипаттамасы
Авторлар: Шулен Р.А., Казыбаева Д.С.
Түйіндеме: Жұмыс тиол-ен «клик» полимеризациясы арқылы пентаэритритол триакрилат (ПЭТриа) және 2,2 '- (этилендиокси) диэтантиол (ЕДОДЭТ) мономерлері негізінде гельдерді синтездеуге және оларды сипаттауға арналған. Алынған гельдердің қасиеттері ИҚ-, Раман спектроскопиясы, механикалық талдау арқылы зерттелді. Алынған торларға золь-гельдік талдау жүргізілді және деградацияға қабілеттілігі зерттелді. ИҚ-спектроскопиясының нәтижелері алынған гельдердің құрамында -C=O және -C-O-C- топтарының болатындығын растады. C=O-мен түйіскен реакцияға түспеген C=C байланыстары, сондай-ақ тиол топтары бастапқы мономер қоспасының (БМҚ) құрамына байланысты өзгереді. Раман спектроскопиясының нәтижелері ИҚ деректерімен жақсы корреляцияланады. Раман спектрлері сонымен қатар ИҚ спектроскопиясымен анықтау қиын C-S, S-S және SH-тән жолақтарды көрсетеді. БМҚ құрамы синтезделген гельдердің физикалық-химиялық қасиеттеріне әсер ететіні анықталды. Алынған полимерлердің гельдік фракциясының ең жоғары шығымы БМҚ эквимолярлық құрамы бар үлгілерде табылды. Механикалық қасиеттерді талдау көрсеткендей, ПЭТриа мөлшері артық гельдер серпімді қасиеттерге ие, ал EДОДЭT-тің артық болуы өзара тығыздығы жоғары торлардың пайда болуына әкеледі. Алынған ПЭТриа-EДОДЭT гельдерінің сутегі асқын тотығының 3% ерітіндісінде ыдырау қабілетін зерттеу полимерлік желінің 60 күн ішінде 12% ыдырайтынын көрсетті. Алынған гельдердің бұл қасиеті дәрі-дәрмектердің таргетті (мақсатты) жеткізу жүйелерін құруда қолдануға болады.
Түйін сөздер: (2,2 '- (этилендиокси) диетантиол, пентаэритритол триакрилат, гель, биодеградация, тиол-ен «клик» полимерленуі).
Осы мақалаға сілтеме: Shulen RA, Kazybayeva DS. Synthesis and characterization of new biodegradable gels based on 2,2 '-(ethylenedioxy) diethanethiol and pentaerythritol triacrylate. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):25-31. https://doi.org/10.31643/2022/6445.03
Тақырыбы: Мышьякты кетіруге арналған гибридті сорбенттер
Авторлар: Земскова Л. А., Шлык Д. Х., Баринов Н. Н.
Түйіндеме: Мақалада суды тазартуда кең көлемде қолданылатын материалдарды пайдалана отырып сорбциялық әдістермен мышьякты кетіру бойынша мәліметтер талданады. Оларға микро және нано мөлшерлік күйдегі ауыспалы металдардың оксидтері кіреді, олардың ішінде органикалық емес матрицалы композициялық материалдар құрамында немесе полимерлі шайырлар немесе табиғи биополимерлері бар гибридті сорбенттер болады. Концентрациясы төмен ШРК (шекті рұқсат етілген концентрация) деңгейде ерітінділерден мышьякты кетіру үшін композиттік (гибридті) сорбенттерді қолдану мысалдары келтірілген. Бұл мақаланың мақсаты – ДДСҰ талаптарына сәйкес келетін төмен концентрацияда мышьякты кетіру процестерінде қолдану үшін Mo-бар хитозан мен біз жасаған хитозан-көміртекті материалдардың маңызды ерекшеліктері туралы соңғы ақпаратты жинақтау. Мақалада статикалық және динамикалық жағдайда алынған бидистилденген және ағынды судан бөліп алған кезде мышьякқа (V) қатысты құрамында Мо бар белсендіріген көмір талшықтары мен хитозан-көміртекті композициялық материалдардың сорбциялық қасиеттері туралы деректер келтірілген. Талшық түрінде тұнбаға түсетін биополимер формасына және мышьяк сорбциясы кезінде сорбенттердің тұрақтылығына байланысты сорбенттердің әр түрлі әрекеттерінің себептері талқыланады.
Түйін сөздер: мышьяк, сорбция композиттер, гибридті сорбенттер, көміртекті талшық, хитозан
Осы мақалаға сілтеме: Zemskova LA, Shlyk DH, Barinov NN. Hybrid Sorbents for Removal of Arsenic. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2021;319(4):32-41. https://doi.org/10.31643/2022/6445.04
Тақырыбы: Гидродинамикалық модельдеу әдісімен көлденең бүйірлік ұңғыманың тиімділігін зерттеу (Қазақстандық кен орны мысалында)
Авторлар: Солтанбекова К.А., Асилбеков Б.К., Золотухин А.Б.
Түйіндеме: Шағын кен орындарын тиімді игерудің заманауи тәсілдерінің бірі күрделі архитектурасы бар ұңғымаларды (көлденең ұңғымалар, көлденең бүйір ұңғымалар, көп оқпанды ұңғымалар) салу және пайдалану болып табылады. Көлденең бүйір ұңғыманы бұрғылау арқылы апаттық жағдайдағы немесе технологиялық себептермен жұмыс істемей тұрған ескі ұңғыманы қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл бұрын игерілмеген қабаттарды ашып, ластанған немесе суланған аймақтарды айналып өту арқылы іске асады. Бұл зерттеуде Жетібай тобына кіретін кен орнындағы жұмыс істеп тұрған ұңғымаларда көлденең бүйір оқпанды пайдалану мүмкіндігі қарастырылған. Ұңғымалардың көлденең бүйірлік оқпанының оңтайлы ұзындығын таңдау үшін үйкеліске байланысты қысымның жоғалуын ескере отырып, дебиттің көлденең ұңғыманың ұзындығына тәуелділік графиктері салынды. NPV көлденең ұңғыма оқпанының ұзындығына тәуелділігінен максималды NPV көлденең ұңғыма оқпанының ұзындығы 100 м болғанда қол жеткізілетінін көруге болады. Көлденең ұңғыма оқпаны ұзындығының одан әрі ұлғаюы NPV төмендеуіне әкеледі. Бұл, біріншіден, мұнай бағасының төмендеуімен, екіншіден, ұңғымалардың интерференциясымен, қалдық қорының аздығымен және мұнайлы аймақтың аз болуымен байланысты. Техникалық-экономикалық критерийлерді салыстыру нәтижесінде көлденең ұңғыма оқпанының оңтайлы ұзындығы 100-300 метр аралығында болады. Тік ұңғымалар және көлденең ұңғыма оқпаны бар ұңғымалардың дебитін салыстыру барлық жағынан екіншісінің айқын артықшылығын көрсетті.
Түйін сөздер: көлденең бүйір оқпан, гидродинамикалық модельдеу, дебит, үйкеліске байланысты қысымының шығыны, таза дисконтталған мән – NPV.
Осы мақалаға сілтеме: Soltanbekova KA, Assilbekov BK, Zolotukhin AB. Study of the horizontal sidetracking efficiency using hydrodynamic modeling (on the example of a Kazakhstani field). Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):42-50. https://doi.org/10.31643/2022/6445.05
Тақырыбы: Кен шикізаты мен өнеркәсіп өнімдері негізінде көміртекті феррохромды балқыту нұсқалары және оларды технологиялық бағалау
Авторлар: Байсанов С., Шабанов Е.Ж., Григорович К.В., Төлеуқадыр Р.Т., Инкарбекова И.С.
Түйіндеме: Мақалада Ж.Әбішев атындағы химия-металлургия институты жағдайында қуаты 250 кВА пеште көміртекті феррохромды балқыту кезінде брикеттелген моношекқұрам қолдану бойынша жүргізілген кеңейтілген зертханалық зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Бұл зерттеулердің мақсаты құрамында хром кені, жоғары көміртекті феррохром өндірісінің қалдықтары, аралық өнімдер және әртүрлі көміртекті тотықсыздандырғыштар бар брикеттелген моношекқұрамды пайдаланудың технологиялық көрсеткіштерін анықтау болды. Басты идея осы брикеттерді қолдану барасында тотықсыздандырғыш пен кеннің әрекет ету үрдісін ұлғайту болып табылады. Брикеттелген моношекқұрамды қолдана отырып, стандартты қорытпаны балқытудың негізгі мүмкіндігі көрсетілген. Шекқұрамның жекелеген нұсқалары бойынша қорытпа стандарттардың талаптарына сәйкес келеді. Брикеттерсіз технологиямен салыстырғанда моношекқұрам технологиясы барлық негізгі параметрлер бойынша артықшылықтарды көрсетті. АктЗФ газдан тазарту шаңынан брикеттерді пайдалану технологиясы стандартты емес металл мен шлактың төмен шығысымен сипатталады, материалдың негізгі бөлігі газды ұстау жүйесіне түседі. Дон тау-кен байыту комбинатының шекемтастар өндіру учаскесі мен облойдың ұсақ-түйек брикеттерінен жасалған технологиялар өте төмен техникалық-экономикалық көрсеткіштерге ие және оларды өнеркәсіптік пайдалану үшін ұсынуға болмайды. Брикеттеу режимдерін және оларды балқыту технологиясын жетілдіру қажет. Техникалық-экономикалық көрсеткіштер Қытай Халық Республикасы кені мен коксынан алынған брикеттер, Қазақстанның борлы және шұбаркөл көмірінен алынған кен брикеттері ағымдағы көрсеткіштермен салыстырғанда жоғары..
Түйін сөздер: ферроқорытпа, көміртекті феррохром, моношихта, тотықсыздандырғыш, қож, брикет.
Осы мақалаға сілтеме: Baisanov S, Shabanov YeZh, Grigorovich KV, Toleukadyr RT, Inkarbekova IS. Smelting options for carbon ferrochrome based on ore raw materials, middlings and their technological evaluation. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):51-59 p. https://doi.org/10.31643/2022/6445.06
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы нанотехнологияның дамуын зерттеу
Авторлар: Наурызбаева А.А., Рахматулина А.Б., Удербаева А.Е., Жунусова А.Қ., Озгур К.
Түйіндеме: Өркениеттің қазіргі тарихында дәуірдің келбетін анықтаған материалдар мен технологиялар бірнеше рет пайда болды. Қола мен темірдің, бу мен электрдің "ғасырын", атом "ғасырын" және компьютер ғасырын еске түсіру жеткілікті. Наноматериалдар (НМ) сөзсіз осындай материалдардың қатарына жатады және 21 ғасыр нанотехнология дәуірін ашады. Ғылыми-техникалық саясат, стратегиялық жоспарлау және инвестициялар саласындағы сарапшылардың көпшілігі алдағы онжылдықта нанореволюцияның ғылым, өндіріс, қорғаныс, медицина, өмір, демалыс және ойын-сауықтың барлық салаларында күтілетініне сенімді. Оның салдары ХХ ғасырдың соңғы үшінші бөлігіндегі компьютерлік революцияның салдарларынан да үлкен болады, яғни наноқұрылымды материалдар, бұйымдар мен оларды өндіру әдістері өмірдің барлық салаларына кең ауқымды және жүйелі түрде басып кіреді. Мақалада нанотехнологияны дамыту және әлемдік экономика мен қоршаған ортаны қорғаудың әртүрлі салаларында әртүрлі наноматериалдар мен наноөнімдерді пайдалану жолдары талданады. Нанотехнология – бұл атомдар мен молекулаларды басқару арқылы атом құрылымы бар өнімдерді зерттеудің, өндірудің және қолданудың практикалық әдістерін теориялық негіздеуді қамтамасыз ететін іргелі және қолданбалы ғылымның саласы. Жұмыстың мақсаты – нанотехнологияның дамуын және олардың қазіргі экономикадағы маңыздылығын зерттеу. Мақалада Қазақстандағы нанотехнологияларды дамыту жолдары, сондай-ақ оларды дамыту мен машина жасау және жалпы өнеркәсіп саласында қолданудың болашақтағы бағыттары қарастырылады.
Түйін сөздер: нанотехнологиялар, наноматериалдар, наноғылым, наножүйелік техника, наноөнімдер, нанонарығы, нанотехнологияны дамыту бағдарламасы, наноөнімдерді қолдану, наноиндустрия.
Осы мақалаға сілтеме: Nauryzbayeva AA, Rakhmatulina AB, Uderbayeva AE, Zhunusova АK, Ozgur K. Research on development of nanotechnology in the Republic of Kazakhstan. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):60-66. https://doi.org/10.31643/2022/6445.07
Тақырыбы: Титан-магний өндірісіндегі шламды шаймалау барысында алынған сүзіндіні (кекті) фторлы аммоний әдісімен өңдеу
Авторлар: Есенгазиев А.М., Ультаракова А.А., Бернс П. С.
Түйіндеме: Титан өндірісіндегі шламды азот қышқылымен шаймалау барысында алынған сүзіндінің (кектің) физико-химиялық қасиеттерінің нәтижелері келтірілген. Кремнийдің сүзінді құрамында кварц, альбит, силлиманит, натрий алюмосиликаты түрінде кездесетіні анықталды. Тұтас алғанда бұл минералдар сүзіндінің ауқымды 60,24 % бөлігін құрайды. Титан рутил, титаналюмониобий оксиді күйінде кездеседі және олардың жиынтығы 35,56%-ды құрайды. Темір силлиманит пен гематит құрамына кіреді, жалпы мөлшері 4,2%. Сүзіндіні фтор-аммонийлік өңдеудің оңтайлы параметрлері анықталды: кремний 300 °С температурада, 6 сағат ішінде буға айналып айдалады, титан титан тетрафториді түрінде 2 сағат ішінде 800 °С буға айналады. Фторлы қосылыс возгондары мен күйіндіге қатысты сілтілі гидролиз процесі жүргізілді. Қоспалардан тазарту және гидратталған титан диоксидін қыздыру жұмыстары жүргізілді. Алынған титан мен кремний диоксиді өнімдерінде, сәйкесінше: 96,2% TiO2, 88% SiO2 бар және құрамында 11,6% Nb2O5 бар ниобийқұрамды аралық өнім алынды.
Түйін сөздер: сүзінді, возгондар, күйінді, фтораммонийлік өңдеу, сілтілі гидролиз, титан диоксиді.
Осы мақалаға сілтеме: Yessengaziyev АM, Ultarakova АA, Burns PC. Fluoroammonium method for processing of cake from leaching of titanium-magnesium production sludge. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):67-74. https://doi.org/10.31643/2022/6445.08
Тақырыбы: Ачех кәсіптік-техникалық училищесінің (Индонезия) оқушыларына арналған «Электр қозғалтқыштағы портативті БЛК-ның тиімділігі» курсы
Авторлар: Пратама Х., Азман М.Н.A., Закария Н.А., Хайрудин M.
Түйіндеме: Бұл зерттеу Индонезияның Ачех қаласындағы 3 курс студенттеріне арналған электр қозғалтқышын басқару пәні бойынша кәсіптік-техникалық училище оқушыларын оқыту үшін бағдарламаланатын логикалық контроллер (БЛК) жинағының әсерін тексеруге бағытталған. Бұл зерттеуде конструктивизм теориясы мен Блум таксономиясы туралы айтылады. ADDIE моделі өнімді әзірлеуге қатысты қолданылады. Бұл зерттеуде алдын ала және тесттен кейінгі сынақтармен квазиэксперименттік дизайн қолданылды. Осы зерттеуге Индонезияның Ачех қаласындағы кәсіптік білім беретін 3-деңгейдегі студенттер (N = 333) қатысты. Таңдалынған адамдар кездейсоқ кластерлік іріктеу әдісімен таңдалған эксперименттік топтан (n = 50) және бақылау тобынан (n = 48) тұратын 98 адамды құрады. Бұл зерттеуде пайдаланылған құралдарға тестілеуге дейінгі және кейінгі сұхбат хаттамалары кірді. Сұрақтардың KR20 сенімділік коэффициентінің мәндері – білім аспектісі бойынша 0,97 және дағдылар аспектісі үшін 0,81 болды. Сипаттамалық талдау нәтижелері эксперименттік топтың (орта = 64,08; SD = 4,548) бақылау тобына қарағанда (орта = 63,06; SD = 5,487) жақсы құзыреттілікке қол жеткізгенін көрсетті. Манн-Уитни сынағы арқылы гипотезаны тексеру нәтижесі: [Асимп. Sig. (Екі жақты) = 0,000, p <0,05], яғни әзірленген оқу құралдары оқушылардың оқу үлгерімін арттыруға сәтті әсер етті. Бұл зерттеудің нәтижелері мұғалімдерге оқудағы инновацияларға ынталандыру және жаңа мансаптық мүмкіндіктерді ашу үшін қол жетімді, қарапайым және қауіпсіз оқыту құралдарын жасау үшін үлгі ретінде пайдалануға болатын оқыту құралын жасауға мүмкіндік берді. Ковид-19 эпидемиясының бетпе-бет оқытуға әсер еткенін ескере отырып, бағдарламалатын логикалық бақылау (БЛК) оқулықтарын біріктіру қажеттілігіне қатысты қосымша зерттеулер ұсынылады. Зерттеушілер, сонымен қатар зерттеулердің қосымша кең ауқымын ұсынады.
Түйін сөздер: эффектілер, ПЛК оқулықтары, қосымша ақпарат, электр машиналарын орнату курсының құзыреттіліктері.
Осы мақалаға сілтеме: Pratama H, Azman MNA, Zakaria NA, Khairudin M. The effectiveness of the kit portable PLC on electrical motors course among vocational school students in Aceh, Indonesia. Kompleksnoe Ispol'zovanie Mineral'nogo Syr'a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1): 75-87. https://doi.org/10.31643/2022/6445.09
Тақырыбы: Цианид-сілтілі ерітінділерден АМ-2В анионитімен алтынның сіңу жылдамдығын зерттеу
Авторлар: Кауметова Д.С., Қойжанова A.Қ., Aбсалямов Х.К., Mагомедов Д.Р., Грейг E. Бэнкс
Түйіндеме: Бұл жұмыста Васильков кен орнының алтынды кендерін сорбциялық сілтісіздендіру бойынша зерттеулердің нәтижелері ұсынылған. Әртүрлі физика-химиялық факторлар кезінде цианид-сілтілі ерітінділерден алтын мен ілеспе металдар сорбциясының кинетикалық тәуелділігі алынды. АМ-2Б шайырындағы алтын мыс пен мырышқа қарағанда жоғары жылдамдықпен сорбцияланатыны анықталды. Ерітінділер заманауи жаңа буын құрылғысы: "Avatar 370" ИК-Фурье спектрометрін қолдана отырып талданды. Цианид-сілті ерітінділерінен АМ-2Б анионитімен алтынның сорбция жылдамдығын анықтау бойынша зертханалық зерттеулер жүргізілді. Бензилдиметиламин және дибензилдиметил-аммоний функционалдық топтары бар макрокеуекті құрылым, аралас негіздегі АМ-2Б анионитінде көп компонентті цианид-сілтілі ерітінділерден алтынды сіңіру процесінде алтын мен қоспалы металдардың сапалық және сандық бөлінуінің маңызды факторы ерітіндідегі цианид,- және гидроксил - иондардың концентрациясы болып табылады. Цианид-сілтілі ерітінділерден алынған алтынның сорбциялау жылдамдығына температураның әсерін зерттеу кезінде t-ден F, t-ден Bt, t-ден ln(l - F) және t-ден және Д температуралық тәуелділіктер анықталды, бұл дицианоаурат иондарының сорбциялау процесі аралас диффузиямен басқарылатындығын көрсетеді.
Түйін сөздер: кен, алтын, сорбциялық сілтісіздендіру анионит АМ-2Б, циандау.
Осы мақалаға сілтеме: Kaumetova DS, Koizhanova AK, Absalyamov Kh.K, Magomedov DR, Banks CE. Studies of the rate of gold sorption by the AM-2B anionite from cyanide-alkaline solutions. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):88-94. https://doi.org/10.31643/2022/6445.10
Тақырыбы: AlCl3 – MeClx – HCl – H2O жүйесіндегі AlCl3·6H2O кристалдану ерекшеліктері
Авторлар: Досмұхамедов Н.К., Жолдасбай Е.Е., Каплан В.А., Даруеш Г.С., Арғын А.Ә.
Түйіндеме: Тұз қышқылды ерітінділерден алюминий хлориді гексагидратының кристалдану заңдылықтарын зерттеу үшін зертханалық қондырғы жасалды. Бастапқы ерітіндідегі AlCl3 құрамының, газ тәріздес HCl шығынының және Қазақстан ЖЭС күлдерін хлорлап күйдіру нәтижесінде алынған құрамында алюминий бар күйіндіні тұзды ерітінділермен шаймалау арқылы алынған қоспалардың ерітінділерінің AlCl3·6H2O кристалдануына әсері зерттелді. Алюминий хлориді ерітіндісінің кристалдану процесінде қоспа-металдарының бөліну ерекшелігі зерттелді және олардың кристалдану процесінің өнімдері арасында бөлініп таралуы анықталды. Ерітіндідегі алюминий хлоридінің мөлшері тұз қышқылының шығыны жоғарылағанда төмендейтіні көрсетілді. AlCl3·6H2O кристалдану жағдайында барийден басқа барлық қоспалар 98%-ға дейін аналық (кристалдану мен бөліну процестерінен кейінгі қалдық сұйықтық) ерітіндіге өтетіні анықталды. Алынған AlCl3·6H2O кристалдарындағы барий мен басқа қоспаларды азайту үшін кристалдарды тұз қышқылымен (32% HCl) бірнеше рет жуу ұсынылады. Жуу ерітіндісінің қышқылдығын pH=10-нан pH=5,5-ке дейін төмендеткенде қоспа-металдары минималды түрде АГХ кристалдарына шығарылады, ppm: 3-5 Ca; 3-6 Fe; 1-3 Mg; 0,1-0,5 Ti; 1-3 Na; 20-30 P2O5. Алынған кристалдардың ылғалдылығы 4-5 %, ірілігі 400-900 микронды құрайды. Математикалық өңдеу нәтижесінде тұз қышқылының шығынына тәуелді ерітіндідегі алюминий хлоридінің мөлшерін және оның кристалл гидратына бөлінуін барабар болжайтын регрессия теңдеулері құрылды. Кристалдану процесінің оңтайлы параметрлері анықталды: Т=60 ºС, ерітіндідегі HCl концентрациясы 26-30%, газ шығыны HCl=0,5 л/мин, ұзақтығы, τ=1 сағ.
Түйін сөздер: кристалдану, алюминий хлориді гексагидраты, ерітінді, тұз қышқылы, қоспалар, жуу, қышқылдық, экстракция.
Осы мақалаға сілтеме: Dosmukhamedov NK, Zholdasbay EE, Kaplan VA, Daruesh GS, Argyn АА. Features of the crystallization of AlCl3·6H2O in the system AlCl3 – MeClx – HCl – H2O. Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. 2022;320(1):95-102. https://doi.org/10.31643/2022/6445.11
